Azarbayjon tillar universiteti psixologiya kafedrasi

Axloq ongning emas, balki xarakterning mahsuli. Xalqning ongi emas, balki uning tarixdagi rivojlanishini belgilab beruvchi uning xarakteridir.
Gustav Le Bon
Dunyoga mashhur ozarbayjonlik olim, loyqa to‘plamlar nazariyasi asoschisi Lutfi Zoda bilan suhbatlardan birida undan nega siz yashayotgan Amerika va Yevropa davlatlari sizning kashfiyotingizga qiziqish bildirmadi, unga e’tibor bermadi, ammo Sharq davlatlari buni darhol qabul qildilarmi? Ulug‘ olim buning sababini o‘sha mamlakatlarda yashayotgan xalqlarning psixologiyasi bilan bog‘liqligini ta’kidlab, “Bu o‘sha xalqlarning tafakkur va idrok odatlari bilan bog‘liq. Ma’lumki, amerikaliklar va yevropaliklar aniq fikrlash odatlari bilan, Sharq xalqlari esa loyqa fikrlash odatlari bilan ajralib turadi. Shuning uchun mening nazariyam dastlab Sharq mamlakatlarida o‘z tatbiqini topa boshladi”.
Demak, etnik psixologik xususiyatlar odamlarning bir masalaga sezgir, ikkinchisiga befarq munosabatda bo‘lishiga ta’sir qiladi. Xudo har bir insonni umumiy jinsiga qarab erkak va ayol xususiyatlari bilan yaratilgan. Ijtimoiy va tabiiy muhitga qarab, inson unga yuklangan asosiy dasturdan boshqacha foydalanadi. Shu sababdan bir kishi boshqa birovga foydali bo‘lishni, unga yordam berishni, boshqa birov esa boshqa birovdan foydalanishni, undan foydalanib yashashni tanlaydi. Shaxs yoki jamiyatning o'zida qanday sifatlar va psixologik xususiyatlar shakllantirilishi ijtimoiy muhit omillari bilan aniq bog'liqdir. Hatto irsiy xususiyatlar ijtimoiy muhitga qarab shaxs yoki guruhning fikrlari, his-tuyg'ulari va xatti-harakatlarida namoyon bo'ladi. Shuning uchun; ... uchun; ... natijasida, ijtimoiy muhit ba'zi irsiy xususiyatlarning rivojlanishi va namoyon bo'lishini belgilaydi. Rivojlanishning tegishli shartlari bo'lmasa, irsiy fazilatlarning fikrlash, his qilish va xatti-harakatlarda namoyon bo'lishi mumkin bo'lmaydi.
Rossiyada yashovchi ozarbayjonlik tadbirkor rus kompaniyasi nomidan gapirganda, u ozarbayjonlik xarakterining xususiyatlarini ma'lum darajada saqlab qoladi va bu uning muloqot paytidagi xatti-harakatlariga ta'sir qiladi. Biroq, muzokaralarni olib borish uslubi u ishlayotgan sharoitga va u vakili bo'lgan mamlakatga bog'liq bo'ladi, shuning uchun u ruscha uslubda bo'ladi.
