«axborot-kommunikatsiya texnologiyalar va tizimlar»

Kiritish qurilmalari
Kompyuter tashqarisidagi har qanday m a’lumotlami kom­
pyuterga kiritishda qo‘llaniladigan qurilmalar kiritish qurilmalari 
hisoblanadi. Markaziy qayta ishlash birligi faqat digital kom- 
pyuterlaming ikkilik ma’lumotlarini tushunadi, ushbu jarayonda 
kompyuterlaraing barcha kiritish qurilmalari kompyuter bilan alo- 
qada bo‘lishi kerak. Ko'plab qurilmalar uhbu vazifani bajara olish 
imkoniyatiga ega. Kompyuterlaming bir qancha kiritish qurilmalari 
quyidagilar:
1. Klaviatura
2. Sichqoncha
3. Yorug‘ ruchka
4. Sezuvchi sensir
5. Grafik planshetlar
6. Joystik
7. Trakbol
8. MICR
9. OCR
10.Skayner
11. Aqilli kard o‘quvchi
12.Barkod o‘quvchi
13.Biometrik sensor
14.Veb kamera
15.Digital kamera
57

---

3.5-rasm. Umuniiy kiritish va chiqarish qurilmalari5
Bir qancha kiritish qurilmalari va ulam ing funksiyalami k o ‘rib 
chiqamiz:
Klaviatura m a’lumotlar va buyruqlami kompyuter sistemasiga 
kirituvchi eng mashhur va keng foydalaniladigan qurilmalardandir 
(3.6-rasm).
3.6-rasm.Klaviatura.
Klaviatura printer mashinasining klaviaturasiga o ‘xshaydi. U 
o‘z ichiga alifbo, raqamlar, maxsus buyruqlar va boshqa boshqarish 
kalitlarini oladi. Uning asosiy maqsadiga odatda kursomi boshqarish 
va funksiya kalitlarini o ‘z ichiga oladi.
Funksiya kalitlari foydalanuvchiga tez-tez ishlatiladigan buy- 
ruqlami kiritish va boshqarish kaliti esa ekran ko‘rsatiladigan
5 J.B .D ix sit. “ F u n d am en tals o f co m p u te r p ro g ram m in g an d IT ” 2 0 1 1 .6 p.
58

---

ma’lumotlami belgilash yoki ulami joyini o‘zgartirish va kursomi 
k o ‘chirish uchun kerak. 3.1-jadvalda klaviaturaning maxsus kalitlari 
ko'rsatilgan
Sichqoncha
Sichqoncha belgilovchi qurilma. U qo‘lda ushlashga mo‘l- 
jallangan qulay qutidir. U kursomi joylashuvini belgilash uchun 
ishlatiladi. Harakat yo‘nalishi esa sichqonchadagi g'ildrakcha yor- 
damida tanlash mumkin. G ‘ildrakchaning qurollar va to ‘g ‘ri bur- 
chaklari mavjud. Har bir g ‘ildirak yo‘nalishni aniqlaydi. Uning 
masofasi shu pulslaming soni bilan aniqlanadi. Undan tashqari 
sichqonchani belgilash tugmalari mavjud. 0 ‘ng tugma, chap tugma, 
ikki marta o ‘ng tugma. Sichqoncha ekrandagi obyektlami ochish 
yoki yopish uchun kerak 3.8-rasm.
3.1-jadval.