Axloqiy tarbiyaning

Mavzu: Axloqiy tarbiya. Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarni ahloqiy jihatdan tarbiyalash vazifasi va amalga oshirish vositalari
Reja:
1. Axloqiy tarbiyaning vazifasi, mazsuni va printsiplari
2. Axloqiy tarbiya haqida tushuncha.
3. Axloqiy tarbiya mеtodlari.

Axloq so‘zi- lotincha "myeros",ya'ni moral,mantiq so‘zidan kelib chiqib, u hech qayerda qat‘iy yozib qo‘yilmagan ijtimoiy qonundir.Axloq-kishining ichki olami,e‘tiqodi,fazilatlari sifatida mavjud bo‘lsa,odob-shaxsning ko‘zga tashlanadigan mulozamati,xulq-atvori,muomala munosabatlarida namoyon bo‘ladi.

Husayn Koshifiyning "Axloqi Muhsiniy"asari shaxsiy,oilaviy va fuqarolik axloq asoslarini o‘z ichiga olgan. Jaloliddin Davoniyning "Axloqi Jaloliy" asarida axloqiy muammolar,ijtimoiy-falsafiy masalalar tahlil qilinadi. Ahmad Yugnakiyning "Hibbat-ul-haqqoyiq" asari ta‘limiy-axloqiy yo‘nalishda yozilgan.
Abdulla Avloniyning "Turkiy guliston yoxud axloq"kitobining"Haqqoniyat"deb nomlangan bobida rostlik va to‘g‘riso‘zlikni insonning eng insoniy sifatlaridan biri deb hisoblaydi. Alisher Navoiyning "Mahbub-ul qulub"asarida odob,axloqqa oid g‘oyalar ilgari surilgan
Axloqiy tarbiyaning asosiy vazifalari quyidagilardir:
●Bolalarda axloqiy xis -tuyg‘ular,tasavvurlar va xatti-harakatlarni tarbiyalash.

●Xulq madaniyati va ijobiy munosabatlarni tarbiyalash.

●Shaxsda axloqiy xis tuyg‘ularni tarbiyalash.●Xulqdagi salbiy hislarni barham toptirish.

Axloqiy tarbiyaning vazifasi va mazmuni bog‘chadagi axloqiy tarbiya berishning asosiy prinsiplari va pedagogik shart-sharoitlarga rioya qilish asosida bajariladi.

Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar axloqiy tarbiyasining vazifasi hamda mazmuniga muvofiq uning prinsiplari ishlab chiqilgan.
Axloqiy tarbiya-shaxsni har tomonlama rivojlantirishning muhim tarkibiy qismidir. U bolalarga axloqiy tasavvur va bilimlarni singdirish ,ularda shaxsning axloqiy his tuyg‘u va sifatlarini,ijobiy munosabatlar va xalq madaniyatini tarbiyalashga qaratilgan jarayondir.
Axloqiy bilim berish bir qancha tarbiyaviy vazifalarni bajaradi,inson hayoti va madaniyatining axloqiy qadriyatlari to‘g‘risida keng tasavvur,tushunchalar beradi.Axloqiy tasavvurlar,qarash,mulohaza,baho berish kabi tushunchalarni shakllantirishga va shu asosda axloqiy e‘tiqodni yuksaltirishga ta‘sir ko‘rsatadi.
Axloqiy tarbiyaning asosiy tamoyillari : 1.Axloqqa doir tarbiyaviy ishning ma‘lum maqsadga qaratilganligi; 2.Ta‘lim tarbiya ishiga bola shaxsini hurmat qilgan holda yondashish; 3.Axloqiy tarbiya ishini hayot va zamin bilan birga olib borish; 4. Bolalarni faolligi; 5.Jamoada tarbiyalash.
Axloqiy tarbiya metodlari:
1-guruh.Axloqiy ongni,axloqiy tasavvur va bilimlarni,ularni bajarish xohishini shakllantirishga qaratilgan metodlar.

2-guruh.Madaniy xulq-atvor,ijobiy munosabatlarni shakllantirishga qaratilgan metodlar.