Milliy xarakter deganda ma’lum bir jamiyatda ko‘p asrlar davomida o‘zaro munosabatda bo‘lish natijasida olingan fazilatlarni tushunamiz. Buyuk nemis faylasufi Immanuil Kant xalqlar o‘rtasidagi farqni ularning ajdodlarida, ularning tarixida, kundalik xatti-harakatlarida bo‘lgan narsaning odatga aylanishida ko‘rgan. Milliy xarakterning shakllanishiga ta’sir etuvchi asosiy omillarga kishilar yashaydigan jamiyat, ular bilan muloqot qiladigan til, diniy e’tiqod tizimi va yashayotgan geografik muhiti kiradi.Dunyoning rivojlangan mamlakatlarida jadal rivojlana boshlagan etnik psixologiya. 19-asrdan boshlab muhim ilmiy-nazariy va amaliy masala boʻlib, fan sohasiga aylandi. 19-asrdan boshlab dunyoning eng ilg'or mamlakatlarida bu fanning jadal rivojlanishi bejiz emas. bu avvalo, ijtimoiy-tarixiy taraqqiyot jarayoni bilan bog‘liq bo‘lib, shu mamlakatlardagi boshqa etnik guruhlar va xalqlarning etnik-milliy xususiyatlari bilan yaqindan tanishish zaruriyati bilan bog‘liq edi. Chunki rivojlangan davlatlar boshqa mamlakatlar, xalqlar, millatlarning etnik-psixologik xususiyatlari bilan tanishmasdan, ular bilan davlatlararo, millatlararo va millatlararo munosabatlar tizimini maqbul tarzda yo‘lga qo‘yishda jiddiy qiyinchilik va to‘siqlarga duch keldilar.
Tarixiy tajriba yaqqol ko‘rsatib turibdiki, har bir millat va elatning nafaqat o‘zining, balki u bilan muayyan aloqa va munosabatlarga ega bo‘lgan boshqa millat va elatlarning etnik-milliy xususiyatlarini o‘z vaqtida o‘rganish va to‘g‘ri baholash uning o‘ziga ham yaqindan yordam beradi. - xabardorlik va uni to'g'ri tushunish va boshqalarni adekvat baholash. .
Bu borada xalqimizning tarixiy tajribasi juda ibratlidir. Asrlar davomida xalqimiz boshiga tushgan qo‘shni xiyonati tabiatiga nazar tashlar ekanmiz, biz juda g‘alati savollarga duch kelamiz. Biz qo‘shni etnik guruhlar bilan o‘z vaqtida va o‘rinli tanishib, ularni hisobga oldikmi? Yurtimiz bilan chegaradosh, biz bilan birga boshpana olib, birga yashayotgan xalqlarning etnik-milliy xususiyatlarini o‘rgana oldikmi, to‘g‘ri inobatga oldikmi? Afsuski, bu savollarga ijobiy javob berish qiyin. Buning sabablaridan biri respublikamizda muhim fan sohasi sifatida etnik psixologiyani rivojlantirish va o‘qitishga, ayniqsa, gumanitar yo‘nalishda tahsil olayotgan oliy o‘quv yurtlari talablariga mos keladigan bilim, ko‘nikma va odatlarni o‘rgatish masalasiga yetarlicha e’tibor qaratilmayotganidadir. va ijtimoiy mutaxassisliklar. Biroq, etnik psixologiya har bir xalqning milliy o'zini o'zi anglashiga yaqindan yordam beradi,
O‘quv qo‘llanmaning asosiy maqsadi o‘lkashunoslik yo‘nalishida tahsil olayotgan talabalarning ko‘p madaniyatli psixologik kompetentsiyasini oshirish, ularda o‘zlari ta’lim olayotgan mamlakat va xalqning etnik-milliy psixologik xususiyatlari bilan bog‘liq zarur bilim, ko‘nikma va odatlarni shakllantirishdan iborat.
Taraqqiyot va taraqqiyotning zamonaviy bosqichi, mustaqil davlat sifatida mamlakatimizning dunyo mamlakatlari va xalqlari bilan bevosita siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy aloqalarini yo‘lga qo‘yish zarurati mamlakatimiz fuqarolari, ayniqsa, oliy ma’lumotli mutaxassislarning psixologik salohiyatini yuksaltirmoqda. va umuman madaniyatlararo madaniyatni kasbiy zarurat sifatida yuksaltiradi, etnik psixologik bilimlarni egallash juda jiddiy ilmiy-nazariy va amaliy ahamiyatga ega.
Hozirgi davrda xalqlar va millatlarning etno-psixologik va milliy xususiyatlarini bilish xalqaro munosabatlar va mintaqashunoslik sohasida faoliyat yurituvchi mutaxassislar uchun odatiy kasbiy me’yor hisoblanadi. “Ixtisoslashgan mamlakat xalqlari etnopsixologiyasi” fanidan darslik yozish zarur edi.
