Axborot xafsizligi kafedrasi

1990-1999 yillar: ofis va pochta zararkunandalari
Zararkunanda dasturlar oddiy dastyor dasturlar bilan bir maromda taraqqiy eta boshlagan. Masalan, 90-yillarda makroviruslar yuzaga kelgan edi. Makrotillardan foydalangan holda, bunday zararkunandalar bir fayldan boshqasiga osonlik bilan o‘tib yurishi mumkin bo‘lgan. Asosan bunday zararkunandalar MS Word fayllarida «yashagan». Zararlangan fayl ochilganidan keyin, zararkunanda boshqa fayllarni ham zararlashni boshlagan. Bunday virus keyinchalik nafaqat MS Word, balki, MS Excell fayllarini ham mahv eta boshlagan. Masalan, 1996-yilda shunday turdagi virus sababli, Alyaska va Janubiy Afrika Respublikasidagi yirik neft kompaniyalarining kompyuterlari jiddiy zarar ko‘rgan.
90-yillarning oxiriga kelib esa zararkunandalar «kutish rejimi»da yashashni o‘rganib olishdi. Ya'ni, endi viruslar darhol hujumga o‘tmasdan, muayyan vaqt mobaynida shunchaki payt poylashi, keyin esa birdan pistirmadan chiqib kelib, kompyuterni rasvo qilishi kuzatila bo‘ladi. Masalan, 1998-yilda yozilgan va tarqalgan Win95.CIH nomli virus faqatgina 1999-yilning 26-aprelida, ya'ni, Chernobl fojiasining 13-yilligi sanasida pistirmadan chiqdi va 500 mingga yaqin kompyuterni zararladi. Shu sababli ham ushbu virusni mutaxassislar «Chernobl» virusi deb nomlashgan. «Chernobl» virusi o‘z nomiga muvofiq haqiqiy dahshatli virus bo‘lib chiqdi. U nafaqat operatsion tizim, yoki fayllarni zararlash bilan cheklanib qolmay, balki, qattiq disk strukturasi va BIOS hamda ona platadagi mikrosxemalarni ham kuydirish xususiyatiga ega bo‘lgan.
90-yillarning oxirida esa kompyuter olami yana bir yangi turdagi virus – Melissa bilan duch kelgan edi. Melissa elektron pochta orqali tarqalgan va bunda, e-mail ichiga ilova qilib qo‘shilgan fayl orqali jabrlanuvchi kompyuterga yetib borgan. E-mail ichidagi ushbu ilovadagi fayl ochilganda, virus darhol ishga tushib, manzillar ro‘yxati bo‘yicha dastlabki 50 ta e-mailga yana o‘zini-o‘zi jo‘natgan. Melissa kompyuterning o‘ziga ziyon yetkazmagan. Lekin, uning katta oqim bo‘ylab tarmoqda tarqala boshlagani sababli, korporativ tarmoqlarda trafik yuklamasi keskin ortib ketgan va servislar ishdan chiqa boshlagan. Melissa tufayli ko‘rilgan ziyon miqdori 80 million dollar deb baholangan.