-
O’zbekiston Respublikasi axborotlashtirish milliy tizimini shakllantirishning
xuquqiy bazasini o’rganish;
-
jahon axborot resurslaridan foydalanishni kengaytirish;
-
fuqorolarning axborotga ortib borayotgan talab-ehtiyojlarini yanada to’llaroq
qondirish va h.k.
O’quv kursining predmeti bo’lib, axborot texnologiyalarini joriy qilish usullari,
texnik va dasturiy vositalarning nazariy asoslari va ularni tegishli sohalarda tadbiq
qilish usullari hisoblanadi.
17
1.3 O’zbekiston Respublikasi axborotlashtirish milliy tizimini
shakllantirishning xuquqiy bazasi
O’zbekiston Respublikasi mustaqqillikka erishgan dastlabki yillardanoq,
axborotlashtirishning milliy tizimini shakllantirishga e’tibor berila boshlandi va bu
soha bosqichma-bosqich rivojlantirilmoqda.
2003 yilda qabul qilingan yangi tahrirdagi «Axborotlashtirish to’g’risida»gi
Qonun bilan uning huquqiy tayanchi yaratilib, axborotlashtirishning iqtisodiy,
huquqiy va tashkiliy asoslari aniqlandi va axborotlashtirish sohasida davlat
siyosatining asosiy yo’nalishlari belgilab berildi.
1995 yil fevralda O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining
«UzPAK» ma’lumotlar uzatish milliy tarmog’ini yartish (MUMT) va xalqaro
tarmoqlarga, shu jumladan, Internetga chiqish to’g’risidagi qarori qabul qilindi.
Ushbu qarorga asosan, korxona telekommunikatsiya xizmatlarini ko’reatish bo’yicha
«Milliy operator va provayder» maqomini oldi va xo’jalik hisobidagi «UzNET»
axborot-kompyuter xizmati uning tarkibiga kiritildi.
Hozirgi kunda ushbu qonunga muvofiq, vazirliklar, idoralar, muassasa va
tashkilotlar mamlakat hududida joylashgan bir qator xalqaro tashkilotlarning axborot
tizimlari va tarmoqlarini ma’lumotlar uzatish milliy tarmog’iga birlashtirish yo’li
bilan yagona axborot maydoni yaratilmoqda.
1991-2003 yillarda 300 dan ortiq normativ-huquqiy hujjatlar chiqarildi.
Ulardan 15 dan ortig’i to’liq axborotlashtirish amaliyotiga tegishlidir, qolganlari esa
muayyan muammolar bo’yicha alohida me’yorlarni o’z ichiga oladi [13].
Tavsiya
xarakteridagi
qonunchilik
hujjati
«Ishtirokchi-davlatlarda
axborotlashtirish munosabatlarini tartibga solish tamoyillari to’g’risida», «Davlat
sirlari to’g’risida», «Arxiv fondlari va arxivlar to’g’risida», «Kompyuter uchun
dasturlar va ma’lumotlar bazasini huquqiy muhofaza qilish to’g’risida»gi qonunlar
qabul qilindi va qilinish arafasida. Quyidagi bazaviy qonunlarni rivojlantirishda
maxsus qonunlar bloki ishlab chiqildi, bular: «Iqtisodiy rivojlanish va tadbirkorlik
faoliyatini axborot bilan ta’minlash to’g’risida», «Xalqaro axborot almashinuvida
ishtirok etish va axborot mahsulotlarini eksport qilishini nazorat qilish to’g’risida»,
«Fuqarolarning axborotga kirish huquqi va shaxsiy ma’lumotlarni himoya qilish
to’g’risida», «Ilmiy-texnikaviy axborot to’g’risida», «Ma’muriy huquqbuzarliklar
to’g’risidagi O’zbekiston Respublika kodeksiga o’zgartirishlar va qo’shimchalar
kiritish to’g’risida», «O’zbekiston Respublikasi jinoyat va fuqarolik kodeksida
axborot bilan ishlashdagi huquqbuzarliklar uchun javobgarlikni belgilash
to’g’risida».
Hattoki qonunchilik hujjatlarining saralangan ro’yxati ham axborotlashtirishni
huquqiy ta’minlash muammosining murakkabligi va ko’p tarmoqliligi to’g’risida
tasavvur bera olmaydi.
Axborotlashtirish faoliyati sohasida qonunchilik yaratish yo’lidagi muhim
qadam sifatida - 1995 yil 25 yanvarda qabul qilingan «Axborot, axborotlashtirish va
axborotni himoya qilish to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi Qonunining qabul
qilinishini va kuchga kiritilishini ko’rsatish lozim. Bu Qonun ishlab chiqaruvchilar va
iste’molchilar o’rtasidagi munosabatlarni quyidagicha tartibga soldi:
18
- axborot resurslarini yaratish, yig’ish, qayta ishlash, to’plash asosida
shakllantirish va undan foydalanish va iste’molchilarga taqdim etish;
- axborot texnologiyalarini va ularni ta’minlash vositalarini yaratish va undan
foydalanish;
- axborotni, axborot jarayonlari va axborot almashuvida ishtirok etuvchi
sub’ektlar, xuquqlarini himoya qilish.
Axborot texnologiyalarini rivojlantirishning olti ustivor yo’nalishi
quyidagilardan iborat:
1.
Davlat statistika tizimi, kredit-moliya va bank tizimlari.
2.
Elektron ma’lumotlar bazasi.
3.
Fan-texnika axborot (FTA) tarmog’i.
4.
Ta’lim, kadrlar tayyorlash va qayta tayyorlash, ijtimoiy muxofaza va
sog’liqni saqlash sohalari axborot tizimlari.
5.
Ma’lumotlarni uzatish va aloqa tizimlari.
