Axborot tushunchasi, uning ko’rinishlari, o’lcham birliklari. Axborotni kompyuterda qayta ishlash, saqlash, uzatish usullari

ASCII kodlash jadvali

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

A

B

C

D

E

F

0



0

@

P

‘

p

А

Р

а

▒

└

╨

р

Ё

1



!

1

A

Q

a

q

Б

С

б

░

┴

╤

с

ё

2



£

2

B

R

b

r

В

Т

в

▓

┬

╥

т

≥

3



!!

#

3

C

S

c

s

Г

У

г

│

├

╙

у

≤

4



╥

$

4

D

T

d

t

Д

Ф

д

┤

─

╘

ф

⌠

5



▄

%

5

E

U

e

u

Е

Х

е

╡

┼

╒

х

⌡

6





&

6

F

V

f

v

Ж

Ц

ж

╢

╞

╓

ц



7



`

7

G

W

g

w

З

Ч

з

╖

╠

╫

ч



8



(

8

H

X

h

x

И

Ш

и

╕

╚

╪

ш



9



)

9

I

Y

i

y

Й

Щ

й

╣

╔

┘

щ



A



*

:

J

Z

j

z

К

Ъ

к

║

╩

╓

ъ



B



+

;

K

[

k

{

Л

Ы

л

╗

╦

█

ы

√

C



,

<

L

\

l

М

Ь

м

╝

╠

▄

ь



D





-

=

M

]

m

}

Н

Э

н

╜

═

▌

э

²

E





.

>

N

^

n

~

О

Ю

о

╛

╬

▐

ю

■

F





/

?

O

_

o



П

Я

п

┐

╧

▀

я

ASCII jadvali yordamida ayrim belgilarning ikkilik sistemasidagi kodlashni misol sifatida keltiramiz:

A–10000000 G–10000011 J–10000110

B–10000001 D–10000100 Z–10000111

V–10000010 E–10000101 I–10001000

Ya’ni ASCII jadvalida keltirilganidek, A belgisi o’n oltilikda 08 ga (belgi turgan katakda kesishgan satr va ustun raqamlari bo’yicha). Sanoq sistemasidagi sonlarni solishtirish jadvali asosida 0=0000, 8=1000, Demak A belgisining kompyuterda kodlanishi 10000000 bo’ladi.

BOLA so’zini quyidagicha ikkilik kodlash mumkin:

10000001 10001110 10001011 10000000

Bu yerda qatnashgan harflar faqat bosh harflardir, agar ushbu so’zni Bola shaklida kodlash zarur bo’lsa, demak kichik harflarning ham ikkilik kodini bilishimiz zarur bo’ladi.

Kodlash usullari ikkita – tekis va notekis turda bo’lishi mumkin. Tekis usullarda bir xil hajmdagi belgilardan foydalanilsa, notekis usulda belgilar turli hajmdagi belgilarni o’z ichiga oladi.

Kodlashning notekis usuliga Morze alifbosi misol bo’la oladi, chunki unda har bir harf va raqamga uzun va qisqa signallarning ikkilik ketma-ketligi mos keladi. Masalan, YE harfiga birgina nuqta mos kelsa, O harfi uchun uchta tire mos keladi. Bunday usul bilan axborotlarni uzatish mumkin bo’lsa-da, ularni qayta ishlash katta muammoli vazifadir. Shuning uchun ham axborotlarni qayta ishlash vositasi hisoblanmish elektron hisoblash mashinalarida tekis kodlash usullaridan foydalaniladi.

8 ta nol va birning turli kombinatsiyasidan foydalanib, turli belgilarni kodlashimiz mumkin. Shu 8 ta belgining har biri bit deb nomlanadi. 8 ta bit esa bir baytni tashkil etadi. 0 va 1 dan iborat raqamlar yordamida ularni 8 tadan ajratsak, bu kombinatsiyalar soni 28=256 ta bo’ladi va ular yordamida 256 ta harflar, raqamlar, turli boshqa belgilarni kodlash imkoniyati tug`iladi.

Bitta belgini kompyuterda kodlash uchun 8 bit, ya’ni 1 bayt joy yetarli. Bundan esa 1 bayt joyda ikkilik kod orqali 28=256 ta belgini kodlash va saqlash imkoniyati borligini kelib chiqadi.

Ikkilik kodlashga ayrim misollar keltiramiz:

A – 01000001 I – 01001001 M – 01001101

V – 01000010 J – 01001010 N – 01001110

S – 01000011 K – 01001011 O – 01001111

Axborot hajmi o’lchov birlik (bayt/B) larini boshqasiga o’tkazish:

1b=1bayt=8 bit

1Kb=1024 b(210 bet

1Mb=1024 Kb=1024*1024=1048576 b ( 546 bet

1Gb=1024 Mb=1024*1024*1024=1073731824b(559240 bet

Bitta belgi (harf, raqam, belgi) bir bayt joy egallaydi.

