Axmedov bekzod

IV. BOB. Tashqi muhitning alohida sharoitlarida odamlar qobiliyatining 

fiziologik asoslari 

 

Sport  musobaqalari  va  mashq  qilish  jarayonlari  hamma  vaqt  ham  organizm 

haayot  faoliyati  uchun  qulay  sharoitlarda  o’tkazilavermaydi.  Organizmning  hayot 

faoliyatn  uchun  noqulay  bo’lgan  sharoit  fiziologik  jarayonlarni  o’zgartirish  bilan 

birga  fiziologik  funktsiyalarni  ham  izdan  chiqaradi.  Atrof  muhitning  harorati, 

namligi, gaz tarkibi va boshqalar optimal darajada bo’lganida organizm tarkibidagi 

organ  va  sistemalar  funktsiyasi  me’yorida  bo’ladi,  kishi  o’zini  yaxshi  his  qilada, 

ish qobiliyati ko’tariladi,  ishga  tez kirishadi,  unda  charchash kech  rivojlanadi, ish 

unumi oshadi.

 

Jismoniy  mashq  qilish  yoki  musobaqa  sharoitlari  organizmdagi  hayotiy 

jarayonlarni  izdan  chiqaradigan  bo’lsa,  ya`ni  ichki  organlar  ishining  kuchayishi 

yoki susayishi, tana haroratining ortib ketishi, organizmning ichki muhiti tarkibida 

o’zgarish  belgilangan  chegaradan  ortiqcha  bo’lsa,  kishi  o’zini  yomon  his  qiladi, 

ishga  tez  kirisha  olmaydi  ish  qobiliyati  pasayib,  tez  charchaydi,  ish  unumi  past 

bo’ladi.  Bunday  sharoitlarda  organizmning  hayot  faoliyatini  ta`minlash  uchun 

ortiqcha  energiya  sarflanadn.  Organizmda  energiya  zaxirasining  kamayishi,  o’z-

o’zidan ma`lumki, kishida ishlash qobiliyatining yuqori darajada bo’lishini, uning 

ishni  berilgan  quvvatda  uzoq  vaqt  davom  ettirishini  ta`minlay  olmaydi,  ya`ni  uni 

tezroq charchashga olib keladi.  

Sportchining  ish  qobiliyatini  pasaytiradigan  bunday  sharoitlarga    tashqi 

muhitning  qator  omillari  kiradi.  Masalan,  tashqi  muhitning  yuqori  yoki  past 

harorati,  ya`ni  kuchli  issiq  va  sovuq,  atmosfera  bosimining  kuchli  o’zgarishi 

pasayishi  yoki  ortishi,  shamolning  tezligi,  havoning  ortiqcha  namligi,  ish 

bajariladigan joyning rel’efi,  kun chiqish va botish vaqtlarining keskin o’zgarishi 

(ya`ni  bir  mintaqadan boshqasiga  o’tish paytlarida).  Bunday  omillar  organizmdan 

hayotiy  jarayonlari  tartibini  o’zgartirish  bilan  birga  organizmning  holatiga  va  ish 

qobiliyatiga  ham  sezilarli  ta`sir  ko’rsatadi.  Bunday  sharoitlarning  organizmga 

salbiy  ta`sirini  kamaytirish  uchun  kishining  unday  omillar  ta`siriga  chidamliligini 

---

 

66 

oshirish kerak bo’ladi. Sportda bu narsa muhim ahamiyatga ega bo’lib, har qanday 

sharoitda ham ancha 

 yuqori  natijaga  erishishni  ta`minlaydi.  Buning  sport 

fiziologiyasining muhim vazifalaridan biri, yuqorida qaydgan sharoitlarda sportchi 

ish  qobiliyatiga  salbiy  ta`sir  etadiganlarni  aniqlash  va  organizmning  unga  tezroq 

moslashish yo’llarini qilishdan iboratdir.