AZƏrbaycan respublikasi döVLƏT ŞƏHƏrsalma və arxitektura komiTƏSİNİn kollegiyasi

Karbonat və sulfat çöküntülərinin yaranmasının qarşısını almaq üçün

soyuducu suyun emal rejimlərinin hesablanması

 

1.      Su turşularla emal edildikdə qidalandırıcı suya daxil ediləcək turşunun dozası (1) düsturu ilə hesablanmalıdır.

burada e_t - turşunun ekvivalent çəkisi olub sulfat turşusu üçün-49 mq/mq-ekv; xlorid turşusu üçün-36,5 mq/mq-ekv qəbul edilir;

Q_q - qidalandırıcı suyun qələviliyi, mq-ekv/l;

Q_d-turşu ilə emal edildikdə dövri sistemdə olan suyun dayanıqlı qələviliyi, mq-ekv/l;

C_t-H₂SO₄, yaxud HCl-un texniki turşudakı miqdarı, %;

K_b-çöküntü verməyən duzların qatılaşma əmsalı(buxarlanma əmsalı)olub, qiyməti K_b=(P₁+P₂+P₃)/(P₂+P₃)=P/P₂+P₃

düsturu ilə hesablanır;

burada P₁,P₂,P₃-sistemdən buxarlanma və hava axını ilə aparılan və sistemdən atılan su itkiləridir (dövri su sərfindən %-lə).

Dövri suyun qələviliyi (2) düsturu ilə hesablanır.

burada - dövri suda duzun ümumi miqdarından S_d və soyudulmuş suyun temperaturundan t₂asılı olan qiymətdir və cədvəl 1-ə əsasən qəbul edilir;

(Ca)_q- qidalandırıcı suda kalsiumun miqdarı, mq/l;

(CO₂)_s- soyudulmuş suda karbon qazının miqdarı (mq/l) olub qidalandırıcı suyun qələviliyi və sistemdə suyun buxarlanma əmsalından K_b asılı olaraq cədvəl 2-ə əsasən qəbul edilir;

(CO₂)_q- qidalandırıcı suda karbon qazının miqdarıdır, mq/l.

Dövri suda duzun ümumi miqdarı S_d (4) düsturu ilə hesablanır.

burada S_q- qidalandırıcı suda duzun miqdarıdır, mq/l.

Su turşularla emal edildikdə sistemin üflənməsini nəzərə almamağa yol verilir bu şərtlə ki, soyuducuda hava axını ilə su aparıldıqda və texnoloji ehtiyaclar üçün sistemdən su götürüldükdə buxarlanma əmsalının çatdığı qiymət sulfatların miqdarının kalsium sulfat şəklində çökməsini təmin edən qatılığa çatmasın.

 

Cədvəl 1

 

Soyudulmuş suyun temperaturut2, ^0C	Məhlulun (soyudulmuş suyun) ion gücü , qr-ion/l
	0,0049409	0,009882	0,0148232	0,0197643	0,0247055	0,0365233	0,0548014	0,0666192	0,0822021	0,094019	0,1096028	0,1214206	0,1370035	0,1488213	0,1644042
	Soyudulmuş suda duzun miqdarı Sd, mq/l
	200	400	600	800	1000	1500	2000	2500	3000	3500	4000	4500	5000	5500	6000
5 10 15 20 25 30 35 40	8,29 8,09 7,82 7,53 7,18 6,83 6,38 5,91	8,96 8,75 8,47 8,14 7,76 7,39 6,90 6,39	9,49 9,26 8,96 8,62 8,22 7,82 7,31 6,76	9,93 9,69 9,38 9,02 8,60 8,18 7,64 7,00	10,32 10,07 9,75 9,37 8,94 8,50 7,95 7,36	11,11 10,84 10,49 10,09 9.62 9,15 8,55 7,92	12,10 11,81 11,42 10,99 10,48 9,97 9,31 8,62	12,65 12,34 11,94 11,49 10,96 10,42 9,74 9,02	13,29 12,97 12,55 12,07 11,51 10,95 10,23 9,47	13,74 13,41 12,97 12,48 11,90 11,32 10,58 9,79	14,28 13,93 13,48 12,98 12,37 11,77 10,99 10,18	14,70 14,35 13,89 13,35 12,74 12,12 11,32 10,48	15,13 14,76 14,29 13,74 13,Ş10 12,47 11,65 10,78	15,47 15,10 14,61 14,05 13,40 12,75 11,91 11,03	15,89 15,50 15,00 14,43 13,76 13,09 12,23 11,32

 

 

 

Cədvəl 2.

