Azarbayjon tillar universiteti psixologiya kafedrasi

5.1.6. Indoneziya xalqlarining etnopsixologik xususiyatlari

Indoneziya Sharqiy Osiyodagi eng katta davlatdir. Rasmiy nomi - Indoneziya Respublikasi. U dunyodagi eng katta 16-o'rinda turadi. Bu Zond arxipelagida joylashgan eng katta orol davlatidir. Aholi soni boʻyicha dunyoda Xitoy Xalq Respublikasi, Hindiston va Amerika Qoʻshma Shtatlaridan keyin toʻrtinchi oʻrinda turadi. Bu boy va murakkab tarixga ega. Mamlakat poytaxti - Yava orolidagi Jakarta shahri. Chegara qo'shnilari - Papua-Yangi Gvineya, Sharqiy Timor va Malayziya. Boshqa qo'shni davlatlar - Singapur, Filippin, Avstraliya, Andaman va Nikobar orollari.
Geografiya. Indoneziya dunyodagi eng katta arxipelagdir. Rasmiy statistik ma'lumotlarga ko'ra, arxipelag 17804 ta oroldan iborat bo'lib, ulardan 7870 tasi nomli, 9634 tasi nomsiz, 6000 tasi aholisi bor: 5 ta asosiy va 30 ta kichik orol. Papua orolidagi 4884 metr balandlikdagi Pancak Jaya choʻqqisi mamlakatdagi eng baland nuqta, Sumatra orolida joylashgan Toba koʻli esa Indoneziyadagi maydoni (1145 kv.m) boʻyicha eng katta koʻl hisoblanadi. Eng uzun daryo Kalimantan orolidagi Mahakam va Barito daryolaridir. Indoneziya tektonik faol hududda joylashganligi sababli, unda 150 dan ortiq faol vulqonlar, jumladan Krakatoa va Tambora vulqonlari mavjud.
Tarix. Indoneziya hududidan quyi, yuqori paleolit ​​va mezolit davrlariga oid yodgorliklar topilgan. II-V asrlardan boshlab Indoneziyada Tarum, Kaling, Malaya, Shirvijaya kabi ilk davlatlar ishlab chiqaruvchi kuchlar rivojlana boshladi. 13-asrda arxipelagning katta qismini qamrab olgan yirik imperiya mustahkamlanib, Yavadagi Makapani davlati bilan birlashdi, lekin 16-asrda Indoneziya musulmon sulolalari boshchiligidagi kichikroq davlatlarga boʻlinib ketdi. Ovro‘poliklar 19-asr oxiri va 20-asr boshlarida Indoneziyaga deyarli bostirib kirishdi. 1941-1942 yillarda Indoneziya yaponlar tomonidan bosib olindi. 1945 yil 17 avgustda Indoneziya mustaqillikka erishdi va unitar Indoneziya Respublikasi e'lon qilindi.
Madaniyat. Indoneziya agrar mamlakat bo'lib, 1940 yilda aholining atigi 6% ta'lim olgan. Boshlang'ich ta'lim faqat 1961 yildan boshlab majburiy bo'lib qoldi. 1977-yilda respublikada 28 ta davlat universiteti va 23 ta xususiy universitet faoliyat koʻrsatardi. Masalan, Indoneziya universiteti Jakartada, Gaja-Mada universiteti Jakartada, Pacajaran universiteti va Bangdundagi texnologik universitetlar. Mamlakatda yirik madaniyat va sanʼat markazlari ham bor: Bogordagi tabiiy fanlar kutubxonasi, Jakartadagi parlament kutubxonasi, madaniyat muzeyi, zoologiya muzeyi (Jakartada) va boshqalar.
Matbuot.Indoneziyada 100 dan ortiq kundalik gazetalar nashr etiladi. Indoneziya tilida "Merdeka", "Sinar kharapan", "Kompas", "Angkatan bersencata", "Brita Buana", "Suara Kaya", "Pelita", ingliz tilida "Indonesian Observer" (1950) va boshqa gazetalar nashr etiladi. . Jakartada davlat radio va televideniye kompaniyalari ham ishlaydi.
Adabiyot. Indoneziya hududida 7-asr oxiri 8-asr boshlariga oid tosh bitiklar va yozma yodgorliklar mavjud. Bu yozuvlar asosan malay va yava tillarida yozilgan. Yava adabiyoti ham 9—11-asrlarda ancha yuqori rivojlandi. “Ramyana” (hind shoiri Bxattining “Ravana vadha” dostoni asosida), “Arjunaning to‘yi”ni misol qilib keltirish mumkin. Bu davrda Indoneziya adabiyotining rivojlanishiga hind adabiyoti kuchli ta’sir ko‘rsatdi. Biroq mifologiyaga asoslangan va tarixiy taraqqiyotni aks ettiruvchi asarlar ham yozilgan. Masalan, “Tantu Pangelaran”, “Pararaton” kabi mifologiyaga oid nasriy asarlar, Prapanchaning “Nagarakertagama” she’rini ko’rsatish mumkin. Hamza Fansuriy, Nuruddin ar-Raniriy, Abdur-Rauf va boshqalar tarixi, Didaktik va islomiy asarlar yaratildi. Adabiy til rivojlana boshladi. Bunda Abdulloh bin Abdulg‘adir Munshiyning o‘rni kattaroq edi. Uning asarlari oʻsha davr uchun adabiy til namunasi boʻldi.XVI-XVIII asrlarda yashab ijod etgan adiblar ijodida ham maʼrifiy gʻoyalar targʻib qilindi. Bu Muhammad Muso, Villem Iskandar Mud va boshqalarning asarlarida yaqqol ko‘zga tashlanadi. Bu davrda indoneziya tili ham davlat tili sifatida shakllandi. 19-asr oxiri 20-asr boshlarida ancha boy va bir-biriga zid boʻlgan asarlar yozila boshlandi. M. Rusei, Nur Sulton Iskandar maishiy romanlar, S. Talishahbana maʼrifiy romanlar, R. Afandi va M. Yamin vatanparvarlik sheʼrlari yozdilar. Abd ul Muis, Asmar Hodiy va boshqalar ijodida mustamlakachilikka qarshi kurash mavzusi asosiy o‘rinni egalladi. 30-yillarning oxirida Armayn Pane, XBYasin, X. Bandaharo ijodida realistik gʻoyalar ustunlik qildi. Indoneziyada taraqqiyparvar adabiyot mustaqillikka erishgandan keyingina yuqori darajada rivojlana boshladi.
