Axborot kutubxona katalogi va fondi

Ch.Ketter klassifikatsiyasi
XIX  asrning  oxirgi  o‘n  yillarida  amerikalik  kutubxonashunos 
Ch.  Ketter sxemasi vujudga  keldi.  Unda asosiy bo‘lim lar — yangi 
joylashish  izchilligi  o‘nli  klassifikatsiyadagiga  qaraganda  an­
cha  mantiqiyroqdir:  tarix  va  ijtimoiy  fanlar,  tilshunoslik  hamda 
adabiyot  bo‘limlari  bir-biriga  yaqinlashtirilgan,  tibbiyot  amaliy 
fanlardan  ajratilib,  tabiiyot  fanlari  bo‘lim idan  keyin  keladi,  bi-
57

---

nokorlik  ishi  va  sanoat  ishlab  chiqarishi  bo‘limlari  bir-biridan 
ajratilgan.
Ch.  Ketter  o‘z  klassifikatsiyasini  har  xil  ko‘lamdagi  —  juda 
kichik,  1000  jilddan  kam  kitobga  ega  bo‘lgan  kutubxonalardan 
tortib,  fondida bir necha yuz  ming jild kitob bo‘lgan yirik kutub- 
xonalarning  ham  foydalanishiga  qulay  qilishga  intilgan  edi.  Ket­
ter  bo‘limlarning  katta-kichikligi  har  xil  bolgan  sxemalarning 
oltita  variantini  e’lon  qilgan;  birinchi  variant  faqat  11  ta  yirik 
bo'lim ni o‘z ichiga oladi.  Navbatdagi har bir variant o‘zidan oldin 
kelgan variantni  rivojlantiradi1.
Ch.  Ketter  sxemaning  sekin-asta  detallashtira  borish  imkoni- 
yatini  yaratish  uchun  bosqichli  indekslarni  qo‘lladi,  biroq  Ketter 
sxemasida  indekslar  lotin  alfaviti  harflarining  birikmasidan  ibo­
ratdir.  Bu hoi har bir bo‘limda  10 dan ortiq bo‘linma (lotin alfavi- 
tida  26  harf bor)  tuzishga  imkon  bergan,  lekin  ayni vaqtda  talaf- 
fuz qilish qiyin bo‘lgan va esda yaxshi qolmaydigan indekslarning 
hosil  bo‘lishiga  olib  kelgan.  Ana  shu  nuqson,  shuningdek  sxe­
ma  e’lon  qilingan  vaqtga  kelib  (1891—1893-yillar)  AQSHning 
ko‘pchilik kutubxonalari  o‘nli  klassifikatsiyani  qo‘llay boshlagan- 
ligi fakti  Ch.  Ketter sxemasidan Amerika kutubxonalarining juda 
oz  foydalanishiga  sabab  bo'lgan.
Ch.  Ketter sxemasi  diqqatga  sazovordir.  Bu  sxemada  «kengay- 
tirish»  usuli  qo‘llanilishi  ijobiy  bahoga  loyiqdir.  Umumiy  klassi­
fikatsiya  asosida bo‘linm alarining katta-kichikligi har xil bo‘lgan 
sxemalarning  bir  qancha  variantlarini  ishlab  chiqish,  shubhasiz, 
ratsional g‘oyadir,  chunki  u  fondining  hajmi  turlicha bolgan ku- 
tubxonalarda umumiy (asos qilib olingan)  sxemani qo‘llashga im­
kon beradi.  Ch.  Ketterning  xizmati  yana  shundaki,  u  kutubxona 
klassifikatsiyasi  tarixida  birinchi  bo‘lib  sxemaga  aniqlagichlar- 
ning  yetarli  darajada  batafsil jadvallarini  (geograflk aniqlagichlar 
va  forma  aniqlagichlarni)  kiritdi2.  Birmuncha  keyingi  davrdagi