Ayer va boshqalarning 1999 yildagi maqolasi genomik texnologiyalarni immunologik tadqiqotlarda qo'llash muhimligini ochib beradigan yana bir maqola edi

• Hozirgi vaqtda mavjud mikroarraylar va insonning to'liq bo'lmagan genomi bilan cheklangan ushbu tadqiqotchilar to'plami ma'lum bir hujayra turida imtiyozli ravishda ifodalangan yoki ma'lum bir joyda funktsional jihatdan muhim bo'lgan genlarga yo'naltirilgan ixtisoslashgan mikroarrayni yaratishga undashdi. biologik jarayon. Natijada, Alizoda va uning hamkasblari 13000 genni o'z ichiga olgan va immun tizimi uchun muhim bo'lgan genlar bilan boyitilgan "limfokip" cDNA mikroarrayini ishlab chiqdilar.
• Ayer va boshqalarning 1999 yildagi maqolasi genomik texnologiyalarni immunologik tadqiqotlarda qo'llash muhimligini ochib beradigan yana bir maqola edi. O'zlarining tajribalari boshlanishida immunitetning biron bir jihatini ko'rib chiqishni niyat qilmagan bo'lsalar ham, ushbu tadqiqotchilar ekspression profillari sarum- rag'batlantirildi fibroblastlar kutilganidan ancha boy bo'lgan va yaralarni davolashda fibroblastlar uchun muhim fiziologik rolni taklif qilgan. Sarumni keltirib chiqaradigan genlar yaralarni davolash bilan bog'liq jarayonlar, shu jumladan pıhtı va hujayradan tashqari matritsani qayta tuzishda bevosita ishtirok etadigan genlar, shuningdek yallig'lanish uchun signal oqsillarini kodlovchi genlar, yangi qon tomirlari rivojlanishi va epiteliya to'qimalarining ko'payishi bilan bog'liq. Bundan tashqari, ushbu ekspression tahlilining eng muhim natijalaridan biri, fibroblastlarning sarumga reaktsiyasi paytida ekspressioni vaqtincha tartibga solingan, ilgari noma'lum bo'lgan 200 dan ortiq genlarni kashf etish edi. Ushbu natijalar immunitet reaktsiyasini birgalikdagi fiziologik dastur sifatida ko'rib chiqishning muhimligini ochib berdi va immunitet tizimini nafaqat alohida qismlar sifatida, balki tarmoq sifatida o'rganishni iltimos qildi.

• OIV infektsiyasi haqidagi dastlabki ma’lumotlar 1981 yilda paydo bo‘lgan edi va bu kasallik dastlab OITS (Orttirilgan immun tanqisligi sindromi) deb atalgan AQShning Los-Anjeles shahridagi shifoxonalarga qisqa muddat ichida pnevmotsistali zotiljam va sarkoma kposhi bilan kasallangan 25-35 yoshlardagi bir necha bemor qabul qilingan (pnevmotsistali zotiljam o‘pkani zararlovchi og‘ir kasallik bo‘lib, asosan uzoq davom etuvchi surunkali kasallik ta’sirida kuchsizlangan katta yoshli odamlarda yoki chala tug‘ilgan va turli dori vositalari bilan davolanayotgan zaif go‘daklarda uchraydi. Sarkoma kposhi o‘sma kasalligi bo‘lib, asosan 60 yoshdan oshgan erkaklarda birinchi marta aniqlanadi). Tekshiruvlar natijasida bu bemorlar asosan tomiriga giyohvand moddalarni qabul qilishi va besoqolbozlik bilan shug‘ullanishi ma’lum bo‘lgan. Ayni navqiron yoshdagi yigitlarning nima uchun bunday kasalliklarga chalinishini, ushbu kasalliklar rivojlanishining bemorlar hayot tarzi bilan bog‘liqligini aniqlash uchun Amerika olimlari tomonidan chuqur izlanishlar olib borilgan.

• 2006 yilda Moutaftsi va boshqa epitop-xaritalash vositalari murin T-hujayrasining javobining 95% uchun javob beradigan epitoplarni aniq aniqlay olishini namoyish etdi. vaktsiniya virusi. Ushbu olimlar o'z ishlari orqali genomik, proteomik va immunologik ma'lumotlardan foydalangan holda informatika va immunologiyaning fanlararo sohasini joriy qildilar. Ushbu uslubning ajoyib muvaffaqiyati va osonligi tadqiqotchilarni boshqa patogenlarning immunomini aniqlashga va immunitetni keltirib chiqaradigan patogen immunomlarning kengligi va bir-birining ustiga chiqishini o'lchashga undadi. Bundan tashqari, u epitop-xaritalash vositalaridan foydalanish mumkin bo'lgan boshqa dasturlarni taklif qildi, shu jumladan otoimmunitet, transplantatsiya va immunogenlik.

