Axborot texnologiyalari universiteti qarshi filiali “dinshunoslik” fanidan

MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI QARSHI FILIALI
“DINSHUNOSLIK” FANIDAN

2-MUSTAQIL ISH

MAVZULAR:Diniy ramzlarning zamonaviy talqini,Jahon dinlari ibodatxonalari arxitekturasi, Yurtimiz allomalarning islom ilimlariga qo`shgan hissalari.
BAJARDI: KOMPYUTER INJENERING YO`NALISHI 1-KURS KI-13-22 GURUH TALABASI AMRILLOYEV AXMEDJON
QABUL QILDI: D.Mamatqulova.
Diniy ramzlarning zamonaviy talqini.
Reja

1. Diniy ramzlar nima?;

2. Nasroniylik dini razmlari;

3. Zardushtiylik dini razmlari;

1. Diniy ramzlar nima? Diniy ramzlar va belgilar insoniyat tarixidagi eng qadimiy va sirli hadisalardan biri hisoblanadi. Ramzlar odamlar orasida qabila va jamoalar paydo bola boshlagan davrlarda vujudga kela boshlagan. Bunda har bir qabila oz ramziga ega bolgan va shu orqali bir- biridan farqlanib turgan. Diniy ramzlarning kelib chiqishi insonlar bir-muncha rivojlanib bolganidan song paydo bola boshlagan. Ular odamlar ongida paydo bolgan hayoliy voqealarni real hayotda biror narsada akslantirish maqsadida oylab topishgan.
4Hozirgi kunda dunyoda 4300 ga yaqin dinlar mavjud bolsa, ularning barchasida oz ramz va belgilari mavjud. Lekn ularning barchasi ham jahon dinlari hisoblanmaydi. Bugungi kunda dunyoda 4 din vakillari kopchilikni tashkil ermoqda va bu dinlarning ramzlari keng tarqalgan. Bular: Islom, Xristian, Yahudiy, Buddaviylik. Qolgan dinlar singari jahon dinlaridagi ramzlar ham hayoliy voqealarni jonlantirish natijasida vujudga kelgan. Barcha ramzlarning oz kelib chiqish tarixi mavjud bolib, ular asosan dinda katta rol oynagan hodisalarni akslantiradi.
5 Islom dini ramzi Islom dinining asosiy ramzlaridan biri bu Yarm oy hisoblanadi. Oyning kelib chiqish tarixi haqida juda kop qarashlar mavjud bolib ulardan eng mashxuri Osiyo xoqoni Osmon isimli shaxs bilan bogliqdir. Osmon tushida yarim oy butun yer yuzini yoritib turganini koradi, uni nurlari har bir burchakkacha yetib borishini va yerda zulmat qolmaganiga guvoh boladi. Hukumdor korgan tushini yaxshilik alomati deb hisoblaydi va yarim oyni oz xoqonligi ramzi deb belgilaydi. Bu voqea taxminan 1299-yilda bolgan deb taxmin qilinadi.
6 Islom dini ramzi hisoblangan yarim oy bir qancha islomiy davlatlarning ham ramzi hisoblanadi. Asosan Orta Osiyo va Afrika mintaqalarida kop uchratish mumkun

2. Bugun Rossiyada 25 mingdan ortiq diniy tashkilot ro’yxatdan o’tgan. Huquqshunos Anatoliy Pchelintsev hozir mamlakatda vaziyat ancha yaxshi ekanini aytadi. Ammo qonunlarni mukammallashtirish, barcha diniy guruhlarning qonuniy himoyaga ega bo’lishini ta’minlash masalasida muammolar ko’p, deydi u.

