Aytimbetov n. Bajardi: abdalova z

 
 
 
 
 

---

I. KIRISH 
Ma'lumki insoniyat tarixining ko’p asrlik tajribasi ezgu g‘oyalardan va 
sog‘lom mafkuradan mahrum biron-bir jamiyatning uzoqqa bora olmasligini 
ko'rsatdi. Shu bois, mustaqillik tufayli mamlakatimiz o'z oldiga ozod va obod Vatan, 
erkin va farovon hayot barpo etish, rivojlangan mamlakatlar qatoridan o'rin olish, 
demokratik jamiyat qurish kabi ezgu maqsadlarni qo'ydi. Bu esa o’z kelajagimizni 
yaqqol tasavvur etish hamda, jamiyatimizning ijtimoiy-ma’naviy poydevorlarini 
mustahkamlash ehtiyojini tug'diradi. Demak, navbatdagi eng asosiy vazifa: yosh 
avlodni Vatan ravnaqi, yurt tinchligi, xalq farovonligi kabi olijanob tuyg'ular ruhida 
tarbiyalash, yuksak fazilatlarga ega, ezgu g'oyalar, amallar bilan qurollangan komil 
insonlarni voyaga etkazish, jahon andozalariga mos, kuchli bilimli, raqobatbardosh 
kadrlar tayyorlashdir. O'zbekistonning iqtisodiy, ijtimoiy va ilmiy sohalarda yuqori 
natijalarga erishishi, jahon iqtisodiy tizimida to'laqonli sheriklik o'rnini egallay 
borishi, inson faoliatining barcha jabhalarida zamonaviy axborot texnologiyalaridan 
yuqori darajada foydalanishning ko‘lamlari qanday bo‘lishiga va bu texnologiyalar 
ijtimoiy mehnat samaradorligini oshishida qanday rol o‘ynashiga bog‘liq. Keyingi 
yillarda mamlakatimiz ilm-fani ham axborotlashtirishning nazariy asoslariga katta 
hissa qo'shib kelmoqda, shu bilan birgalikda, hodisalar, jarayonlarni yagona axborot 
asosida tadqiq etishning ilmiy yo'nalishlarini tahlil va sintez qilish natijasi bo'lgan 
fan-informatikaning vujudga kelishiga boshlang’ich poydevor qo'yildi. Axborot, 
energiya, vazn, bo'shliq va vaqtni bir butun holda batafsil o'rganish hozirgi vaqtda 
inson hayotining barcha jabhalarida muhim ahamiyatga ega bo'lib qolmoqda.
O‘zbekiston Respublikasida chuqur keng ko‘lamli isloxotlar amalga oshirilar 
ekan, uzluksiz iqtisodiy ta’lim-tarbiya tizimini shakllantirishga birinchi darajali 
axamiyat berilmoqda. Umuman, yoshlarning ta’lim-tarbiya, bilim olishi, kasb-hunar 
egallashi, yetuk insonlar bo‘lib ulg‘ayishi yo‘lida zamonaviy, ilg‘or-innovatsion 
shart-sharoitlarni yaratib berish uchun O‘zbekiston bor kuch hamda imkoniyatlarini 
ishga solmoqda. Chunki yosh avlodni har tomonlama qo‘llab-quvvatlash, ma’naviy 
yetuk, jismonan sog‘lom, vatanparvar va fidoyi etib tarbiyalash, huquq hamda 
manfaatlarini himoya qilishga e’tibor qancha kuchaytirilsa, unung samarasi ham 

---

shuncha yuqori bo‘ladi. Shu bois O‘zbekiston jamiyatning faol qatlami sifatida 
e’tirof etiluvchi yoshlar qatlamlariga «muammo» deb emas, balki yurt ravnaqini 
ta’minlovchi katta kuch, davlatning strategik resursi sifatida qaramoqda. Natijada 
bugun yuksak bilimli, zamonaviy fikrlaydigan, qat’iy pozitsiyaga ega yoshlar 
mamlakatning ertangi taraqqiyotida tobora hal qiluvchi kuchga aylanib boryapti [1]. 
Fizika o’qitish metodikasi-pedagogika fanining tarmog‘i sifatida shakllangan 
yaxlit fandir, «Fizika o‘qitishning nazariy asoslari» maxsus kursi ham o‘z ob’yekti, 
vazifasi va ilmiy tadqiqot metodlariga ega. Fizika ta’limi jarayoni, shu jarayonning 
hamma jihatlari: o‘quv materialining mazmuni, o‘qitish metodlari, usullari ta’lim 
oluvchilarning bilish faoliyati, o‘qitish natijalari va boshqalar o‘rganish obyekti 
hisoblanadi.
O‘qitish metodlarini ishlab chiqish va bilish nazariyasiga, o‘rganilayotgan 
fanlarning metodologiyasiga, har bir jarayonning psixologiyasiga, o‘qitishning 
didaktik tamoyillariga va shaxsni tarbiyalashning pedagogik asoslariga tayanadi. 
Psixologiya va didaktika o‘quv faoliyatlarini motivatsiyalash va o‘quv jarayonini 
boshqarish uchun yordam beradi. O‘qitish metodlari, usullari o‘rganilayotgan 
fanning mantiqiy metodlarini o‘zida ifodalaydi. Fizikada tekshirishlar nazariy va 
eksperimental metodlarda olib boriladi. Bu metodlarning mantiqi ham ilmiy, ham 
o‘quv bilishi uchun ham bir xilda muhimdir. Fizika ta’limida tekshirishning nazariy 
metodlari bu harakatning ma’lum ketma-ketligini to‘liq o‘rganishga imkon beradi: 
O‘quv jarayonlaridagi bilish ilmiy ta’lim bilishdan shu bilan farq qiladiki, o‘quvchi 
bilmaslikdan bilishga tomon o‘qituvchi rahbarligida, o‘qitish hamda tarbiyaning 
turli vositalari yordamida boradi. Fizika o‘qitishning maqsadi hamma vaqt ham faqat 
bilimlar berishdan iborat bo‘lib qolmasdan, shu bilan birga o‘quvchilarni fikrlash 
qobiliyatlarini rivojlantirishdan, fizik vositalar yordamida ularda Olamning fizik 
mazarasini shakllantirishdan iborat. O‘z-o‘zidan ma’lumki, samaradorlik faqatgina 
o‘qitishning maqsadi bilan emas shu bilan birgalikda o‘rganilayotgan materialning 
mazmuni bilan, shuningdek, o‘quvchilarning rivojlanganlik darajasi bilan bog‘liq. 
Hozirgi zamon fizika kursi mazmunini tahlil etish shuni beradiki, yangi materialni 
o‘rganishda tushuntirish, ko‘rgazmalik metodlarini, qo‘llash maqsadga muvofiq 

