Азим ҳожиев ўзбек тили сўз ясалиши

Хулосалар: 
1. Шахс оти ясовчи қўшимчалар ёрдамидаҳосил 
бўлган ясама сўзларда „шахс“ тушунчаси („шахс“ семаси) 
бўлади. Ана шу сема туфайли улар от мақомида бўлади.
2. Шахс оти ясовчи қўшимчалар ичида энг сермаҳсули - 
чи
қўшимчаси бўлиб, у бир неча типдаги шахс отлари ясаш 
учун хизмат қилади.
3. 
-чи
қўшимчасининг сўз ясовчи сермаҳсул воситага 
айланиши, биринчи навбатда, унинг коннотатив маънога, 
услубий бўёқ кабиларга эга эмаслиги билан боғлиқ.
4. Тожикча қўшма сўзлар таркибида ўзлашган (қўшма 
сўз ясовчи) айрим воситалар ўзбек тилининг тараққиёти 
жараёнида шу тилнинг ўзида сўз ясайдиган воситалар — сўз 
ясовчи кўшимчаларга айланди. Бу ҳодиса тилда аниқликка 
(конкретликка) интилиш талаби билан, шу қонуният билан 
изоҳланади. Худди шу талаб, қонуният ўзбек тилида ( ўйлай- 
мизки, бошқа тилларда ҳам) шахс оти ясовчи воситаларнинг, 
жумладан, қўшимчаларнинг кўп бўлишига сабабдир.
5. Тожикча ясама сўзлар таркибида ўзлашган ва шу тилнинг 
ўзида қўшма сўз ясовчи воситалар анчагина. Лекин улар ўзбек 
тилқда сўз ясаш учун хизмат қилмайди. Бинобарин, улар ўзбек 
тилининг сўз ясовчи воситаси ҳисобланмайди.
6. Тожик тилидаги сўз ясовчи элементлар асосида ўзбек 
тилида юзага келган шахс оти ясовчи қўшимчалар таҳлил
80
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

этилганда, тожик тилидан тайёр ҳолда қабул қилинган сўзлар 
билан ўзбек тилининг ўзида ясалган сўзларни фарқлаш 
керак.
7. Шахс оти ясовчи 
-чи
қўшимчасидан бошқа қўшимча- 
ларнинг ҳар бири „шахс“ маъносига қўшимча тарздаги ўзига 
хос маънога ҳам эга. Ана шу хусусияти, биринчидан, улардан 
ҳар бирининг шахс оти ясовчи сифатида истеъмолда бўли- 
шини таъминласа, иккинчи томондан , уларнинг шахс оти 
ясаш учун қўлланиш имкониятини чеклаб қўяди.
8. Шахс оти ясовчиларнинг деярли ҳар бири озми-кўпми 
даражада сифат ҳам ясайди. Қандай ҳолларда сифат ясаши 
сўз ясовчи ёки сўз ясалиш асосининг хусусияти билан боғлиқ 
бўлади.
9. 
-чи
қўшимчасидан бошқа шахс оти ясовчиларнинг ҳар 
бири, асосан, бир типдаги шахс отларини ясайди. Бунинг 
сабаби ҳар бирининг маълум белги-хусусиятга эга бўлган 
шахсни бидцириши билан боғлиқ.