“Etnopsixologiya” darsligi so‘zboshi, besh bob va adabiyotlar ro‘yxatidan iborat. Kitobning dastlabki toʻrt bobida etnopsixologiyaning nazariy masalalari, psixologiya sohasi sifatida rivojlanish tarixi, etnik oʻzlikni anglashning ijtimoiy-psixologik jihatlari, etnosentrizm, etnik stereotiplar, millatlararo munosabatlar va etnik nizolar, . boshqa muhitga moslashish. Beshinchi bobda turli ixtisoslashgan mamlakatlar xalqlarining etnopsixologik xususiyatlari muhokama qilinadi.
Darslik Ozarbayjon Tillar universiteti Ilmiy kengashi qarori bilan nashr etilgan “Mutaxassislik mamlakati etnopsixologiyasi” fan dasturi asosida tayyorlangan. Darslikni tayyorlashda Turkiya, Rossiya, Yevropa, Amerika davlatlari hamda respublikamizning taniqli psixologlari F.A.Ibrohimbeyov, A.S.Bayramov, A.A.Alizade, R.I.Aliyevlarning asarlariga havola qilindi. Kitob Ozarbayjon Tillar universiteti Psixologiya kafedrasi xodimlarining jamoaviy mehnati mahsulidir. Darslikdagi muqaddima va I, II, III boblar, dots. Jeyhun Aliyev; Sevinj Amirova, IV bob va V bobda Skandinaviya xalqlari haqida bosh oʻqituvchi; Shalala Babayeva, psixologiya fanlari nomzodi, ingliz tili haqida V bobda; V bobda nemislar haqida psixologiya fanlari nomzodi, dotsent Azim Aliyev; V bobda Afrika xalqlari haqida bosh o'qituvchi Misgar Mammadov; Bosh o‘qituvchi Xeyran Zeynalova fransuz tili haqida V bobda; V bobda katta o‘qituvchi S.A.Farxatli yaponlar va yahudiylar haqida; V bobda katta o‘qituvchi Konul Babayeva Indoneziya xalqlari haqida; V bobda o‘qituvchi Lala Sadixova Amerika va Xitoy xalqlari haqida; V bobda oʻqituvchi Nubar Ahmadova Bolqon xalqlari, Kavkaz xalqlari, ispan tilida soʻzlashuvchilar, arablar va turklar haqida; V bobda o‘qituvchi Jeyhuna Demirova slavyan tilida so‘zlashuvchi xalqlar haqida; V bobda o‘qituvchi Amina Gubadova hind xalqi haqida yozgan. V bobda oʻqituvchi Nubar Ahmadova Bolqon xalqlari, Kavkaz xalqlari, ispan tilida soʻzlashuvchilar, arablar va turklar haqida; V bobda o‘qituvchi Jeyhuna Demirova slavyan tilida so‘zlashuvchi xalqlar haqida; V bobda o‘qituvchi Amina Gubadova hind xalqi haqida yozgan. V bobda oʻqituvchi Nubar Ahmadova Bolqon xalqlari, Kavkaz xalqlari, ispan tilida soʻzlashuvchilar, arablar va turklar haqida; V bobda o‘qituvchi Jeyhuna Demirova slavyan tilida so‘zlashuvchi xalqlar haqida; V bobda o‘qituvchi Amina Gubadova hind xalqi haqida yozgan.
Darslikning ilmiy muharriri prof. R.I.Aliyev, sharhlovchilar prof. S.I.Seyidov, f.f.n., dots. Kitobning yaratilishini muallif jamoasi kabi qiziqish bilan kutayotgan, uni tayyorlashga ustozlarini rag‘batlantirib kelayotgan A.Guliyevga ham chuqur minnatdorchiligimizni bildiramiz.
Jeyhun Aliyev,
Psixologiya fanlari nomzodi, dotsent