3-guruh.Axloqiy his tuyg‘ular va munosabatlarni rag‘batlantirishga qaratilgan yordamchi metodlar.
Axloqiy ongni shakllantirish uslublari: a)hikoya b)tushuntirish c)estetik suhbat d)izohlash e)nasihat-o‘git f)ko‘rsatma g)namuna
"Har bir kishining dunyoda oromi joni-tarbiya,baxt-u iqbol saodatining makoni-tarbiya.Ey otalar jonlaringizdan aziz farzandingiz,g‘ayrat aylang,o‘lmasun vaqtu zamoni-tarbiya!! Abdulla Avloniy.Axloqiy tarbiya tug'ilishdan boshlanadi, va kundalik munosabatlar jarayonida hayot davomida davom etadi. Bu atama deganda jamiyat “axloqiy” deb ataydigan axloqiy tamoyillar, sifatlar, shuningdek, xulq-atvorni shakllantirishga qaratilgan shaxsga ta’sirlar tizimini tushunamiz. Axloq tushunchasi xalqning madaniyatiga, diniga va ma'lum bir davrga bog'liq (agar uni ma'lum bir davrda ko'rib chiqsak). Axloqiy tarbiya shaxs kamolotining asosidir.
Insonning axloqiy fazilatlari oilada tug'iladi va shakllanadi. Sertifikatlangan o'qituvchilar qanchalik ko'p ko'rinmasin, lekin axloq asoslari har doim ota-onalar tomonidan belgilanadi. Yuzlab yillar oldin shunday bo'lgan, har doim ham shunday bo'ladi. Axloqning birinchi tushunchasini chaqaloqqa uning onasi tabassum va ozgina qattiqqo'llik bilan nima yaxshi va nima yomonligini tushuntiradi. "Opangizning sochidan tortish, qo'pol so'z aytish yoki tilingizni ko'rsatish yomon, lekin mazali taom uchun minnatdorchilik bildirish, kimgadir salomlashish yoki yordam berish yaxshi" - bu misol va ularning yuzlablari bor. Axloqiy tarbiya elementlarini kundalik hayotning har bir daqiqasida kuzatish mumkin. Bola uchun axloqiy namuna har doim ota-ona bo'ladi, u nima bo'lishidan qat'i nazar. Shuning uchun mo'rt shaxsga to'g'ri o'rnak berish juda muhimdir. Shaxsning shakllanishi murakkab, uzoq davom etadigan jarayon bo'lib, ota-onadan, ta'lim muassasalaridan, shuningdek, butun jamiyatdan e'tibor va sabr-toqatni talab qiladi. Axloqiy fazilatlarni singdirishda shaxsning yoshini, uning axborotni qabul qilish, tushunish va uni to'g'ri qayta ishlash qobiliyatini (tayyorligini) hisobga olish kerak. Axloqiy tarbiya quyidagilarni o'z ichiga oladi: Axloqiy tuyg'uni shakllantirish; Shaxs madaniyati va xulq-atvor madaniyati; Jamiyat bilan ongli aloqa; Axloqiy tushunchalarni (tamoyillarni) yaratish; Xulq-atvor normalarini shakllantirish.
Tushuntirish
ko‘pincha bolalarga yangi axloqiy tushuncha,
norma, qoida bayon qilib berilayotganda ishlatiladi. Tushuntirish
kattalarning jonli so‘zi va namunasiga asoslanadi. Masalan, ro‘-
parada kelayotgan tanish kishiga xushmuomalalik bilan salom
berish uchun biroz to'xtab, u kishining yuziga qarab, kulimsirab
«Assalomu alaykum» deyish, keyin yo‘lda davom etish kerak.
Tushuntirish va ko‘rsatish tabiiy bo‘lmog‘i lozim. Axloqiy mavzu-
lardagi suhbatni m aktabgacha tarbiya yoshidagi bolalam ing
hamma guruhlarida qo‘llash mumkin. Hikoyaning mazmuni yor-
qin, tushunarli bo‘lib, bolalaming his-hayajoniga yetarlicha ta ’sir
etishi kerak.
Bu metodning asosiy vazifasiga quyidagilar kiradi:
— bolalarda ijobiy axloqiy hislami qo‘zg‘ata olish, asar qah-
ramonlariga hamdardlik bildirish — yutug‘idan quvonib,
muvaffaqiyatsizligiga birgalashib achinish;
— bolalarga tushunarsiz bo‘lgan ayrim axloq qoidalarining
mazmunini ochib berish;
— axloqiy mavzulardagi hikoyalardan mashg‘ulotlarda, sayr-
larda, bolalaming o‘z hayoti bilan bog‘liq bo‘lgan joylarda
ham foydalanish.
Axloqiy mavzulardagi suhbatlar orqali bolalar axloq normalari
va qoidalarini, ijobiy xulq shakllarini egallabgina qolmay, shu bilan
bir qatorda ularda axloq qoidalari va normalariga nisbatan talab
yuzaga keladi.
Bolalaming axloqiy tajribalarini kengaytirib borish, xulq-
ning axloqiy sabablarini aniqlab berish kerak. Suhbat vaqtida
bolalar o ‘z fikr-mulohazalarini aytishlariga keng imkon beriladi.
93