• Shu kabi izlanishlar fransuz olimlari tomonidan ham amalga oshirilgan. Izlanishlar natijasida ushbu holatni, ya’ni og‘ir kasalliklarga chalinuvchanlik yoki immunitet zaifligini birgina mikroorganizm — virus keltirib chiqarishi aniqlandi. Bu virusning odam organizmiga kirgach, turli yot moddalardan himoya qilish uchun kurashuvchi immun tizimiga tegishli qon hujayralarini zararlashi, ushbu virusning doimo ko‘payib borishi va ko‘payish jarayonida muntazam o‘zgarib turishi hamda uning yana boshqa ko‘plab xossalari aniqlandi

• 1983 yildan bu virusni Odam Immuntanqisligi Virusi (Human Immunodeficience Virus) deb, ushbu virus keltirib chiqaradigan kasallikni — OITS infektsiyasi deb atay boshlandi. OIV-infektsiyasi odam organizmidagi immun — himoya tizimiga mansub bo‘lgan hujayralarni zararlaydi. Bu hujayralar odam organizmiga tashqi muhitdan tushgan yot moddalarni tanib olib, ularni yo‘q qilish vazifasini bajaradi. OIV-infektsiyasi aynan ushbu immun hujayralarini yemiradi.

• Virus hujayraning ichiga kirib olgach, u yerdagi moddalardan (uglevod, yog‘, aminokislotalar va b.q) o‘zining ko‘payishi va shakllanishi uchun foydalanadi. Hujayrada ko‘p miqdorda yangi viruslar hosil bo‘lgach, uni butkul yemirib, qonga chiqib ketadi. Shu sababli himoya hujayralari o‘z vazifasini bajara olmaydi, shu bilan birga ularning soni ham keskin kamayib ketadi. Organizmning himoya tizimi shikastlangani bois u tashqi muhitdan tushib turadigan turli mikroorganizmlarni “tanib olib”, o‘z vaqtida yo‘q qila olmaydi. Natijada bemor tanasida sil, o‘rab oluvchi temiratki, gepatit, zotiljam, teri va ichki a’zolarning zamburug‘li kasalliklari, turli o‘smalar va boshqa shu kabi kasalliklar rivojlanib ketadi. Bemorning tanasida namoyon bo‘luvchi belgilar aynan ana shu qo‘shimcha kasalliklarga xosdir. Bemor OIV-infektsiyasi ta’siridan emas, aynan ana shu qo‘shimcha kasalliklarning asoratidan nobud bo‘ladi. Kasallikning oxirgi davri, ya’ni immun tizimi hech qanday yot mikroblarga qarshi kurasha olmay, bemorda turli og‘ir kasalliklar rivojlanishi davri OITS deb ataladi.

• Dunyo olimlari OIVning hujayra ichiga kirishiga to‘sqinlik qiluvchi yoki virus hujayrani zararlamasdan oldin uni o‘ldiruvchi yangi dorilarni ishlab chiqish ustida izlanish olib bormoqdalar. Bunday dorilar birikish ingibitorlari, “CCR5” retseptorlari antagonistlari, monoklonal antijismlar guruhlarini tashkil qiladi. Hozirgi kunda ushbu preparatlarning dastlabki namunalari Yevropa mamlakatlarida klinik sinovdan o‘tkazilmoqda. O‘zbekistonda OIV-infektsiyasiga oid ilmiy izlanishlar 2000 yillardan boshlangan. Hozirgi kunga kelib bu yo‘nalishda 10 dan ortiq nomzodlik ishlari, 2 ta doktorlik ishi yoqlangan. O‘tkazilgan tadqiqotlardan kutilgan maqsad OIV-infektsiyasining kechishini o‘rganish, uni davolash va kasallikning oldini olishdir. 2006 yildan boshlab O‘zbekistonda OIV-infektsiyasini yuqtirib olgan shaxslar antiretrovirus preparatlari bilan bepul ta’minlamoqda. Hozirgi kunda uch ming nafardan ortiq bemorlar antiretrovirus preparatlarini qabul qilmoqdalar.

• Shuningdek, O‘zbekiston hududida qon va qon preparatlarining zararsizligini ta’minlash hamda ushbu preparatlarning asossiz ravishda qo‘llanilmasligini belgilovchi Sog‘liqni saqlash vazirligi tomonidan qabul qilingan qator me’yoriy hujjatlar mavjud va amaliyotga keng tatbiq etiladi.

• — Respublikamizda OITSga qarshi kurash tizimi 1987 yildan beri faoliyat ko‘rsatmoqda. Respublika OITSga qarshi kurashish markazining faoliyati bir qator yo‘nalishlarda olib boriladi. O‘zbekiston OIV-infektsiyasi profilaktikasi sohasidagi barcha xalqaro majburiyatlarni o‘z zimmasiga olgan. Hukumatimiz tomonidan OIV infektsiyasi aholi, ayniqsa, yoshlar va kasallikni yuqtirib olish xavfi yuqori bo‘lgan guruhlar orasida tarqalib ketishining oldini olish, OIV bilan kasallangan shaxslarni davolash va epidemiyaning ijtimoiy oqibatlarini yengillashtirish borasida maqsadga yo‘naltirilgan dasturlar ishlab chiqilib, amalga oshirilmoqda.

