Азярбайъан кооперасийа университетинин дярсликляри

orta istehsal xərclərini
ifadə edir. Orta istehsal 
xərclərinin aşağıdakı növləri vardır: orta sabit xərclər, orta 
dəyişən xərclər və orta ümumi xərclər. Orta ümumi xərclər, 
orta sabit xərclərlə, orta dəyişən xərclərin cəminə bərabərdir:
AC=AFC+AVC. 

---

204 
Istehsal xərclərinin təsnifatında son hədd xərcləri 
kateqoriyası da mühüm yer tutur. Son hədd xərcləri dedikdə, 
əlavə məhsul vahidinin istehsalı ilə əlaqədar ümumi xərclərin 
artımı nəzərdə tutulur. Aşağıdakı cədvəldə son hədd xərcləri və 
onların ümumi dəyişən xərclərlə əlaqəsi əks olunmuşdur. 
məhsulun miqdarı umumi dəyişən xərclər 
son hədd 
0 
0 
0 
1 
10 
10 
2 
18 
8 
3 
24 
6 
Cədvəl 11.1 
Cədvəldən göründüyü kimi, son hədd xərcləri iki yanaşı 
duran ümumi dəyişən xərclərin fərqinə bərabərdir və ya: 
ΔTVC 
MC= 
ΔQ 
Son hədd xərclərinin öyrənilməsi təsərrüfat fəaliyyətinin 
təhlilində mühüm yer tutur. Belə ki, istehsalın miqyasının 
dəyişilməsi ilə əlaqədar son hədd xərcləri istehsal qiymətindən 
aşağı olarsa, istehsalı davam etdirmək məqsədəuyğundur. Əks
tədqirdə, istehsalı dayandırmaq daha məqsədəuyğundur. Çünki 
istehsalın genişləndirilməsi firmanın zərərlə işlədilməsinə 
səbəb olar. 
Istehsal xərclərinin növlərindən biri də 
alternativ 
xərclərdir. Alternativ xərclər dedikdə mövcud ehtiyatlardan 
(əmək, kapital, material və s.) ən əlverişli istifadə olunmasının 
dəyər kəmiyyətini əks etdirən xərclər nəzərdə tutulur. Başqa 
cür desək, mövcud iqtisadi ehtiyatları təsərrüfat fəaliyyətinin 
hansına yönəltmək məsələsi meydana gəldikdə altelnativ 
xərcləri hesablamaq zərurəti meydana çıxır. Sahibkar özünün 
iqtisadi imkanlarını müxtəlif cür məhsulların istehsalına 

---

205 
yönəldə bilər. Bu müxtəlif sahələrə çəkiləcək xərclər bir-biri 
üçün alternativ hesab olunur. Alternativ xərcləri müqayisə 
etməklə, sahibkar özü üçün ən əlverişli seçimi həyata keçirir. 
Son dövrlərdə iqtisadi ədəbiyyatlarda