Shunda ular har bir xatti-harakatini ongli ravishda, axloq nor-

malari va qoidalari doirasida bajarishga urinadilar. Badiiy ada-
biyotni o ‘qib berish, san’at asarlari va amaliy san’at buyumlarini
tomosha qilish, musiqa va ashula eshitish bolalarda estetik hisni
uyg‘otardi, shu bilan bir qatorda axloq qoidalari va normalarini
singdirib boradi.
Ikkinchi guruh metodlariga amaliy va o ‘yin metodlari kiradi.
Bular: o ‘yin-mashqlar, mashqlar, muammoli vaziyatlar, izla-
nuvchanlik faoliyati, pedagogik masalalarni yechish, didaktik va
harakatli, sahnalashtirilgan o ‘yinlar, inssenirovkalardir; bola­
larning hamma faoliyatiga rahbarlikni ham shu metodlarga ki-
ritish mumkin (o‘yinning hamma turlari, mehnat, tasviriy fao­
liyat va sh.k.). Hamma m etodlar axloqiy tasaw ur va tushun-
chalarni mustahkamlashga, bolalarda axloqiy tajribani to ‘p-
lashga, axloq normalari va qoidalarini ongli ravishda egallab olish-
lariga yordam beradi.
Mashq (o‘yin kichik bog‘cha yoshidagi bolalar uchun mashq
hisoblanadi) axloqiy xulq va odatlarni tarbiyalashning eng ta ’sirli
usulidir. Unga qoidalarni mashq qildirish, foydali odatlarni qay-
tarish kiradi. Eslatish — o‘rgatilgan tajribani yangilash, nazo-
rat — o ‘rgatilgan odatning to ‘g‘ri va samarali ekanligini tek-
shirishdir. 0 ‘z-o‘zini nazorat qilish, bolani faollashtiruvchi shax-
siy gigiyena qoidalarini, ovqatlanish madaniyatini, ko‘chada,
bolalar bog‘chasida xulq madaniyatini egallashni mashq qildirish
bunga misol bo‘la oladi.
Axloqiy tarbiya berishda uchinchi guruh metodlari ham m u­
him rol o‘ynaydi. Bu guruh m etodlaridan tarbiyachi bolalarda
ijobiy axloqiy sifatlarni mustahkamlash, bola xulqidagi salbiy
tom onlarni yo‘qotish maqsadida foydalanadi. Bunda tushunti-
rish, ishontirish, suhbat shakllari qulay b o ‘ladi.
Tushuntirish bolalami xulq qoidalari bilan tanishtirishda keng
qo‘llaniladi va ko‘pincha ko‘rsatish bilan bog‘lab olib boriladi.
Ishontirish tarbiyachining faoliyatida katta yordam beradi
(«Kasai bo‘lmaslik uchun ovqatlanishdan oldin qo‘lni yuvish ke­
rak», « 0 ‘rtog‘ini urish yomon»). Rag‘batlantirish va jazolash
axloqiy tarbiyaning metodi bo‘lib, u asosiy metodlarga ta ’sir
etishning o ‘ziga xos vositasi bo‘lib xizmat qiladi. Tarbiyachi
boladagi ijobiy xulqni qo‘llab-quwatlash, bunday xatti-harakatni
faollashtirish yoki bo‘lmasa bolani yomon qiliqlardan qaytarish
uchun rag‘batlantirishdan foydalanadi.