Axborot texnologtyalariuniversiteti mtgranova elvira aslam gvna, pozilova shahnoza xaydaraliyevna

4.4. Pedagogik muloqat tushunchasi. Pedagogik vaziyatlarning
turlari
Ibtidoiy tizim davridan boshlab, kishilar m a’lum ijtimoiy 
mvmosabatlar asosida bir-birlari bilan aloqa qila boshlaganlar. 
Muloqot insonning mehnat faoliyatida eng muhim 
soha 
hisoblangan.
Bashqacha aytganda, muloqot inson faoliyatining ruhiy hamda 
m a’naviy asosi natijasida yuzaga kelayotgan ijtimoiy ehtiyojlar 
bilan birgalikda namoyon bo‘ladi.
«Shaxslar faoliyatining motivatsiyasining asosi sifatida yo‘zaga 
chikayotgan ehtiyoj, manfaat, manfaatdorlik kabi ijtimoiy -
iqtisodiy omillar m a’lum m a’noda ulami maqsadli o‘y-fikrlari, 
istaklarini yuzaga chikishga ham sabab boiadi. Shaxslararo 
munosabatlarni, muloqot madaniyatini qay darajada shakllanishiga 
ham sezilarli ta’sir o ‘tkazadi. Binobarin, muloqot odamlar orasida 
amaJga oshiriladigan faoliyatlar ichida yetakchi o‘rin egallab, u 
insondagi eng muhim ehtiyojlami jamiyatda yashash va o ‘zini 
shaxs deb hisoblash bilan bog‘liq ehtiyojni qondiradi. Shuning 
uchun ham uning har bir inson uchun ahamiyati kattadir». 
(V.M.Karimova. Ijtimoiy psihologiya asoslari. Toshkent. 1994-yil. 
35-bet). 
Muloqot 
odamlaming 
birgalikdagi 
faoliyatlari, 
ehtiyoj laridan kelib chikadigan turli faolliklari mobaynida bir-biri 
bilan o'zaro munosabatlarga kirishish jarayonidir.
«Har bir shaxsning jamiyatda ado etadigan faoliyatlari o'zaro 
munosabat va ta’sir shakllarini o‘z ichiga oladi. Chunki har qanday 
ish, avvalo, odamlaming bir - birlari bilan til topishishni, bir -
birlariga turli xil m a’lumotlami o ‘zatishni, fikr almashinuvi kabi 
murakkab hamkorlikni talab etadi. Shuning uchun ham har bir 
shaxsning jamiyatda tutgan o‘mi, ishlarining muvaffakkiyati, 
obrusi lining muloqotga kirisha olish qobiliyati bilan bevosita 
bog‘liqdir.
130

---

Bir qarashda osonga o ‘xshagan shaxslararo muloqot jarayoni 
aslida juda murakkab bo‘lib, unga odam hayoti davomida o‘rganib 
boradi. Muloqotning psixologik jihatdan murakkab ekanligi haqida 
taniqli psiholog B.F.Pargin shunday yozadi:
a), individlaming o‘zaro ta’sir jarayoni;
b). individlar o ‘rtasidagi axborot almashinuv jarayoni;
v). bir shaxsning bashqa shaxsga munosabat jarayoni;
g). bir kishining bashqalarga ta’sir ko‘rsatish jarayoni;
d). bir-biriga hamkorlik bildirish imkoniyatlari;
ye), shaxslaming bir - birini tushunish jarayoni.
Muloqot o‘z xususiyatlariga ko‘ra turli shakl va ko‘rinishlarga 
ega bo'ladi. Muloqot inson amaliy faoliyatining moddiy- m a’naviy 
shakllarini hamda uning ehtiyoj larini o ‘zida aks ettiradi. («Xalq 
ta ’limi» jumali, 2003-yil, 3 - son, 48 - bet).
0 ‘qituvchi va o‘quvchi, domla va talaba o ‘rtasidagi munosabat 
va muomala madaniyati ularning fe’l-atvori, xulqi va olgan 
tarbiyasining amaliy hayotda namoyon bo‘lishini bildiradi. 
Kishining madaniyati, aw alo uning muomalasi, atrofdagilar bilan 
munosabatida 
ko‘zga 
tashlanadi. 
0 ‘ldmishli, 
madaniyatli, 
o‘qituvchi hamkasbidan, o ‘quvchisidan nimani, qanday so‘rashni, 
u yoki bu masala yuzasidan murojaat qilish mumkinmi yoki 
yukligini, oilaviy munosabatlarga daxldor masalalarga munosabat 
bildirish zaruriyati bormi - yukligini yaxshi anglaydi. Muomala 
jarayonida suxbatdoshining kayfiyatini ko‘tarish, unga optimistik 
mh bag‘ishlash, uning o‘z kuchiga ishonchini hosil qilish ham 
o ‘qituvchining eng muhim sifatlaridan biridir. Shuni alohida 
ta’kidlash kerakki, tom m a’nodagi muomala madaniyatiga ega 
bo‘lgan 
o ‘qituvchi 
shuxratparastlik, 
manmanlik, 
befarqli, 
xasadgo‘y, giybatchilik kabi illatlarga toqat qila olmaydi va unga 
qarshi kurashadi.