Axtamova nigina halim qizining

Savol va topshiriqlarning o‘quvchilarning mustaqil faoliyatini tashkil etishdagi va ijodiy tafakkurni oshirishdagi o‘rni

Savol va topshiriqlar haqida so‘z borar ekan, umumdidaktik tamoyillarning yadrosini tashkil etuvchi ilmiylik tamoyili o‘quvchilarga adabiyot darslaridagina adabiyotshunoslikka doir nazariy ma’lumotlarni o‘rganish tarzida amalga oshirilmasdan, balki badiiy asarlar mazmunidagi ilmiy haqiqatlarni aniqlash, ularda aks etgan tarixiy sanalar va boshqa manbalarni qiyoslab o‘rganishda ham qo‘l keladi. Badiiy asarlarda xalq hayotining turli qirralari: udumlari, an'analari, turmush tarsi, badiiy so‘z va obrazlar vositasida ifodalanar ekan, ularning ma‘no xususiyatlari, obrazliligi har qanday asrga ilmiy jihatdan yondashishni toqozo qiladi.

9-sinfda "Alpomish" dostoninining ilmiy tasnifi, xalq og‘zaki ijodiga mansub asarlardagi an‘anaviy ifoda usullari dostonda tilga olingan qo‘ng‘iroq urug‘iga mansub aholining Surxondaryo viloyatida istiqomat qilishi, uning etnik tarkibi, hududiy va demografik xususiyatlari, shuningdek, qo‘ng‘irot urug‘ining respublikamizdagi boshqa hududlar, masalan, Qoraqalpog‘iston Respublikasi bilan bog‘liq etnonimik xususiyatini ham o‘zlashtira boradi.

Mazkur dostonni o‘rganishga bag‘ishlangan dars jarayonida o‘quvchi asar bilan tanishish va uni tahlil qilish orqali toponimiya, etnografiya, lingvistika va boshqa fanlarga aloqador dastlabki ilmiy tushunchalarni ham egallaydi.

"Alpomish" dostonida "ming qadamdan tanga pulni" o‘q-yoy yordamida urish musobaqasi tasviri vositasida o‘quvchilarga qadim zamonlardanoq tanga pullarning mavjudligi xususida ilmiy tushunchalar beriladi.

Demak, o‘quvchilarning ilmiy tafakkurini darsliklardagi boblar va boblararo mutanosiblikni ta‘minlovchi savol va topshiriqlar berilishi badiiy asarlar tahlilida, albatta, markaziy o‘rinlardan birini egallashi zarur. Darslikda tahliliy badiiy materiallar bilan nazariy ma’lumotlar orasidagi bog‘liqlikni aniqlash hamda adabiy janrlarning qiyosiy tahlilini amalga oshirishga qaratilgan savol va topshiriqlar kiritish ham maqsadga muvofiqdir.

O‘qituvchi darslik asosida badiiy asar tahliliga doir savol va topshiriqlar tuzishda quyidagilarga e‘tibor qaratishi zarur:

1. Adabiy badiiy(nazariy) matnning murakkablik darajasi

2. O‘rganilayotgan matn hajmi.

3. O‘quvchilarning yosh xususiyatlari.

4. O‘rganiladigan mavzuga dastur bo‘yicha ajratilgan o‘quv soati.

Ta‘lim tizimida u yoki bu o‘quv predmatini chuqur o‘rganish, o‘tilgan mavzularni atroflicha o‘zlashtirishda savol va topshiriqlar g‘oyat muhim didaktik vazifani bajaradi. Badiiy adabiyotning so‘z san‘ati sifatidagi o‘ziga xos xususiyatlarini o‘quvchilar teran idrok etishlariga erishish savol va topshiriqlarning ilmiylik, mantiqiy izchillik, uzviylik tizimlilik tamoyillari asosida yaratilishiga, o‘qituvchi va o‘quvchilarning tayyorgarligi darajasiga, hamkorlik aloqalarining to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilishiga bog‘liq.