Ayupova M. Yu

 
 
15-rasm. «Mazali murabbo» artikulyatsiya 16-rasm. Bo’yoqchi 
artikulyatsiya mashqi.
mashqi.
 
 
 
 
17-rasm. «G’altak» artikulyatsiya mashqi. 
 

---

Talaffuz qilish malaka va ko‘nikmalarini shakllantirish bosqichi 
Bu bosqichning maqsadi maxsus tanlangan nutq materiali bo‘yicha bolada tovush 
to‘g‘ri talaffuzining boshlang‘ich bilimlarini shakllantirishdan iboratdir. Tovushlarni 
nutqqa qo‘yish, nutqda ulardan to‘g‘ri foydalanish malakalarini shakllantirish, 
tovushlarni tanlay bilish, o‘zaro almashtirib yubormaslik (tovushlar differensiatsiyasi) 
aniq masala hisoblanadi. Ko‘rsatilgan masalalarni logopedik ish jarayonida yechish 
zaruriyati, nutqning talaffuz tomonini ontogenetik egallash qonunidan kelib chiqadi. 
Bir qancha tekshirishlar Shuni ko‘rsatadiki, u yoki bu tovushni paydo bo‘lish 
paytidan boshlab to uni to‘g‘ri talaffuzigacha, to uni nutqqa kiritguncha ancha vaqt 
o‘tadi. A.N. Gvozdev oradagi bu vaqtni tovushni o‘zlashtirish davri deydi. Bu davr 30 – 
45 va ko‘proq kun bo‘lib o‘ziga xosdir. Oldin yangi tovush eski tovush bilan parallel 
ravishda ishlatiladi (almashtirilgan tovush), bunda oldingi, ya’ni eski tovush yangisiga 
qaraganda tez-tez ishlatiladi. Keyinchalik yangi tovush tez-tez ishlatiladigan bo‘ladi, bir 
qancha vaqtdan keyin esa u eski tovushni siqib chiqarib hamma vaziyatda ham o‘zi 
ishtirok etadi, keyinchalik uni nutqdan umuman siqib chiqaradi va Shundan so‘ng yangi 
tovushni eski tovush bilan birga differensiatsiya qilish jarayoniga o‘tiladi. 
F.F. Rau o‘z ishlarida tovushlarni nutqqa qo‘yishning uch usulini ko‘rsatadi: taqlid 
(imitativ), mexanik (yordam) va aralash. 
Birinchi usul 
– logopeddan eshitgan tovushga mos qilib bolaning ongli ravishda 
shu tovush artikulyatsiyasini topishga va talaffuz qilishga urinishiga asoslangan. Bunda 
bola akustik tayanchdan tashqari ko‘rish, taktilь va fikrlash sezgilardan ham 
foydalanadi. Taqlid usulda asosan artikulyatsion organning holati qanday bo‘lishi 
kerakligi haqida logoped og‘zaki tushuncha beradi. Izlanuvchanlik sirg‘aluvchi, jarangli 
tovushlarni postanovka qilishda yaxshi natijalar beradi. Ba’zi bir tovushlar esa, 
masalan: sonor «r», «l», affrikatlar «ch», til orqa «k», «g», «x» tovushlar ko‘pincha 
boshqa usuldan foydalangan holda muvaffaqiyatli qo‘yiladi.