“Rossiyada Rus pravoslav cherkovi va davlat o’rtasida aloqalar kuchayib bormoqda. Ammo davlatning noan’anaviy boshqa diniy guruhlarga nisbatan munosabati yaxshi emas. Diniy haq-huquqlar bo’yicha hukumat vakillari savodsizligi ko’zga tashlanadi. Bu qonunlarda ham aks etgan. Pravoslav nasorolardan boshqa guruhlar tez-tez hukumat tazyiqiga uchrab turadi”, - deydi rossiyalik huquqshunos.
Pchelinstevning aytishicha, 1997-yil Rossiyada Vijdon erkinligi to’g’risidagi qonunning qabul qilinishi katta qiyinchilik va bahs-munozaralar bilan amalga oshdi.
“Qonun matni xalqaro standartlarga mos bo’lmagani uchun xorijdan besh mingdan ortiq e’tirozlar tushgan. Ularning bir qismi hisobga olinib, nihoyat qonun qabul qilindi. Biz undagi ayrim moddalar yuzasidan to’rt marta Rossiya Konstitutsiyaviy sudiga murojaat qildik. Mana shu harakatlarimiz oqibatida qonun ancha yaxshi ko’rinishga keldi, deb aytishimiz mumkin. Ammo kamchiliklar hanuz bor. Diniy faoliyat, diniy ta’lim, mayda diniy guruhlar haq-huquqlarini himoya qilish masalalarida noaniqliklar ko’p”, - deydi Pchelintsev.
Huquqshunos nazarida, muammolarni yechish uchun, avvalo, qonunchlarning diniy huquqlar bo’yicha savodxonligini oshirish kerak
Yig’inda shaxsan ishtirok etmagan, ammo o’z kuzatuvlarini yozma ravishda taqdim etgan o’zbekistonlik huquqshunos Pyotr Ivanov nazarida, Markaziy Osiyo -nasoro missionerlari qattiq ta’qib qilinadigan mintaqa.
“O’zbekistonda hukumat terrorizmga qarshi shafqatsiz kurash usullarini nasorolar kabi oz sonli diniy guruhlarga nisbatan ham qo’llamoqda. 2000-yillar boshida musulmonlar haq-huquqlari qattiq cheklangan bir paytda nasorolarga qarshi ham hujum boshlandi. Hukumat faqat musulmonlarni emas, balki nasorolarni ham, boshqa diniy guruhlarni ham nazoratga olayotganini go’yo dunyo musulmon davlatlariga ko’rsatmoqchi bo’ldi”, - deyiladi Ivanov bayonotida.
O’zbekistonda rahbariyat missionerlarni xorij ayg’oqchlari, ularga ergashganlarni esa vatan xoinlari deb biladi. Uyida nasorolikka oid har qanday diniy adabiyot topilgan fuqaro javobgarlikka tortilmoqda, deydi mutaxassis.
Belaruslik huquq faoli, ilgari prezident Aleksandr Lukashenko ma’muriyatida ishlagan Ivan Pashkevichning aytishicha, uning vatanidagi vaziyat Rossiya va Ukrainadagi holatga o’xshaydi.
3. Zardushtiylik ediqabul qilingan payg'ambar VIII-VI asrlarda yashagan Zarathustra (Zaratushtra). Miloddan avvalgi.U tarixiy shaxs edi va ruhoniylar mulkiga tegishli edi. Ba'zi ma'lumotlarga ko'ra, Zaratushtra shiddatli edi. Bu ehtimol, chunki Ushbu tarixiy davrda Scytisiya tsivilizatsiyasi ushbu hududlarda mavjud edi.
Afsona, Zaratushtra (Zaratushtra) (so'zma-so'z tarjimasi - "boy tuyalar") mashhur davlat amaldorining o'g'li edi. "Avesta" ning afsonalari (zardushtiylik muqaddas kitobi) bu odamning tug'ilish va hayoti batafsil tasvirlangan. Ba'zi xabarlarga ko'ra, u 42 yoshida, uning yangi dini, zoraushtiylik, umumbashariy e'tirof etilgan. Keyinchalik Zarhushtaning shaxsiyati mitologik va g'ayritabiiy fazilatlarga ega edi.
Zaratushtra, Ohura Mazda (Ormuzda) ning payg'ambarini qildi (Ormuzda)dunyoning Yaratuvchisi yaxshilik va haqli ilohdir.
Oliy xudo Ahura Mazda "Vladyka donoligi (Oxura - Xudo donodir)," Koinotning boshida u boylik bor edi, lekin uni koinot orqali (Spen-Manu) Muqaddas Ruh orqali yaratdi va faqat o'z ruhiy mohiyatida qoldi .Koinot ishlab chiqarish ijodiy kuchlari, koinotda logotiplar ishlab chiqarish ijodiy kuchlari haqida VIDIC ta'limiga o'xshash o'xshashlik mavjud.