---

bo‘ladi. Fizika metodo-logiyasi nuqtai nazaridan o‘qitish metodlari empirik va 
nazariyga bo‘linadi. Bu o‘quv jarayoniga hodisa, tajriba, eksperimentlarni kuzatish 
natijalari yoki ma’lum nazariy umumlashtirishlar tushunchalar, qonunlar, printsiplar 
asos qilib olinishi mumkin. Empirik o‘qitish metodlari uchun kuzatish: tashqi dunyo 
predmet va hodisalarini maqsadga muvofiq, uyushgan holda qabul qilish tarzida 
kechadi. O‘qitishning mazmuni haqida so‘z borayotganda, diqqatni respublikamizda 
ta’lim-tarbiya sohasida ro‘y bergan muhim o‘zga-rishlarga qaratish lozim. Chunki, 
ta’lim-tarbiya tizimini tuzilish va mazmun jihatdan isloh qilish maqsadida “Ta’lim 
to’g’risida” va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» haqida qonunlar qabul qilindi. Bu 
hujjatlarda fizika o‘qitish vazifalariga ham yangicha yondoshildi hamda fizika 
ta’limning ajralmas qismi deb alohida ta’kidlandi. Belgilangan vazifalarni amalga 
oshirirsh esa o‘quvchilarni yuksak salohiyatli, bilimli, o‘z aqli tafakkuri bilan ongli 
mushohada yuritadigan ozod va hur fikrli insonlar bo‘lib yetishishi uchun muhim 
hissa qo‘shadi. Shuni esdan chiqarmaslik kerakki, hamdo’stlikdagi davlatlar orasida 
faqatgina bizning mamlakatimizda ta’lim-tarbiyaga shunday yondoshish amalga 
oshirilmoqda. 
Fizika o‘qitishning vazifalari haqida gapirilganda, fizika o‘quv predmeti 
sifatida ta’lim oluvchilarda ilmiy tafakkurni shakllantirishda asosiy o‘rin egallashini 
ta’kidlash zarur. Ilmiy-tabiiy bilish tsikli to‘liq keltirilgan: faktlarni kuzatishdan 
muammoni ta’riflashgacha va undan gipotezani taklif etish (hodisa modeli, 
tushunchalar, qonunlar va printsiplar) gipotezani mantiqiy rivojlantirish va nazariy 
bashorat qilish, nazariy xulosalarni eksperimental tekshirish va ularni amalda 
qo‘llash. Shuning uchun o‘rganiladigan predmet asosiy fanining metodologiyasi 
o‘qitish metodlarining manbai va tashkil etuvchi qismi bo‘lib hisoblanadi. O‘qitish 
metodlarini takomillashtirish o‘quvchilarni fizikadan olgan bilimlarini sifatini 
oshirishgagina yordam berib qolmasdan, ularning iqtidorli, iste’dodli, zukko va 
ma’naviy yetuk kishilar bo‘lib yetishishlari uchun ham xizmat qiladi. Maktab va 
o‘rta maxsus ta’limi fizika kursida politexnik ta’limni shakllantirish hamda 
o‘quvchilarning mehnatga tayyorlashning muhim vositalaridan biri amaliy fizika 
masalalarini o‘rganish hisoblanadi. Bularga fizika asboblarining ishlash printsipi, 

---

mashina va mexanizmlarning harakat printsiplari, ularni ishlatishning fizik asoslari, 
xalq xo‘jaligining turli sohalarida fizik hodisalarining qo‘llanilishi kiradi. Bu 
materiallarni sistemalashtirishda takomillashtirilgan dastur va darsliklarda fan-
texnika taraqqiyotining turli yo‘nalishlari bilan bog‘liq bo‘lgan darslarni tashkil 
etish muhim ahamiyat kasb etadi.