Ayupova M. Yu

Fe’llarning imperativ – infinitiv shaklini yoki ularning asosini noqonuniy 
qo’llash rivojlanmagan nutqda uzoq muddat saqlanadi. Harakatga chorlovchi so’z 
shakllari yoki ta’qiqlarni bolalar ko’pincha o’ziga qaratilgan nutq kabi eshitadi, 
so’ngra uni hech qanday o’zgartirishlarsiz o’zining shaxsiy bayonlarida qo’llaydilar. 
To’g’ri tuzilgan grammatik stereotiplarning paydo bo’lishi bilan agrammatik konstruksiyalar 
«siqib chiqarilmaydi» va yangi o’zlashtirilgan so’zlardan gaplar tuzish eski namuna bo’yicha davom 
etaveradi. 
Bolalar tomonidan qo’llanuvchi so’zlar tovush munosabatiga ko’ra shakllanmaganligicha qoladi: 
til uchini yuqoriga ko’tarishni talab qiluvchi nutq tovushlari bo’lmaydi, undosh tovushlar ketma-
ketligi yo’q bo’ladi, ko’p bolalar tovush o’rnini o’rnata olmaydilar. Bundan tashqari tovushlar 
artikulyatsion usuliga ko’ra aralashtiriladi. Biroq, ko’pgina bolalar urg’uli va urg’usiz bo’g’inlarni 
to’g’ri ajratish bilan birga uch bo’g’inli so’zlar tuzilishini amalga oshira oladilar. To’rt bo’g’inli 
so’zlarda bolalar bo’g’inlarni tushirib qoldiradilar. Tovush talaffuzi qanchalik yaxshi shakllansa, bir 
qator unlilarning boshqa qator unlilar bilan aralashib ketishi (hosil bo’lishi o’rniga ko’ra) holati 
kamayadi. So’zlararo grammatik aloqaning yo’qligi, so’zlarning ritmik-bo’g’in tuzilishining buzilishi 
va tovushlarning aralashib ketishi va qo‘pol buzilishi bunday bolalar nutqini haddan tashqari 
avtonomlashtiradi. Bu nutq ularga to’liq muloqot vazifasi bo’lib xizmat qilolmaydi. 
Shu bilan birga aynan bir so’zning morfologik ajratilgan shakllarining dastlabki belgilari bolalar 
nutqida paydo bo’lsa, buni «nutqiy tanglik» sifatida xarekterlash mumkin. (uxlash, uxla, uxladi, 
uxladilar) Shu daqiqadan boshlab nutqiy rivojlanish dinamikasi turli bolalarda turlicha bo’lishi 
mumkin: ba’zilar frazali nutqni tez o’zlashtiradilar, boshqalarda bu uzoqka cho’ziladi va logopedik 
ishda buni e’tiborga olish kerak.