Ayupova M. Yu

 
Sigmatizm va uni bartaraf etish 
S, Z tovushlari
. Bu tovushlar sirg‘aluvchi tovushlar gruppasiga kiradi. Ularning 
talaffuzidagi kamchiliklarni to‘g‘rilash, yuqorida qayd etilganidek, bolada bu 
tovushlarni eshitib, ularni bir-biridan farqlash malakalarini rivojlantirishdan boshlanadi. 
So‘ngra artikulyatsion mashqlar o‘tkaziladi. Keyin esa shu tovushlarning to‘g‘ri 
artikulyatsiyasi o‘rgatiladi. 
S
tovushining talaffuzida artikulyatsion apparat quyidagi 
holatda bo‘ladi (7-rasm): 
– talaffuz vaqtida lablar iljaygansimon ochiq; 
– pastki va ustki tishlar esa bir-biriga tegar-tegmas darajada yaqin holatda 
bo‘ladi; 
– tilning uchi yoyilib, yuqori milkka tegar-tegmas holatda bo‘ladi, ya’ni tilning 
sathi bilan qattiq tanglay orasidagi masofa torayib boradi, yumshoq tanglay esa biroz 
ko‘tariladi. 
1. 
Havo oqimi til va yuqori milkdan sirg‘alib chiqadi. 
Z
tovushining talaffuzi 
s
tovushi artikulyatsion holatiga o‘xshashdir, faqat unga 
ovoz qo‘shiladi. 

---

SH va J tovushlari 
SH
– shovqinli, sirg‘aluvchi til oldi tovush (8-rasm). Bu tovushni talaffuz 
etayotganda lablar biroz cho‘chchayadi, yuqori va pastki tishlar bir-biriga yaqinlashadi, 
til uchi muallaq holatda bo‘lib, salgina qisqaradi va yozilib tepa tishlarga tomon 
ko‘tariladi. Pastki jag‘ esa jipslashadi. Til uchi va tishlar oralig‘idan sirg‘alib chiqqan 
havo to‘lqini 
sh
tovushini vujudga keltiradi. 
J
– tovushini talaffuz etayotganda pastki tishlar qatori biroz pastga tushiriladi, til 
uchi tanglay tomon ko‘tariladi, ovoz paychalari esa jipslashgan holatda bo‘lib yengil 
titraydi. 
8- rasm. 
Щ. J 
tovushlari 9- rasm. 
Ch 
tovushi arti- 
artikulyatsiyasi profili. kulyatsiyasi profili. 
Ch-tovushi 
Ch-tovushi talaffuz etilayotganda lablar biroz cho‘chchayadi, tilning oldingi qismi 
milkka tegadi, oғiz bG‘shliғiga kelgan havo sirғalib chiqib ketadi. TG‘la bG‘lmagan 
ana shu portlash va havoning sirғalib chiqishi natijasida qorishiq t+sh=ch, d+j=ch 
undoshlari hosil bG‘ladi. Ovoz paychalari jipslashib, havo oqimi kuchli bG‘ladi (9-
rasm)