|
Teleo‘lchash tizimlari
Ko‘p hollarda elektr o‘lchash vositalari o‘lchanadigan ob’ektga yaqin joylashtirilishga mo‘ljallangan. Teleo‘lchash tizimlari (TO‘T) ancha uzoq masofada turgan ob’ektlardan o‘lchash axborotini uzatishga imkon beradi. Buning uchun o‘lchanayotgan kattalik avval o‘lchash o‘zgartgichi O‘O‘ yordamida uzatish uchun qulay bo‘lgan elektr kattalikka aylantiriladi va aloqa uzatish qurilmasi O‘Q orqali qabul qilish qurilma QQQ ga uzatiladi. QQQ esa signalni o‘lchash asbobi O‘A ga beradi.
TO‘Tlari har xil belgilarga ko‘ra farqlanadi. Uzatiladigan kattalik turiga ko‘ra tok, chastota, vaqt va raqamli TO‘Tlari, ishlash asoslariga ko‘ra analogli, impulsli va raqamli TO‘Tlariga ajratiladi. Bundan tashqari, TO‘Tlari aloqa kanalini ajratish usuli, aniqlik sinfiga ko‘ra ham farqlanadi. TO‘Tlar mutloq, nisbiy va keltirilgan xatoliklari bilan baholanadi. Asosiy keltirilgan xatolikning qiymatlariga qarab TO‘Tlar 0,25; 0,6; 1,0; 2,5 va 4,0 aniqlik sinflariga bo‘linadi.
O‘V laridan farqli o‘laroq TO‘Tlarining aloqa kanallariga tashqi omillar ta’siri ko‘proq bo‘ladi. Asosan uch xil tashqi omillar farqlanadi:
fluktatsion - amplitudasi va vaqt intervali har xil bo‘ladigan impulslar;
sinusoidal - sanoat qurilmalari va tarmoqlaridan induksiyalangan signallar;
impulsli -atmosfera hodisalaridan, har xil qurilmalar va boshqalardan hosil bo‘ladigan amplitudasi va vaqt oralig‘i turlicha bo‘lgan impuls signallar. Bu omillarning ta’sirida qo‘shimcha xatoliklar yuzaga keladi.
Analog TO‘T (ATO‘T)lari. ATO‘Tlarda o‘lchanayotgan kattalik uzluksiz elektr signalga aylantirilib aloqa kanali orqali O‘V o‘lchash vositalariga uzatiladi.
ATO‘Tlarda axborot tok, kuchlanish, chastota va faza o‘zgarishi orqali uzatiladi.Tokli ATO‘Tlarida axborot o‘zgarmas yoki o‘zgaruvchan tok ko‘rinishida uzatiladi.
Kuchlanishli ATO‘Tlarida aloqa kanalida tok kamayishi tufayli signalni uzoq masofaga uzatish qiyinroq. Tokli ATO‘Tlar kompensatsiyali va nokompensatsiyali turlariga bo‘linadi.
Impulsli TO‘Tlari. Bunday TO‘Tlarda ATO‘Tlardan farqli o‘laroq o‘lchanayotgan kattalik avval proporsional vaqt oralig‘iga o‘zgartiriladi. Impulsli TO‘Tlarda oralig‘i turlicha bo‘lgan har xil o‘lchash kattaliklarini uzatish imkoniyati mavjud. Ko‘p kanalli TO‘Tlari shu tamoyilda ishlaydi. O‘lchanayotgan kattalik impulsning qaysi parametriga o‘zgartirilishiga qarab impulsli TO‘Tlar vaqt-impulsli, amplituda-impulsli va impuls-chastotali TO‘Tlarga bo‘linadi.
Raqamli TO‘Tlari. Bunday TO‘Tlarda signal aloqa liniyasi orqali impulslarning ma’lum kombinatsiyasi ko‘rinishda uzatiladi. Impulsli TO‘Tlardan farqi shuki, o‘lchanayotgan kattalik raqamli kodga almashtiriladi. Bunda ko‘pincha ikki-o‘nlik sanoq tizimi qo‘llaniladi.
Raqamli o‘lchash axborotini uzatishda tashqi muhit ta’sirini kamaytirish uchun xatolarni izlaydigan va to‘g‘rilaydigan raqamli kodlardan foydalaniladi. Lekin bunday usulni qo‘llash apparaturani murakkablanishiga va uning narxi ancha qimmatlashishiga olib keladi.
Hozirgi vaqtda xatolarni izlaydigan va ularni mikroprotsessorli vositalar yordamida to‘g‘rilaydigan maxsus dasturlar mavjud.