Bitta belgini kompyuterlarda kodlash uchun 8 bit, ya’ni 1 bayt joy yetarli bo’ladi. Ko’rinib turibdiki, 1 bayt joyda ikkilik kod orqali 256 ta belgini kodlash imkoniyati bor.

0 va 1 lar ketma-ketligi bilan grafik axborotlarni ham kodlash mumkin. Buning uchun quyidagi usuldan foydalaniladi.

Gazetadagi rasmga diqqat bilan razm solsangiz, u mayda nuqtalardan (ularni poligrafiya tilida «rastr» deyiladi) tashkil topganligini ko’rasiz. Turli poligrafiya uskunalaridan foydalanganlik sababli, bu nuqtalarning zichligi turlicha bo’ladi. Ko’pchilik gazetalardagi rasmlarda bir santimetrlik uzunlikda 24 ta nuqta bo’ladi, ya’ni 10 x 10 sm2 o’lchovdagi rasmda taxminan 60000 nuqtadan iborat bo’ladi. Agar bular bir xil darajadagi oq va qora ranglardan iborat bo’lsa, u holda ularning har birini 0 yoki 1 qiymatni qabul qiluvchi bitta bit bilan kodlasa bo’ladi. Agar nuqtalar holati har xil bo’lsa, u holda bitta nuqtaga bir bit yetarli bo’lmaydi. Ikki bit bilan nuqtaning to’rt xil rangini: 00-oq rang, 01-och kulrang, 10-to’q kulrang, 11-qora rangni kodlash mumkin bo’lsa, 3 bit bilan 8 xil rangni, 4 bit bilan 16 xil rangni kodlash imkoniyatini beradi.

Kompyuterda rangni ifodalash uch xil – qizil, yashil va ko’k ranglardan hosil qilinadi. Bu qurilma RGB modul deb nomlanadi.
Mavzu bo’yicha test topshiriqlari.

1.«Axborot» so’zi qaysi tildan olingan va qanday ma’noni bildiradi?

A)Nemis tilidan, ma’lumot degan ma’noni anglatadi.

V)Lotin tilidan, xabar degan ma’noni bildiradi.

S)Arab tilidan, xabarlar majmuasi degan ma’nini bildiradi.

D)Lotin tilidan, informatsiya degan ma’noni bildiradi.

E)Lotin tilidan, ma’lumotlar degan ma’noni bildiradi.

2.Axborot tushunchasining ta’rifi to’g`ri keltirilgan qatorni toping.

A)Ma’lumotlarni tushuntirish, yetkazish jarayoni axborot deyiladi.

V)Inson bajarayotgan ishidan foydalanishi mumkin bo’lgan ma’lumotlar axborot deyiladi.

S)Analog va raqamlar bilan ifodalangan ma’lumotlar axborot deyiladi.

D)Inson o’z sezgilari orqali idrok qila oladigan barcha hodisa va jarayonlar haqidagi ma’lumotlar majmuasi axborot deyiladi.

E)Inson idrok qila oladigan xabarlar majmuasiga axborot deyiladi.

3.Axborot hajmini o’lchashda undagi belgilar nima bilan almashtiriladi?

A)0 va 1 raqamlari bilan

B)har bir harfning alfavitda turgan tartib raqami bilan

C)Morze alifbosi bilan

D)nuqta va vergullardan iborat maxsus belgilar bilan

E)notalar bilan

4.Axborotning qanday o’lchov birliklarini bilasiz?

A)axborot belgilar bilan o’lchanadi, masalan, 20 ta belgi, 1000 ta belgi

V)axborotning o’lchov birligini bilmayman.

S)axborotlarni kompyuterning o’zi o’lchaydi, uni ko’rib bo’lmaydi.

D)axborotlar o’zining o’lchov biriligiga ega ular: bit, bayt, kilobayt, megabayt va hokozo.

E)to’g`ri javob ko’rsatilmagan.

5.«Respublika olimpiadasi» jumlasida necha bayt axborot borligini hisoblang.

A)21 bayt B)22 bayt C)14 bayt

D)11 bayt E)88 bit

6.Axborotlarning o’lchov birligi qaysi javobda to’g`ri ko’rsatilgan?

A. Sahifa

B. Bayt

S. Bosma taboq

D. Hammasi to’g`ri.

E. To’g`ri javob berilmagan.