Qidalandırıcı suyun qələviliyi Qq, mq-ekv/l	Buxarlanma əmsalı Kb
	1,2	1,5	2	2,5	3	1,2	1,5	2	2,5		3
	Qradirniyalarda soyudulmuş suda (CO2)s-un miqdarı, mq/l
	Turşu ilə emal etdikdə					Dekarbonizasiya zamanı
1	-	0,6	0,6	0,5	0,5	0,2	0,7	0,9	1,5	2,4
2	2,2	2,1	2,1	2,0	2,0	1,8	3,3	6,9	12,0	18,9
3	3,6	2,8	2,5	2,3	2,2	6,0	10,0	26,0	34,0	36,0
4	5,3	4,6	3,8	3,5	3,4	12,0	28,0	36,0	40,0	43,0
5	9,0	6,4	5,1	4,5	4,3	34,0	36,0	40,0	-	-
6	16,3	9,0	7,6	6,0	5,4	-	-	-	-	-
Q e y d. Su səpələyicili hovuzlarda və su anbarları (nohurlar)-soyuducularda soyudulduqda (CO2)s-nin qiyməti texnoloji axtarışların nəticələri əsasında qəbul edilməlidir.

Dövri su təchizatı sistemində (5) düsturunda göstərilən şərt ödənildikdə kalsium sulfat çöküntü vermir.

burada f_i - ikivalentli ionların fəallıq əmsalı olub soyudulmuş suyun ion gücünün (6) düsturu ilə hesablanan qiymətindən, (qr-ion/l) asılı olaraq cədvəl 3-ə əsasən qəbul edilir.

Cədvəl 3.

Soyudulmuş suyun ion gücü  qr-ion/l	0,01	0,02	0,03	0,04	0,05	0,06	0,07	0,08	0,09	0,1	0,11	0,12	0,13	0,14	0,15	0,16
İkivalentli ionların aktivlik əmsalları	0,67	0,58	0,53	0,5	0,47	0,45	0,43	0,41	0,39	0,38	0,36	0,35	0,34	0,32	0,31	0,3

 

burada - qidalandırıcı suda bikarbonatlar, natrium, maqnezium və kalsium ionlarının qatılığı, qr-ion/l;

- sulfat və xlorid ionlarının turşu ilə emal edilmiş qidalandırıcı sudakı miqdarı olub(qr-ion/l) sulfat turşusu ilə emal zamanı (7),xlorid turşusu ilə emal zamanı isə (8) düsturu ilə hesablanır.

burada və - turşu ilə emala qədər qidalandırıcı suda xlorid və sulfat ionlarının miqdarı, qr-ion/l;

D_t - turşunun (1) düsturu ilə təyin edilən dozası, mq/l;

- kalsium sulfatın həllolma sabiti olub suyun 25-60⁰C temperaturunda 2,4.10^-5 qəbul edilməlidir.

Dövri sistemdən su atılmadıqda (5) şərti ödənilməzsə miqdarı bu şərti ödəyən qədər su sistemdən atılmalıdır.

2. Dövri su rekarbonizasiya ilə emal edildikdə karbon qazının tələb olunan miqdarı (9) düsturu ilə hesablanmalıdır.

, mq/l (9)

Küldən təmizlənmiş tüstü qazları, yaxud karbon qazı dövri suya barbotaj boruları, yaxud su şırnaqlı ejektorlar vasitəsilə daxil edilməlidir. Tüstü qazlarının sərfi normal atmosfer təzyiqində (1 bar) və 0⁰C temperaturda (10) düsturu ilə hesablanmalıdır.

, m³/st (10)

burada q_s- dövri suyun sərfi, m³/st;

- tüstü qazlarında karbon qazının həcmə görə faizlə miqdarı olub qazın analizi nəticəsində təyin edilir.

Bu göstəricilər olmadıqda tüstü qazlarında (CO₂)-nin miqdarı: kömürün yandırılmasından – 5-8%; neft və mazutun yandırılmasından – 8-12%; domna qazında - 15-22% qəbul etmək olar; suya təmiz karbon qazı daxil edildikdə  qəbul edilir.