Mikroprotsessor va mikro EHMli axborot-o‘lchash tizimlarini elektroenergetikaning dispetcherlik boshqarilishida qo‘llanishi
Ma’lumki, birlashgan elektroenergetik tizimlarida turli rejimlarni olib borishda elektrostansiyalarni va elektr tarmoqlari va remont sxemalarini normal tanlash, parallel qo‘shilgan elektrostansiyalarni barqaror ishlashini ta’minlash, nominal chastotani ushlab turish, aktiv va reaktiv quvvatni samarali taqsimlash, kuchlanishni sozlash va hokazo masalalar turadi. Elektroenergetik tizimlarini rivojlanishi, ya’ni parallel ishlaydigan stansiyalarni ko‘payishi, elektr tarmoqlar sxemasini murakkablashishi tezkor (operativ) boshqarish tizimini barpo etish masalasini qo‘yadi. Har qanday boshqarish tizimini, shu jumladan dispetcherlik boshqarish asosida informatsion jarayonlar, ya’ni ob’ekt holati to‘g‘risidagi axborotning birlamchi o‘zgartirilishi, yig‘ish, axborotga dastlabki ishlov berish, uni uzatish, xotiralash, hisoblash ishlarini bajarish, taqsimlash, tasvirlash, ro‘yxatlash va boshqarish buyruqlarini ijro etish yotadi. Elektroenergetik tizimlarida o‘lchash texnikasini rivojlanishi asosida axborotni yig‘adigan va boshqarish buyruqlarini ijro etadigan telemexanik tizimlar (TMT) yaratilgan.
Misol uchun, O‘zbekiston elektroenergetik tizimida bunday TMT o‘tgan asrning 40 yillarida vujudga kelgan. TMTlar energetik ob’ektlardan, odatda, kommutatsiyali apparatlar holati (uzilgan, qo‘shilgan) to‘g‘risida telesignalizatsiya (TS), avariyaning oldini olish (AOO), tok kattaliklar kuchlanish, quvvat va hokazolar teleo‘lchovi (TO‘) to‘g‘risida axborotni uzatadi. TMT uskunalari energoob’ektlarning kommutatsion apparatlarini ajratish va qo‘shishi to‘g‘risida teleboshqarish(TB) buyruqlarini uzatadi. TS va AOO signallari releli himoya va avtomatika (RHA) sxemalari yordamida shakllanadi. TO‘ signallari tok va kuchlanish transformatorlaridan qabul qilinadi.
RHA sxemalari elektromexanik yoki mikroelektron bazasida hamda ko‘rsatkichli asboblar va elektr energiya hisoblagichlar qo‘llanilganda ularning axborotini to‘g‘ridan to‘g‘ri TMTlar orqali uzatish ma’lum qiyinchiliklar tug‘diradi.
Energoob’ektlar to‘g‘risida axborotlarni dispetcher boshqarishning yuqori bosqichlariga faqat TMT yordamida uzatish mumkin.
Zamonaviy axborot-o‘lchash tizimlarida mikroprotsessorlar (MP) va elektron hisoblash mashinalaridan (EHM) foydalanish RHA, nazorat etish va telekommunikatsiyali texnologik sxemalariga keskin o‘zgarishlar kiritadi. MP va EHMdan foydalanish, turli uskunalar bajaradigan funksiyalarni yagona uskunada bajarish imkoniyatini yaratadi. Shuning uchun MP va EHMlarni qo‘llash uskunalarning ishonchliligini, tezkor va avtomatik boshqarishni iqtisodiy ko‘rsatkichlarini oshiradi. Hozirgi zamon axborot- o‘lchash tizimlari energoob’ektlarini texnik tashxis (diagnostika) ishlarini, o‘lchash, nazorat, tezkor va avtomatik boshqarish, axborotlarni yig‘ish va ularga ishlov berish, tezkor axborotni ro‘yxatlash va hujjatlashtirish, kattaliklarni belgilangan qiymatlardan og‘ishi, chiqib ketishi va normal avariya holatlari to‘g‘risida axborotni boshqarishning yuqori bosqichlariga uzatishga murakkab bo‘lmagan hisoblashlarni bajaradi.
Axborot-o‘lchash tizimlari bajaradigan funksiyalar.
Releli himoya - asosiysi va zaxiradagi, teleuzish, elektr shinalarini himoyasi va boshqalarni nazorat etish;
normal rejimlaridan farq qiladigan, rejimlarni boshqarish - kuchlanishni avtomatik boshqarish, reaktiv quvvatlarni avtomatik boshqarish, o‘ta yuklanishdan va anormal rejimlardan himoyalash, zaxirani, ya’ni rezervni avtomatik yoqish;
avtomatik boshqarish - tezkor avtomatik qayta yoqish, sekin avtomatik qayta yoqish, kommutatsiyali apparatlarni dasturiy yoqish;
jihozlarni boshqarish - energoob’ektning birlamchi sxemasini displeyda tasvirlash, tezkor qayta yoqishlar, elementlarni tanlash, avariya va avariya oldi signallariga ishlov berish, generatorlarini sinxronlash;
o‘lchashlar - sarflanayotgan elektr energiyani o‘lchash, boshqa elektr o‘lchashlarni olib borish va hokazo;
nazorat qilish va ro‘yxatlash - shikastlangan joyni topish, o‘tkinchi va avariya jarayonlarini yozib olish, sxemani nazorat qilish, rejimlarni tahlil qilish, parametrlarni ro‘yxatlash va hokazo;
texnikaviy funksiyalar - qabul qilish sinovlari, texnikaviy tashxis va hokazolar.
Informatsiyani uzatish struktura sxemasidan ko‘rinib turibdiki, har qanday masalalarni hal qilish uchun kerak bo‘lgan barcha ma’lumotlarni olish mumkin.
Mini stansiyalarni aniq boshqarish uchun barcha bajariladigan funksiyalarning ishonchliligi 98-99 % dan kam bo‘lmasligi zarur. Turli tizimli o‘lchov asboblarni natijaviy xatoligi 1 % dan kam bo‘lmasligi lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: |