6.
Favqulotda holatlarning oldini olish va xabar berishning axborot
tizimlarini yaratish.
Mazkur dasturda Vazirlik va Mahkamalarning axborot tarmoqlari, Milliy
axborotni hisoblash tarmog’ini yaratish, kompyuterlar va hisoblash texnikasi
vositalarini ishlab chiqarishni tashkil etish, yangi axborot texnologiyalari
sohasida kadrlar tayyorlashni takomillashtirish, hujjatlashtirishning me’yoriy-uslubiy
va huquqiy tizimini yaratish va boshqalar joy olgan. YUqoridagi ko’rsatilgan
vazifalarni bajarish bir necha bosqichda amalga oshirish ko’zda tutilgan.
Respublikamizda qabul qilinayotgan me’yoriy hujjatlarda kompyuterlashtirish
va axborot texnologiyalari sohasida kadrlar tayyorlash, ularni qayta tayyorlashni
rivojlantirish va takomillashtirishning aniq vazifalari oldinga qo’yilgan va maqsadli
yo’nalishlari ifodalab berilgan. Jumladan, Toshkent eletrotexnika aloqa instituti
Toshkent axborot texnologiyalari universitetiga aylantirildi. Ushbu universitetda
yangi mutahassisliklarning keng doirasi bo’yicha kadrlar tayyorlash tizimini ancha
kengaytirish nazarda tutilmoqda. Bundan tashqari, o’quv yurtlarining moddiy-texnik
va ilmiy-tadqiqot bazasini kengaytirish yuzasidan kompleks chora-tadbirlarni amalga
oshirish nazarda tutilgan.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasidagi mavjud qonunchilik
tizimi umuman olganda axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining rivojlanish
darajasiga ijobiy ta’sir ko’rsatmoqda. Respublikamizdagi ko’pgina
firmalar telekommunikatsiya axborot texnologiyalari bozorlariga dadil kirib
bormoqdalar.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari bo’yicha jahon hamjamiyatiga kirish
faolligini oshirish maqsadida qomusimizga, fuqarolik kodeksiga, jinoiy protsescual
kodekslarga o’zgartirishlar kiritildi.
Hukumatimiz tomonidan so’nggi yillarda axborotlashtirishga oid quyidagi
qonunlar ishlab chiqildi:
1.
Telekommunikatsiyalar to’g’risida.
2.
Axborotlashtirish to’g’risida.
3.
Aloqalar to’g’risida.
19
4.
Radiochastotalar spektori to’g’risida.
5.
Pochta aloqasi to’g’risida.
6.
Elektron hujjat aylanish to’g’risida.
7.
Elektron to’lovlar to’g’risida.
8.
Elektron raqamli imzo to’g’risida.
9.
Elektrok tijorat to’g’risida.
10.
Kompyuter jinoyatchiligi to’g’risida.
11.
Elektron hisoblash mashinalari va ma’lumotlar bazasi
dasturlarini huquqiy himoyasi.
12.
Topologiya va integral sxemalarni huquqiy himoyasi.
13.
Axborotga kirishni kafolatlash va erkinliklari to’g’risida.
14.
Standartlashtirish to’g’risida.
15.
Kashfiyotlar, foydali modellar va sanoat namunalari to’g’risida.
16.
Alohida olingan faoliyat turlarini litsenziyalash to’g’risida.
17.
Mualliflik huquqi to’g’risida.
18.
Ilmiy-texnik axborot tizimi to’g’risida.
19.
SHaxsiy ma’lumotlarni himoyalash to’g’risida.
20.
Axborot xavfsizligi to’g’risida.
Yaqindagina O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining sessiyasi tomonidan
qabul qilingan «Elektron raqamli imzo to’g’risida», «Elektron hujjat aylanishi
to’g’risida» va «Elektron tijorat to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi
Qonunlarining loyihalari birinchi o’qishda qabul qilindi. Nazarimizda bu qonunlar
Respublikamizdagi tadbirkorlik faoliyatini axborot bilan ta’minlanish huquqiy
bazasini yaratishga xizmat qiluvchi asosiy vositalardan hisoblanadi.
«Elektron tijorat to’g’risida»gi Qonunning 3-bandida «Tovarlarni sotish,
ishlarni bajarish va xizmatlar ko’rsatish bo’yicha axborot tizimlaridan foydalangan
holda amalga oshiriladigan tadbirkorlik faoliyati elektron tijoratdir» deb ko’rsatib
berilishi fikrimizning isboti hisoblanadi. Axborotlashtirishning milliy tizimini
shakllantirishni to’laqonli amalga oshirish uchun yuqorida keltirilgan
qonunlarning bajarilishini ta’minlash zaruriy omil hisoblanadi.
SHaxsiy ma’lumotlarni himoyalash, axborot xavfsizligi to’g’risidagi
qonunlarni axborotlashgan jamiyatda to’laqonli qo’llanishi muhim
hisoblanib, Respublikamizda tadbirkorlik faoliyatini axborotlashtirish tizimini
shakllantirish uchun asosiy bo’lgan qonunlardan hisoblanadi.
Ko’rsatib
o’tilgan
chora-tadbirlar
va
kompyuterlashtirish
jarayonini
rivojlantirish yo’nalishlari mamlakat iqtisodiyoti samaradorligining o’sishida
telekommunikatsiyalar, Kompyuter va axborot texnologiyalarining faol roli oshishini,
odamlarning faoliyat va turmushi texnik qurilmalar va xizmatlarning eng zamonaviy
turlari bilan jixozlanishini ta’minlash, respublikaning jahon axborot jarayonlariga
muvaffaqiyatli integratsiyalashuviga imkoniyat yaratadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |