Axloqiy tarbiyada xalq maqollaridan foydalanish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI TOSHKENT VILOYATI CHIRCHIQ DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI “MAKTABGACHA VA BOSHLANG‘ICH TA’LIM ” FAKULTETI “BOSHLANG‘ICH TA’LIM VA SPORT-TARBIYAVIY ISH” YO‘NALISHI 18/5-GURUH TALABASI Kabulova NargizaNING “tarbiyaviy ishlar metodikasi” fanidan “Axloqiy tarbiyada xalq maqollaridan foydalanish” MAVZUSIDA TAYYORLAGAN

Taqdimoti

Axloqiy tarbiyada xalq maqollaridan foydalanish

REJA:

I.Kirish

II.Asosiy qism

1-BOB Axloqiy tarbiya haqida xalq maqollari

1.1 Xalq maqollari milliy qadriyat sifatida

1.2 Ta’lim-tarbiya jarayonida xalq og’zaki ijodidan foydalanish

2-BOB O‘quvchilarni tarbiyalashda xalq maqollarining tarbiyaviy ahamiyati.

2.1 O‘quvchilarda ma’naviy-axloqiy tarbiyalashda xalq maqollarining tarbiyaviy ahamiyati.

2.2 Tarbiyaviy tadbirlarda maqollarning pedagogik ahamiyati (Mehri daryo ustozlar tadbiri misolida)

III.Xulosa

IV.Foydalanilgan adabiyotlar

Bizni hamisha o‘ylantirib keladigan yana bir muhim masala – bu yoshlarimizning odob-axloqi, yurish-turishi, bir so‘z bilan aytganda, dunyoqarashi bilan bog‘liq. Bugun zamon shiddat bilan o‘zgaryapti. Bu o‘zgarishlarni hammadan ham ko‘proq his etadigan kim – yoshlar. Mayli, yoshlar o‘z davrining talablari bilan uyg‘un bo‘lsin. Lekin ayni paytda o‘zligini ham unutmasin. Biz kimmiz, qanday ulug‘ zotlarning avlodimiz, degan da’vat ularning qalbida doimo aks-sado berib, o‘zligiga sodiq qolishga undab tursin. Bunga nimaning hisobidan erishamiz? Tarbiya, tarbiya va faqat tarbiya hisobidan.

Bizni hamisha o‘ylantirib keladigan yana bir muhim masala – bu yoshlarimizning odob-axloqi, yurish-turishi, bir so‘z bilan aytganda, dunyoqarashi bilan bog‘liq. Bugun zamon shiddat bilan o‘zgaryapti. Bu o‘zgarishlarni hammadan ham ko‘proq his etadigan kim – yoshlar. Mayli, yoshlar o‘z davrining talablari bilan uyg‘un bo‘lsin. Lekin ayni paytda o‘zligini ham unutmasin. Biz kimmiz, qanday ulug‘ zotlarning avlodimiz, degan da’vat ularning qalbida doimo aks-sado berib, o‘zligiga sodiq qolishga undab tursin. Bunga nimaning hisobidan erishamiz? Tarbiya, tarbiya va faqat tarbiya hisobidan.

SH.M. MIRZIYOYEV

1-BOB.Axloqiy tarbiya haqida xalq maqollari

Har bir maqolda hamisha «ta`lim ulushi» ibrat mavjud bo`ladi: maqol tagida ibrat  tusidagi  

aniq  ramzni  tushuniladi,  bu  ibrat  haetning  turli  ko`rinishlarini  umumlashtirib,  tugal 

jumla holiga kelgan bo`ladi.  Maqollar mehnatkashlarning ko`plab ma`naviy ehtiejini 

qondiradi, ular aqliy bilim,  ishlab  chiqarish  bilan  bog`liq  bo`lishi,  odamiylik,  ahloqiy  fazilatlar  va 

 hoqazolarni  anglatishi mumkin.  Maqollar qadimiy e o`tmish hodisa bo`lmay, xalqning jonli ovozidir, 

xalq bugungi zarur  bo`lgan  va  ertaga  asqotadigan  narsani  xotirasida  saqlaydi.  Maqolda  o`tmish

  to`g`risida  gap  ketsa,  u  hozir  va  kelajak  nuqtai  nazaridan  baholanadi,  hikmatlarda  aks  etgan  

o`tmishning  xalq  orzu-niyatlari,  ezgu  maqsadlariga  qay  darajada  muvofiqligiga  bog`liq ravishda qoralanadi 

eki ma`qullanadi.  Maqolni  butun xalq  yaratadi, shu bois unda jamoatchilik fikri o`z ifodasini topadi. 

Unda  xalqning  hatega  bergan  bahosi,  xalq  zakovatining  kuzatishlari  jo  etilgan  bo`ladi. 

Yakka shaxs yaratgan yaxshi hikmat, agar u ko`pchilikning fikrini ifoda etolmasa, maqol  bo`la  olmaydi.  Juda 

 bo`lmaganda,  umumxalq  fikri  va  yakka  shaxs  fikri  bir  vaqtning  o`zida enma

en kelishi mumkin, xolos.  Xalq  maqollari  eslab  qolish  uchun  qulay  shaklga  ega  bo`lib,  

etnopedagogik  vosita  sifatida ular ma`nosini kuchaytiradi. 

1.1 Xalq maqollari milliy qadriyat sifatida

Maqollar  xotiraga  mahkam  o`rnashadi.  So`z  o`yinlari,  so`zlarning  turlicha  jarangi, qofiyadoshligi,  ohangdorligi,  goho  shu  qadar  jozibali  bo`lidiki,  kishi  oson  esda  saqlab 

qoladi.  Ayni  holda  she`riyat  donolikni,  tarbiya  va  uning  hosilasi  xulqni  ifoda  ebilish 

faoliyati tajribasini asrash va targ`ib qilish vazifasini ado etadi. 

Maqolning  asil  vasitasi  tarbiyadir,  ular  qadim  zamonlardan  buen  ta`lim  vasitasi 

bo`li  xizmat  qilib  kelmoqda.  Bir  tomondan,  ular  ta`lim  g`oyasidan  iborat,  ikkinchi 

tomondan  tarbiyaviy  ta`sir  ko`rsatib,  ta`lim  vazifasini  bajaradi,  xalq  tasavvurlariga  

mos keluvchi tarbiya ta`sirining vositalari, uslublari tug`risida hikoya qiladi, shaxsning ijobiy

eki  salbiy  jihatlarini  baholaydi,  shaxsning  shakllanish  maqsadlarini  u  eki  bu tarzda  aniqlab,  tarbiyalanishga  chorlaydi,  o`zlarining  tarbiyaichdek  qutlug`  vazifalarini mensinmaydigan katta eshdagi odamlarni qoralaydi va hoqazo.  Maqollarning  eng  keng  tarqalgan  shakli  o`gitdir.  Ta`lim  nuktai  nazaridan  o`gitlar uch toifaga bo`linadi:  Bolalar  va  eshlarni  yaxshi  xulqli  bo`lishga,  shu  jumladan,  muloyim  bo`lishga  undaydigan tanbehlar. 

Katta  eshdagi  odamlarni  o`ziga  yarashadigan  xulqu  odobga  o`rgatadigan  tanbehlar 

Katta  eshdagi  odamlarni  o`ziga  yarashadigan  xulqu  odobga  o`rgatadigan  tanbehlar 

va  nihoyat,  tarbiya  natijalarini  aks  ettiruvchi,  ta`lim  maslahatlaridan  iborat  o`ziga  xos 

nasihatlar. Bu, ayniqsa, ta`lim tajribasini umumlashtirishning o`ziga xos shakli sanaladi. 

Maqollarda  bolalarning  tug`ilishiga,  ularning  xalq  haetidagi  o`rniga,  tarbiya 

maqsadlari,  vositalari  va  uslublariga,  rag`batlantirish  va  jazolashga,  o`qish  mazmuniga, 

mehnat  va  ahloq  tarbiyasiga,  bolalarning  ota-onalar  fe`el  atvoridagi  fazilatlarni  meros 

qilib  olishiga,  atrof  muhit  va  jamoatchilik  fikrlarining  ta`siriga  daxldor  ta`lim  g`oyalari 

o`z aksini topgan va h.k. 

Xalq  va  avlodlarning  ta`lim  mubohasasida  kattayu  kichik  barcha  xalqlar  beistisno 

ishtirok etadi. Bolaning dunega kelishi uchun bayram, farzandsiz ikkin jonning yashashi 

dushvor.  O`zbek  maqollarida  bolalar  haqidagi  yaxshi  gaplar  ko`n  takrorlanadi:  «O`g`il 

bilan qiz - bir juft qizil gul», «O`g`il bilan qiz - uyning mehmoni», «O`g`il bilan qiz - tun 

bilan  kun»,  «O`qil  oftob,  qiz  mohtob»,  «Bolalar  osmondagi  yulduzlar,  qorong`u  tunni 

erug` kunduz qiladi», «O`g`li yo`qning o`rni yo`q, qizi yo`qning qadri yo`q». 

Bolani  har  kim  ham  tug`adi,  lekin  tarbiya  har  kimning  qo`lidan  kelavermaydi. 

«Tug`ishga tug`ib, tarbiya qilolmaydi» ham ota, ham onaga tegishli bunday tanbehlar har 

bir xalqda uchraydi. 

