Axborot kutubxona katalogi va fondi

umumiy  sarlavhaga  ega  bo‘lgan  to‘plamlarga 
yoki 
bir  nechta  m ualliflarning  bitta  mavzuga  oid  asarlarini  yoki  turli 
masalalarga bag‘ishlangan asarlarini  o ‘z  ichiga  olgan 
umumiy sar­
lavhaga  ega  bo‘lmagan  to‘plamlarga 
bo‘linadi.
21

---

Tasvir tuzish  metodikasiga qarab  m uallifli va sarlavhali tasvir- 
larga  bo ‘linadi.
Hujjatlarni  tasvirlash 
-   keng  m a’noda  ishlatilib,  m a’lum  tar- 
tibda joylashgan  nashrlar haqida  m a’lum otlar beradi.
H ujjatlarni  tasvirlashda  —  hujjatning  turini,  ularning  aham i- 
yatini,  nashrning  yoki asarning xarakteristikasini tashkil qiluvchi 
m a’lum otlarni juda yaxshi  bilish  talab  qilinadi.
Hujjatlarni  bibliografik  tasvirlash 
—  kitobxonga  hujjatning 
m azm unini  va  iste’molchi  uchun  zarur  aham iyatini  to ‘liq  ochib 
berishdir.  Kutubxonaga  kelgan  kitobxon  hujjat  to‘g‘risidagi  dast­
labki  m a’lum otni  ko‘pincha  bibliografik  ko‘rsatkichlardan  bilib 
oladi.  Shuning  uchun  bibliografik  tasvir  bilan  katalog  tasviri 
o‘rtasida  farq  bo‘lishi  kerak  emas,  balki  ular  o ‘zaro  bog‘langan 
holda b o lis h i  kerak.  Kutubxona kataloglar ini tuzishda hujjatlarni 
bibliografik  tasviri  asos  bo‘ladi.  Barcha  m am lakatlar  o‘rtasida 
bibliografik  m a’lum otlarni  alm ashlash  uchun  (IFLA )  Xalqaro 
H ujjatlar  Assotsiatsiyasi  va  m uassasa  federatsiyasi  doirasida  u n i­
versal  hisobga  olish  xizm ati  tashkil  qilingan.  Shu  asosda  k u tu b ­
xona  kataloglari  va bibliografik tasvir  uchun  tuziladigan  tasvirlar 
bir  holatga  keltirilgandir.
Axborotlashtirish, 
kutubxonashunoslik  va  nashriyotchilik 
ishi  standartlari  tizim iga  kiruvchi  0 ‘zbekiston  Davlat  S tan­
d a rd   —  2009-yil  14-aprelda  1215  raqam i  ostida  tasdiqlandi1. 
Xalqaro  talablarga  asoslangan  «Библиографическая  запись. 
Библиограф ическое  описание  —  G O ST  7,1—2003  (G O ST 
7,1—2003  —  «Bibliografik  yozuv,  Bibliografik  tasvir)ga  asoslanib 
tasdiqlangan—  Axborotlashtirish,  kutubxonashunoslik  va  nashri­
yotchilik  ishi  standartlari  tizim iga  kiruvchi  0 ‘zbekiston  Davlat 
Standartining  buyurtm asiga  ko‘ra  kutubxonachilik  va  nashriyot 
ishi  sohasida  m e’yoriy huquqiy hujjatlarni  ishlab  chiqish  bo‘yicha 
maxsus  ishchi  guruhi  (X.M am atraim ova,  D.Kudratova)  tom oni­
dan  ishlab  chiqildi.  M azkur  standart  (O’zD St  1215—2009)  2009-
1  0 ‘zDSt  1215:  Bibliografik  yozuv.  Bibliografik  tavsif.  Umumiy 
talablar va  tuzish qoidalari.—T .:0 ‘zStandart,  2009.—86  b.
22

---

yil  20-apreldan  am alga joriy qilingan.  0 ‘zD St  1215—2009  da tas- 
vir sohalarida  shartli  belgilar yangidan qayta  ishlandi.
Hujjatlarga  ishlov  berish  alfavit  katalogini  tashkil  etish  m eto- 
dikasi  asosida  olib  boriladi.
Hujjatlarni  tasvirlashda  ishlatiladigan  tasvir  usullari  va  qoi- 
dalariga  ko‘ra  hujjatlarni  tasvirlash  m etodikasi  ikkiga b o lin ad i:
1.  U m um iy  m etodika.
2.  Xususiy  m etodika.
U m um iy  m etodika  —  nashrning  ko‘rinishidan,  turidan  q at’i 
nazar  uni  tasvirlashda  ishlatiladigan  usul  va  qoidalar  bilan  ish 
ko‘radi.
Um um iy  m etodika  vazifasiga:  tasvirlash  nuqtayi  nazaridan 
nashr  turlari,  kitob  turlari  va  ularning  elem entlari,  tasvir  tur- 
lari  va  ularning  elem entlari,  tasvirlashning  um um iy  qoidalarini, 
tasvirlashning  ayrim  elem entlariga  taalluqli  qoidalarni  o ‘rgatish 
kiradi.
Xususiy  m etodika  —  hujjatlarning  ayrim   turlari  —  kitoblar, 
vaqtli va chiqarilishi davom etadigan nashrlar,  kartografiya va no- 
talar,  badiiy  (izo)  nashrlar,  texnik hujjatlarning  maxsus  nashrlari, 
audio  vizual m ateriallar,  nashri va bezatilish xususiyatlariga ko‘ra 
farqlanuvchi  hujjatlarni  tasvirlash  usul  va  qoidalarini  o‘rgatadi.