Ahura Mazda mukammal bilimlarga va yaxshi va yomonni aniq ajratish qobiliyatiga xosdir. U uchtadan iborat: muqaddaslik, poklik va adolat.
Dunyoni yaratib, Axura Mazda va Uning Muqaddas Ruh Uning Ruhi yaxshilik boshida, taqvodor va butun tabiatni qo'riqlash.
U bilan birga, dastlab mavjud va uning antipodisi - qarama-qarshi birlikning umumiy printsipi sifatidaAnchra-Manu (Xudo yovuzlik va o'limni anglatadi). Axura Mazda tezkor ravishda Anchratu-Manu bilan yaqinda bo'lib, uning yordamchilariga ishonadi - Dobrrot, haqiqat, abadiylik. Ahura Mazda bir kishini ozod qildierkinlik erkinligini tanlashyomonlik bilan kurashda odam pozitsiyani tanlashi mumkin.
Ahura Mazda "Olti o'lmas avliyo" ni o'rab oladi Ahura Mazda -Dovul, xudoning paydo bo'lishi - Yaxshi fazilatlar va fazilatlar va fazilatlar: "baliq ovlash foydasi"; "Eng yaxshi solihlik"; "Muqaddas taqvodor"; "Tegishli quvvat"; "Yaxlitlik"; "Boqiylik". Ular moddiy ko'rinishga ega emaslar.
Ajlatning mohiyatini tushuntirish uchun ular odatda bitta shamdan olti sham yonib ketgan metafora bilan suhbatlashishadi. Axura-Mazda bilan birgalikda ular insoniy ruhiy rivojlanishning ettita bosqichining tasviridir, bundan tashqari, har biri cholg'u ko'rinadigan tasviri.Biz bilan tanish bo'lgan tetragrammaton bilan to'liq o'xshashlik.
Zardushtiyorlikning asosiy qoidalarisiz quyidagilarni o'zgartirishingiz mumkin:
- Oliy yoki Yagona Axuramazd (keyinchalik Ormuzda) ga ishonish;
- Ikki abadiy printsip dunyosidagi mavjudlik ta'limoti - yaxshi va yomon;
- taqvoning amaliy tabiati, bu dunyoda yovuzlikni yo'q qilishdir;
- qurbonliklarni axloqiy ta'minlash va amalga oshirishdan bosh tortish;
- davlatning va muqaddas xususiyatning muhim roli va muqaddas xususiyatining ta'limoti.
Bu zardushtiyizmning xususiyatlari, bu Fors shohiga ushbu dinni davlat va barcha fanlar uchun majburiy qilib ko'rsatishga imkon berdi. Zardushtiyorlikning keng tarqalishi, shuningdek, asl din bo'lgan Eronning siyosiy ta'sirining o'sishi natijasida olingan. Zardushtiyorlikning roli Fors davlatining hududida ulkan ulkan ulkan narsalarni yaratishda uzoq edi.
Zardushtiylikning muqaddas kitobi -Avesto U avvalgi asrlar davomida og'zaki an'analarda, keyin III asrdan oldin emas. U yozma ravishda qayd etildi. Avesta uchta asosiy qismni o'z ichiga oladi:
1. Aniq ("Jabrlanganlar kitobi") qurbonliklar paytida qilingan madhiyalar va namozlar;
2. Yashta ("Qo'shiqlar kitobi")- Xudo namozlari, Zaratushtra, xudolar va qadimgi qahramonlari haqida gapirish;Ushbu o'qitishning axloqiy me'yorlari Avesta kitobida aniqlanadi.
3. Vidiewiewat ("Qonun to'g'risidagi qonun")- tozalash qoidalarini o'z ichiga olgan marosimsiz kolleksiya,axloqiy retseptlar va qonun.
Zorushliklarning diniy marosimlariga kelsak, ular yuqori axloqiy me'yorlarning bayonoti bilan bevosita bog'liqdir.
Zardushtiyorlikdagi markaziy o'rinni ilohiy adolat timsoli deb hisoblanadigan yong'in olib boradi, bu esa ilohiy adolatni timsoldir.Maxorli olov ibodatxonalarda va uylarda, maxsus aromatik tayoqlar afsun va namozlar bilan yoritilgan joyda qo'llab-quvvatlanadi. Ushbu olovning yo'q bo'lib ketishiga yo'l qo'yilmaydi, chunki bu Mraka kuchlarining hujumini anglatadi.
Zardushtiyaliklarning an'anaviy g'oyalariga ko'ra, yong'in ruhiy, ham ma'naviy, ham, yonida ham.Demak, zardushtiylarning tashqi ta'rifi "o't o'chirish rulosi" sifatida.