Xalq tarbiyaning boshlanishi haqida muayyan fikrlarni aytadi: qancha erta boshlasa, 

Xalq tarbiyaning boshlanishi haqida muayyan fikrlarni aytadi: qancha erta boshlasa, 

shuncha  yaxshi.  Tarbiyani  bola  tug`ilishdan  boshlagan  yaxshi,  chunki  tarbiya  bola 

tug`ishdan ham muhimroqdir. «Dunega keltirgan ota va ona emas, edirib-ichirgan, yaxshi 

tarbiya  bergan  ota  va  ona».  Ota  bilan  ona  faqat  ota-onagina  emas,  tug`ilish  bu 

boshlanishi,  ota  bilan  ona  eng  avvalo  tarbiyachilardir,  faqat  shundagina  ular  o`z 

vazifalarini  tugal  ado  etgan  hisoblanadilar.  «Ona  maktabi»  otadan  ko`ra  muhimroqdir: 

«Otasi  yaxshining  bittasi  yaxshi,  onasi  yaxshining  hammasi  yaxshi»,  «Ona  miyasiga 

quyganni ota sug`urib ololmaydi». 

Xalq  tafakkurida  merosxo`rlik,  meros  va  ota-onalar  ta`lim  faoliyatining  natijalari 

uzviy  bir  butunlikda  namoen  bo`ladi.  «Yaxshi  xotinning  bolalari  ham  yaxshi  bo`ladi» 

(rus),  «Aql  katta  bo`lganda  kiradi,  tarbiya  tug`ilgandan  boshlanadi»  (o`zb),  «Yaxshi 

go`shtning sho`rvasi totli, yaxshi odamning bolasi totli» (qir) va hoqazo. Lekin, bolaning 

o`z kilmishlari uchun shaxsan mas`ulligi ham inkor etilmaydi: «Ahmoq o`g`ilga ota ham 

aql bo`lolmaydi», «Ahmoq o`g`ilni ota ham yo`lga sololmaydi». 

2-BOB.O‘quvchilarni tarbiyalashda xalq maqollarining tarbiyaviy ahamiyati

Tarbiya  natijasi  haqidagi  xalq  fikri  muhim  ta`lim  ma`nosiga  ega.  Bu  odamlar, ularning  shaxsiyati  haqidagi  mulohazalarni  baholovchi  fikrlardir:  «Qiziqqon  odam makkor bo`lmaydi», «emon odam ko`mirga o`xshaydi: kuydirmasa ham qorasi  yuqadi», «Pok  vijdon  Xudoning  ko`zi»,  «Sof  vijdon  fosh  qilishni  eqtiradi»,  «Yurganda  maysani bosmaydi»  (yuvoshlik  haqida),  «Uning  faqat  qorga  bosgan  izi  tug`ri»  (elgonchilar haqida), «Maqtanchoqning gaplari ko`lmak, kamtarniki dengiz», «Ayiqning o`zini ko`rib, izini  qidiradi»  (bemaqsad  odam  tug`risida),  «elg`on  bilan  dono  bo`lmas,  ug`rilik  bilan boy  bo`lmas»,  «eshlarning  shijoatini  so`ndirgandan  ko`ra,  eman  daraxtini  sindirgan oson», «It qutirsa egasini qopadi», (noinsof odamlar tug`risida yana bir maqol: «Ko`chib bo`lgandan keyin tuya na hojat, daredan so`zib o`tgach, qayiq ha hojat»), «Yaxshi odam eomnlikni  eslamas,  emon  odam  yax`shilikni  eslamas»  va  h.q.  Ko`plab  ibratomuz maqollar  shunisi  bilan  qiziqqa,  aniqliq  xossasi  ulardagi  ishharakat  va  amallarga  qarab bahlonadi, tarbiya bilan bog`liq holda qaraladi. Ahmoq odamlarni tarbiyalash oson emas: «Ilon  o`zining  egriligini  bilmaydi:  tug`rilasang  chaqadi»,  «Bukrini  go`r  tuzatadi»,  «Ilon po`stini yilda bir almashtiradi, ammo zaharli tishi qolaveradi». Maqollarga  qarab  shaxsning  ijobiy  va  salbiy  hislatlari  odamlar  xulq-atvorini  bir zaylda yaxshilashni ko`zda tutuvchi tarbiya maqsadi sifatida gavdalanadi. Buning ajoyib tomoni shundaki, barcha xalqlar inson kamolotining cheksizligini tan oladilar. Kishi har qancha  komil  bo`lmasin,  u  kamolot  sari  yana  bir  qadam  tashlaydi.  Bu  qadam  nafaqat odamni, balki bashariyatni taraqqiet sari boshlaydi. 

Sharhlovchilar  oila  va  nasablarga  quyidagicha  mantiqiy  baho  beradilar:  istiqbolsiz nasab,  ertasi  yo`q  oila,  shoxbutoqsiz  daraxt;  ildizsiz  daraxt  quriydi,  elqiz  butoq  sinishi turgan  gap,  hassasiz  cho`pon shoxsiz  daraxt  va  hoqazo.  Gohi  paytlarda  elqiz  bola  katta bo`lgach,  o`z  bolalarini  himoyasiz  tashlab  qo`yishi  mumkin,  chunki  uning  yaqin qarindosh  urug`lari-ammayu  amakilari,  jiyanlari  bo`lmaydi-da.