Aziz o‘quvchilar!

92-mashq. Kirishlarni aniqlang, ularda ifodalangan uslubiy ma’nolarni izohlang.

1. Aytishlaricha, uni ona qornidan sihat-salomat tushirtirgan va birinchi daf’a yo‘rgaklagan kampir hazilkashligi va sho‘xligi bilan xotinxalaj o‘rtasida dong chiqargan Hamro enaymish. (Cho‘lpon) 2. Shunda Alijonning ko‘zi g‘azabdan yonib ketdi. Qiyomat qo‘pdi (Yuvosh odamning jahli chiqsa, yomon bo‘larkan). (O‘. Hoshimov) 3. Voy, xolaginang aylansin, katta yi git bo‘p qopsan-ku, bolam. (Murod Mansur) 4. Yo tavba! Bu shaharlik mehmonlarimizning qo‘li shunchalar shirinmidi yoki qo‘y go‘shtining mazasimidi, lekin osh juda zo‘r bo‘libdi. (Murod Mansur) 5. Hayriyatki, yana ko‘rishishga muyassar bo‘ldik. (P. Qodirov) 6. Axir, Adhamxon bolalikdan birga o‘s gan sodiq ko‘kaldoshingiz-ku, hazratim! (P. Qodi rov) 7. Xul las, markazga imi-jimida, hech kimga bildirmay jo‘nagan Sherqo‘zi qaytishda hammaga ko‘z-ko‘z qilib govmish sigirining qaymog‘idek tovlanib turgan «Jiguli»ni haydab keldi. (Ahmad A’zam) 8. Qurg‘ur, o‘zi ham kiyikdek bo‘lar ekan, sal tizginni bo‘shatsang, uchadi-ya, uchadi! (Ahmad A’zam)

93-mashq. So‘z va gap shaklidagi kirishlarda voqelangan uslubiy ma’- nolarni tushuntiring.

1. Inshoolloh, ishning oxiri xayrlikdir, otajon, – dedi Kumush. (Abdulla Qodiriy) 2. Siz kelasiz-u, men turmasam?!. Bosh ko‘tarib qarab qo‘ymasam?.. (Bu qandoq hol bo‘ldi?..) (Murod Mansur) 3. Aylanay, mehmon, kimdan xafa bo‘lib tushdingiz? (Cho‘lpon) 4. Agar men o‘rus bo‘lsam (Astafurullo!), musulmonning qo‘liga aslo yarog‘ bermasidim! (Cho‘lpon) 5. Dumbul bo‘lgan o‘rik shoxida odatdagidek qo‘shni bolalar kir maykasining qo‘yniga o‘rik to‘ldiryapti. Bittasini og‘ziga tashlaydi, bittasini qo‘yniga soladi (Har ehtimolga qarshi). (O‘. Hoshimov) 6. Yaxshi juvon, bechora. Sakkizta bolasi bor. (O‘. Hoshimov) 7. Iltimos, hayajonlanmang! – Hoy, baraka topkur, hayajonlanayotganim yo‘q! (O‘. Hoshimov) 8. Toshkand tinchlangandan keyin (agar salomat bo‘lsam) o‘zim xabar yuborurman. (Abdulla Qodiriy) 9. Shuning uchun uyga kirayotganda, albatta, yuz-qo‘lini tozalab, kiyimlarini qoqib kirardi. (O‘. Umarbekov) 10. Gap shundaki, u yettinchiga o‘tganida, otasi kasalga chalinib, tuman savdosini boshqarish og‘irlik qilib qoldi. (O‘. Umarbekov)

94-mashq. Tohir Malikning «Shaytanat» asarida qo‘llangan kirish so‘z, kirish birikma va kirish gaplarni aniqlang, ularning uslubiy ma’nosini izohlang.

1. Shu azim shaharning yana qaysidir mavzeyida, yana qaysidir ikki xonalik sovuq (balki, issiqdir – Xudo biladi!), chakka o‘tayotgan (balki, chakka o‘tmas) uyda bir fizik (balki, kimyogar) haqiqat faqat fizikada (balki, kimyoda) deb bahs yuritayotgan bo‘lsa ajab emas. 2. Jamshidning tashrifini qisqagina qilib aytib berdi. (Tepki yeganini, shubhasiz, yashirdi). 3. Zaynab yovqarash bilan, yalt etib dushmaniga qaradi (ha, u yori emas, dushmani edi!), o‘rnidan turdi. 4. Daryo qurib qolgan (Nahot yetib kelgunimcha qurib bitdi, deb o‘ylaydi u), unda-bunda ko‘lmaklar ko‘zga tashlanadi. 5. Sizga ke rakli mehmon ham o‘sha yerda, shekilli, a? 6. Marhabo, – dedi, – fikri ojizimcha, siz Asadbekdirsiz, a? 7. Bilishim cha, ukalari bittagina bo‘lsa kerak. Balki, atayindir? – To‘g‘ri, balki, atayindir. 8. To‘g‘risini aytsam, bir yozish niyatim ham bor edi. (Tohir Malik)

A. Hojiyevning «O‘zbek tili sinonimlarining izohli lug‘ati»dan olingan boplamoq so‘zi sinonimlari tavsifi bilan tanishing, ulardagi ma’no nozikliklarini eslab qoling. Bu so‘zlar ishtirokida gaplar tuzing.