Zardushtiylikdagi muqaddas narsalar, shuningdek, suv va Yer hisoblanadi. Bu yerdan bunday axloqiy normalar davom etmoqda:
Har bir imonlining qarzi - har o'lik organizm suvidan olib tashlash. O'lik jonlangan jonzot aniqlangan suv har xil bo'lib, undan foydalanadi (nafaqat ichimlik uchun, balki iqtisodiy ehtiyojlar uchun ham) mutlaqo taqiqlanadi. Hech qanday qat'iy rioya qilinmadi va erning pokligi: er yuzida, bu erda va hayvonning qoldiqlarini aniqlay boshladilar va hayvonning qoldiqlarini aniqlay boshladilar. Shuning uchun qadimiy forslar va zoroushtiylikning zamonaviy izdoshlari, ularning suv havzalari va erlarining holatini eng qat'iy tarzda kuzatib boradi.Ushbu norma asosida dafn marosimi quyidagicha amalga oshirildi:
Qadimgi eriyoplar o'lik tana tabiiy elementlarni dehqon qiladi, deb ishonishgan,shuning uchun ko'milgan yomg'ir minalar deb nomlangan baland minoralar tomonidan qurilgan. Bir kishi o'lganida, it o'zining tanasiga kuniga besh marta bog'langan edi. Dovning birinchi tirilganidan so'ng, xonadagi o'lik odamga o't qo'ydi, o'lgan odam minoraga sukut saqlaganidan uch kun o'tgach yonib ketdi. Tana olib tashlash kunduzi sodir bo'lishi kerak edi. O'rnatish uch to'rug 'da tugadi, unda yalang'och jismlar qo'yiladi: birinchi erkaklar, uchinchi ayollarda, uchinchi bolalarda.Bir necha soat davomida bo'yinning minora atrofidagi uya suyaklarni haydab chiqardi va suyaklar quriganida, ular tashlandi. Marhumning ruhi o'lganlarning shohligiga etib boradi va to'rtinchi kuni Xudo sudi oldida ko'rinadi.
Zardushtiylik an'anasi an'anasida odamni tozalashning marosimlari muhimdir.
Qoidalar mo'minning tirnoqlari, sochlar, tishlarining pokligini diqqat bilan kuzatib, qorin bo'shlig'ini har kuni kuzatib boring.
Ammo asosiy narsa qalbni poklash deb hisoblanadi.
Buning uchun zardushrizmda o'zini to'ydirish keng qo'llaniladi, shuningdek, "nopok" hayvonlar (ilon, qurbonlar va chayonlar) va "Axuramazda hayvonlari" ni, ayniqsa itlar.
Sohiylikni tozalashning eng samarali usullaridan biri, shuningdek, kanallarni yotqizish, ko'priklar qurish, ko'priklar qurish, erning yorilishi va mehnat asboblari ishlab chiqarish kabi ixtiyoriy ravishda va ixtiyoriy ravishda ishtirok etish. Shuningdek, xayriya va yordamchi kamchiliklarni tozalash uchun katta ahamiyatga ega.(Bu normalarni oqilona va deyarli o'rnatgan)
Hayotni saqlab qolish va yomonlik bilan kurashish uchun asosiy ma'naviy talabdir. Oziq-ovqat taqiqlari yo'q. Mustaqil marosim bola 7 yoki 10 yilga etganida amalga oshiriladi. Qurbonlik marosimida, Zardushtiyliklar qurbonliklar olovidan oldin halo ichishgan va ibodat so'zlarini talaffuz qilishar edi. Ma'badlar saqlash uchun olovni o'rnatdi. Bu ibodatxonalarda olov doimiy ravishda yonib ketishi kerak edi. Kuniga besh marta u duo qilib, ibodatlarni o'qidi.
Biror kishining yaxshi boshlanishiga va shaxsiy najoti vositasi, zardushtiylik orqali belgilangan turmush tarzi va ibodatlar emas. "Yaxshi fikr", "Yaxshi so'z" va "xayrli ish", yovuzlikka qarshi kurashdagi asosiy vositadir.Bu erda biz skitinlardan kelib chiqadigan barcha dinlar haqidagi umumiy an'anaga ko'ra.
Zardushrisda katta ahamiyatga ega bo'lgan moddiy, chorvachilikdan katta tadbirkorlik va avlodlarning ishiga ko'payadi, bu esa yaxshi printsiplar harbiy qismini ko'paytiradi. Shuning uchun zardushrizm har doim begona astetizm edi.
Zardushtiylikdagi o'lim gunohlari hisoblanmoqda: o'g'irlik, talonchilik, garovni va yolg'onni rivojlantirish uchun to'siqlar yaratish.