- suya daxil edilən karbon qazından istifadə dərəcəsidir, % (qaz suya su şırnaqlı ejektor-larla daxil edildikdə 40-50%, barbotaj boruları, yaxud qaz üfürücülərlə daxil edildikdə isə 20-30% qəbul edilməlidir);

 - normal atmosfer təzyiqində və 0⁰C temperaturda tüstü qazlarının həcm çəkisidir, qr/m³ olub (faktiki göstəricilər olmadıqda 2000 qr/m³ qəbul edilməsinə yol verilir).

Tüstü qazları, yaxud təmiz karbon qazını üfürücülərlə dövri suya daxil etdikdə barbotaj boruları ən az 2 m su layı altına endirilməlidir. Su şırnaqlı ejektorlardan istifadə etdikdə tüstü qazları, yaxud təmiz karbon qazı ilə dövri suyun bir hissəsi emal edilərək ümumi axına qarışdırılır.

Dövri suyun ejektorlardan keçirilən hissəsinin miqdarı (11) düsturu ilə hesablanmalıdır.

burada  - verilmiş temperaturda və 1 bar parsial təzyiqdə karbon qazının suda həllolma qabiliyyətidir, mq/l, (cədvəl 4).

Karbon qazını suda həll etmək üçün qurğular və karbon qazı ilə doymuş suyu nəql etdirən borular korroziyaya davamlı materiallardan olmalıdır.

Cədvəl 4.

Suyun temperaturu, ^0C	10	15	20	25	30	40	50	60
Karbob qazının həll olma qabiliyyəti, mq/l	2310	1970	1690	1450	1260	970	760	580

Karbon qazının (9) düsturu ilə dozası hesablandıqda sistemin üfürülmə qiyməti P₃ verilməli və qidalandırıcı suyun miqdarı P təyin edilməlidir.

Əgər qəbul edilmiş üfürülmədə z-in qiyməti texniki-iqtisadi cəhətdən məqsədəuyğun alınmasa P₃ artırılmalı, yaxud suyun turşular və ya fosfatlarla emalı tətbiq edilməlidir.

3. Dövri suda fosfatlı reagentin (üçpolifosfat, yaxud natrium heksametafosfat P₂O₅-ə hesabla) qatılığı 1,5-2 mq/l həddində saxlanılmalıdır. Qidalandırıcı suya reagentin dozası 1,5-2,5 mq/l (P₂O₅-ə hesabla), yaxud satış məhsuluna görə 3-5 mq/l qəbul edilməlidir.

Ərp yaranmasının qarşısını almaq üçün suyu fosfatlarla emal etdikdə üflənmə nəzərdə tutulmalı və P₃-ün qiyməti (12) düsturu ilə hesablanmalıdır.

burada K_y.b- suyun yol verilən buxarlanma əmsalı olub (13)düsturu ilə hesablanır;

burada t₁- dövri suyun soyuducu qurğuya qədər temperaturu, ⁰C;

C_q- qidalandırıcı suyun ümumi codluğudur, mq-ekv/l.

P₁və P₂ – nin qiymətləri 14.2.2 maddəsinin göstərişləri əsasında qəbul edilir. Fosfatlarla emal üsulu K_y.b>1 və texniki-iqtisadı cəhətdən əlverişli üfürülmə qiymətlərində tətbiq edilməlidir. K_y.b<1 olduqda suyun turşular, yaxud turşu-fosfat qarışığı ilə emalı tətbiq olunmalıdır.

4. Qidalandırıcı suturşu-fosfat qarışığı ilə emal olunduqda turşunun dozası (qidalandırıcı su hesabı ilə) (14) düsturu ilə hesablanmalıdır.

burada Q_q.h- qidalandırıcı suyun ərp yaratmasına qarşı mübarizə üçün fosfatlarla emalında qələviliyinin verilmiş şərtlər daxilində (t₁,K_bvə C_q)həddi qiyməti olub (mq-ekv/l) aşağıdakı düsturla hesablanır.

Suyun turşu-fosfat qarışığı ilə emalı aşağıdakı şərtlər daxilində qəbul edilməlidir.

Q_q.h>Q_qolduqda yalnız fosfatlarla emal, Q_q.h< 0 olduqda turşularla emal üsulu seçilməlidir.

Fosforlu reagentin (üçpolifosfat, yaxud natrium heksametafosfat) dozası satış məhsuluna görə 3-5 mq/l qəbul edilməli və istismar dövründə dəqiqləşdirilməlidir.

Əlavə 13.

(tövsiyə edilən)