Musiqa. Indoneziyada xalq musiqasi yuksak professionallik bilan rivojlangan. Indoneziya musiqasining asosini slendro (pentatonik turi) va pelog (7 pogʻonali, notekis ohanglar) tashkil etadi. Rivojlangan geterofoniya va polifoniya Indoneziya musiqasiga xos xususiyatdir. Oʻrta asrlarda mavjud boʻlgan Gamilan xalq cholgʻu asboblari orkestri Indoneziya mumtoz musiqasining yuksak namunasi boʻlib, cholgʻu asboblaridan bonang, gambang, gendang, turli zar (zarbli cholgʻular), suling (chalgʻi cholgʻu) keng tarqalgan. 20-asrda Indoneziya professional musiqasiga maʼlum darajada Yevropa diniy musiqasi (Gregori xorlari) taʼsir koʻrsatdi. Mamlakatda respublika tashkil etilgandan keyin Jokjakarta va Jakarta radiolari qoshida bir qancha havaskorlik va professional musiqa jamoalari, kamera orkestrlari tashkil etildi. Surakartada konservatoriya, Indoneziyada klassik musiqa maktabi ochildi. Oʻsha davrda Sukasmina, A.Pasaribu, Susbini kabi mashhur bastakorlar faoliyat koʻrsatgan.
Indoneziyaning diniy bayramlari.lX Tilem Kesanga bayrami okean markazida yashab, ularning mohiyatini suv hayotidan tortib olgan xudolarga bag'ishlangan cho'milish kunidir. Hindu diniga e’tiqod qiluvchi indoneziyaliklar o‘zlariga, ya’ni xudolarga qarshi muqaddas marosimlar o‘tkazadilar.
Nyepi so'zining ma'nosi. Hozirda Ngrupuk hududida tantanali ravishda oʻtkazilayotgan Ogoh-ogoh marosimi Buta Yajnaga bagʻishlangan marosimlardan biridir.Nyepi soʻzi Sepi soʻzidan kelib chiqqan boʻlib, xotirjamlik, sukunat maʼnosini bildiradi. Nyepi bayrami aslida Xristian kalendarining 78-yilidan boshlanadigan Jaka taqvimiga asoslangan yangi hind bayrami hisoblanadi. Xristian taqvimidagi yangi yil Saka taqvimidagi Menyep o'rnini egallaydi. Kundalik harakatlar yo'q. Chunki barcha faoliyatlar taqiqlangan va bekor qilinishi kerak. Xalqaro xizmatlarni bajarsa ham, aeroportda ishlamasligi kerak. Bundan tashqari, barcha kasalxonalar, umumiy ovqatlanish joylari, do‘konlar yopilgan. Nyepi festivalining asosi buyuk xudoga Bhuna Agung va Bhuna Alitni yuvish uchun ibodat qilishdir.Nyepi oyining 3 yoki 2-kunidan oldin hindular Melasti marosimini o'tkazadilar va bu Melasti marosimini o'tkazadilar. Melakis yoki Melis nomi bilan tanilgan. O'sha ko'lga yoki dengizga qarab, Purada (diniy joy) tozalash amalga oshiriladi. Nima uchun ko'l yoki dengiz yo'nalishi olinadi? Chunki dengiz va ko'l toza suv manbai hisoblanib, odamning ichidagi kirlar yuvilib ketishi mumkin.Nyepidan 1 kun oldin, ya'ni Tilam sasih kesangda (harbiy ma'nosi oyning 9-kuni deyiladi) Bugungi kunda hindularning Buta Yaduya marosimi xalq tabaqalari tomonidan amalga oshiriladi. Bu buta Yaduya Pancha Sata (kichik), Pancha Sanak (hozir), Tavur Agung (katta) kabi nomlarga ega. Tavur yoki o'z-o'zini kurash deb buta qalani tozalash tushuniladi. Charu operatsiyasi har bir uyda 9 posilkadan iborat nasi mancha o'z qorningiz bilan birga tayyorlanadi va xudolarga beriladi. Buta Yadnya marosimi Sang Raja, Butakala va Batara Kalani bezovta qilganliklarini kechirish niyatida o'tkaziladi. Keyinchalik, bezovta qiluvchi marosim o'tkaziladi. Ushbu marosim paytida uydagi odamlar portlash bilan boshlanadi va turli narsalarni qo'llari yoki yog'och tayoqlari bilan urish orqali shovqin qiladi. Chunki ular buta qalani uy atrofidan haydash niyatida qilingan. Keyin odamlar guruhlarga bo'linib, katta haykallar yasaydilar. Ularni ko'chada yurishadi. Oxir-oqibat, ogoh-ogoh deb ataladigan yog'och timsollar yoqib yuboriladi.