Jahon dinlari ibodatxonalari arxitekturasi.

REJA

Masjidning qurilish ishlari 1993-yilda yakunlangan bo‘lib, uni qurish uchun 800 million dollar mablag‘ sarflangan. Barcha pullar ehsonlar hisobiga yig‘ilgan. Masjidning balandligi 210 metr. Inshoot “Mavritaniya” me’moriy uslubi an’analariga rioya qilingan holda qurilgan. Bir vaqtning o’zida 25000 kishini o’z bag’riga sig’dira oladigan masjidni, Fransuz arxitektori Mishel Pinso loyihalashtirgan.

ZUMRAD IBODATXONASI. TAILAND, BANGKOK
Buddizm markazlaridan biri bo’lmish Tailand, o’zining ko’p asrlik tarixi bilan birga, diniy arxitekturaviy an’analariga ega. Chiang May provinsiyasidan 15 km g’arbda joylashgan. Uning Taicha nomi “Vat Pratxat Doi Sutxep”. Inshoot markazida 20 metrli ulkan oltin tusli minora joylashgan
PYOTR SOBORI. VATIKAN.
Sobor 1506-1626 yillarda qurilgan. Inshoot kafedral sobor hisoblanadi. “BAROKKO” arxitekturaviy usulda bunyod etilgan. Balandligi 136,6 metrni tashkil etadi. Yevropaning mashxur arxitektorlari : Mikelanjelo, Bernardo, Rafael Santi, Jakomo, Rosselino, Sangallo, Perutsiy va boshqalar.
Shayx Zayd masjidi, Abu-Dabi, BAA
Shayx Zayd masjidi ulkan tort misoli bo‘lib, nozik va nafis minora bilan bezatilgan. Masjidga o‘rnatilgan eng katta qandil, eng katta gilam va marmar mozaikasi o‘ziga xos rekordni qayd etgan. Gumbazlari soni 82 ta bo’lgan masjid, 40000 odamni o’z bag’riga sig’diradi. Inshoot 4 ta minoraga ega, har birining balandligi 107 metr.
ICHKI KO’RINISHI
Meskita, Kordova, Ispaniya
G‘arbiy Yevropadagi islom o‘tmishining yorqin namunasi Kordova shahrida joylashgan. O‘rta asrlarda ushbu masjid kattaligi jihatidan ikkinchi o‘rinda turgan. Uni qurish ishlari VIII asrda boshlangan bo‘lib, XIII asrga qadar davom etgan. Hozirda ushbu masjud xristian dinining cherkoviga aylantirilgan.
ICHKI KO’RINISHI
SAMYE. XITOY, SHANYAN
Tibet muxtor hududidagi 1-monastiir “Samye-gompa” dir. Uning qurilishi 799- yilida tugallangan. Monastir Tibet buddizmining markazi hisoblanadi. VII asrda qirol Songtzen Gampo tomonidan bunyod etilgan. Inshoot Bihardagi (Hindiston) ibodatxonadan andoza olib barpo qilingan.
Jome masjid, Dehli, Hindiston
XVII asrda Eski Dehli ko‘chalarining markaziga qurilgan ajoyib yodgorlik. Jome masjid Shohjahon buyrug‘iga asosan qurilgan. Bino hind-islom ramzlarini o‘zida mujassam etadi. Dehli me’morchiligining ajralmas qismi bo’lgan masjid O’rta Osiyo me’morchiligining belgilarini o’zida mujassam etgan. Inshoot an’anaviy qizil rangda barpo qilingan.
Bibixonim masjidi, Samarqand, O‘zbekiston
Uzoq vaqtga qadar XV asrda (1399-1404 yillar) qurilgan Bibixonim masjidi islom olamida eng ulkan masjid deya hisoblangan. Masjid Amir Temur buyrug‘iga asosan qurilgan. Inshoot O‘rta Osiyo arxitektura me’morchiligini klassik na’munasi. Masjid to’rt tomondan ravoq va peshtoqlar bilan o’ralgan. Poydevori xarsangtoshdan, devorlari pishiq g’ishtdan qurilgan.