• Mazkur qaror bilan Respublika va hududiy OITSga qarshi kurash markazlarining yangi tuzilmasi, “2009-2011 yillarda O‘zbekiston Respublikasida OIV-infektsiyasi tarqalishi profilaktikasi bo‘yicha sa’y-harakatlar Milliy rejasi” tasdiqlandi va amaliyotga izchil yo‘naltirilyapti.

• Hozirda Respublika OITSga qarshi kurashish markazi, Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar OITSga qarshi kurashish markazlari, shuningdek, 59 ta tumanlararo OITS diagnostika laboratoriyalari, respublika miqyosidagi tibbiyot muassasalarida 10 ta OITS diagnostika laboratoriyalari faoliyat yuritmoqda.

• Ayni paytda Milliy rejaga muvofiq OIV-infektsiyasini yuqtirib olgan shaxslarga malakali tibbiy yordam ko‘rsatish maqsadida Respublika OITSga qarshi kurashish markazida 60 o‘ringa mo‘ljallangan klinika tashkil etilmoqda

• Ayni shu maqsadda Oliy Majlis Senatining 2010 yil 7-8 may kunlari bo‘lib o‘tgan ikkinchi yalpi majlisida jamiyat va davlat hayotida muhim ahamiyat kasb etadigan bir nechta qonunlar ma’qullandi. Ana shu hujjatlardan biri «O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasining Qonuni bo‘lib, u 2010 yil 25 mayda matbuotda e’lon qilindi va shu kundan kuchga kirdi. Mazkur qonunni qabul qilishdan ko‘zlangan asosiy maqsad aholi salomatligi va hayotini muhofaza qilish hamda ayrim shaxslarning o‘z xizmat vazifasiga beparvolik bilan munosabatda bo‘lishi natijasida odamning sog‘lig‘i yoki hayotiga yetkazilgan zarar uchun tegishli javobgarlikni belgilash, xususan kasb yuzasidan o‘z vazifasini bajarmaganlik yoki lozim darajada bajarmaganlik oqibatida boshqa shaxsga OIV kasalligi/OITSni yuqtirganlik uchun jinoiy javobgarlik belgilash orqali Jinoyat kodeksining shaxsning huquq va erkinliklarini jinoiy tajovuzlardan qo‘riqlash vazifasini samarali ta’minlashdan iboratdir.

• Qonun bilan O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksiga, O‘zbekiston Respublikasining Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksiga hamda «Odamning immunitet tanqisligi virusi bilan kasallanishining (OIV kasalligining) oldini olish to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuniga tegishli o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritildi.

• Shuningdek, qonunning 2-moddasi bilan O‘zbekiston Respublikasi Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 57, 58, 59-moddalaridagi «OITS (orttirilgan immunitet tanqisligi sindromi)», «OITSga», «OITS» va «OITSni» degan so‘zlar tegishlicha «OIV kasalligi/OITS», «OIV kasalligi/OITSga», «OIV kasalligi/OITS» va «OIV kasalligi/OITSni» degan iboralar bilan almashtirildi.

• Bundan tashqari, mazkur qonunning 3-moddasi bilan «Odamning immunitet tanqisligi virusi bilan kasallanishining (OIV kasalligining) oldini olish to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuniga tegishli o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritilib, unga ko‘ra, qonunning 7 va 8-moddasi yangi tahrirda bayon etildi.

• Shuningdek, qonun hujjatlarida so‘z, ibora yoki atamaning bir xilda qo‘llanilishini ta’minlash maqsadida «Odamning immunitet tanqisligi virusi bilan kasallanishining (OIV kasalligining) oldini olish to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining 3,4,5,6,9,10,11 va 12-moddalari o‘zbekcha matnidagi «OITS/OIV kasalligi», «OITS/OIV kasalligining», «OITS/OIV kasalligini», «OITS/OIV kasalligiga», «OITS/OIV» degan so‘zlar tegishlicha «OIV kasalligi/OITS», «OIV kasalligi/OITSning», «OIV kasalligi/OITSni», «OIV kasalligi/OITSga», «OIV kasalligi/OITS» degan so‘zlar bilan almashtirildi.

• Mamlakatimizda inson, uning sog‘lig‘i va hayotini muhofaza qilishga qaratilgan qonun hujjatlari tobora takomillashmoqda. Endigi asosiy vazifa — mavjud huquqiy asosning to‘liq ijrosini ta’minlashdan iborat. Bu esa barcha fuqarodan o‘z ishiga yanada mas’uliyat bilan yondashishni talab qiladi.