Aytimbetov n. Bajardi: abdalova z

y
utilish va sochilish
 
hodisasini 
kuzatish mumkin.
Yorug’likning qaytish qonuni. Yorug’likning qaytish qonuni bilan tajribada 
tanishib chiqaylik. Graduslarga bo’lingan doiraviy disk markaziga yassi ko’zgu PP 
ni shunday joylashtiraylikki, natijada, nurlar ko’zgu tekisligiga o’tkazilgan SN 
perpendikulyarning asosiga tushsin (11-rasm).
SS ni tushuvchi nur, CS
1
ni esa qaytgan nur deb faraz qilaylik. S nuqta – 
nurning tushish nuqtasi. Tushuvchi nur SS bilan perpendikulyar SN orasidagi 
burchak SCN tushish 

burchagi deb ataladi. Qaytgan nur SS
1
, bilan o’sha 
perpendikulyar S
1
N orasidagi burchak S
1
CN qaytish 
burchagi deb ataladi. 
Tushuvchi va qaytgan nurlar nurning tushish nuqtasidan ko’zguga o’tkazilgan 
perpendikulyar bilan bir tekislikda yotishi tajribadan yaqqol ko’rinib turibdi. Diskni 
aylantirib, ko’zguga tushuvchi nurning tushish burchagini o’zgartiramiz, u holda 
qaytish burchagining ham o’zgarishini ko’ramiz mumkin. Tushish burchagini ham 
unga muvofiq keladigan qaytish burchagini har safar o’lchab ko’rib, ularning bir-
biriga teng ekanligini bilish mumkin [14]. 
Shunday qilib, yorug’likning qaytishi quyidagi qonunlar asosida yuz beradi: 
Tushuvchi nur va nurning tushish nuqtasida qaytaruvchi sirtga o’tkazilgan 
perpendikulyar qaysi tekislikda yotsa, qaytgan nur ham shu tekislikda yotadi. 
Qaytish burchagi tushish burchagiga teng 
.
11-rasm. Yorug’likning qaytish qonunini topish uchun ishlatiladigan asbob. 







---

Bunday shartlar faqat yorug’lik tekis sirtga (masalan yassi, ko’zguga) tushib 
qaytgandagina bajariladi (12.a-rasm). Agar yuza tekis bo’lmaganida bunday yuzaga 
tushgan yorug’lik tekis qaytmasdan hamma tomonga sochilib ketadi (12.b-rasm). 
Bunday qaytishga tarqoq qaytish yoki diffuz qaytish deyiladi. Bunday qaytish 
tabiatda ko’proq uchraydi. Masalan odatdagi qog’oz varag’idan yorug’lik tarqoq 
qaytadi.