«axborot-kommunikatsiya texnologiyalar va tizimlar»

2. Birgalikda harakat qilish qobiliyati. 
Axborot mahsulotining 
ahamiyati oshib borishi bilan m azkur m ahsulotlam i kom pyuter va 
inson yoki axborot tizimlari o ‘rtasida ideal tarzda almashuvini 
o ‘tkazish imkoniyati ilg‘or texnologik muammo kasb etadi. Axborot 
mahsulotlarini qayta ishlash va uzatish muammosi ulam ing kelishi 
va tez harakatlanishi b o ‘yicha to ‘liq muvoflq b o ‘lishi lozim.
3. Oraliq bo‘g ‘inlarni tugatish. 
Birgalikda harakatlanish qobi- 
liyatining rivojlanishi axborot mahsulotlari almashish jarayonining 
takomillashuviga, so ‘ngra, axborot manbai y o ‘lidan iste’molchiga 
qarab (ya’ni, bu sohadagi yetkazib beruvchi va iste’molchilar) oraliq 
b o ‘g ‘inlar tugatiladi. Masalan, m uallif va o ‘quvchi, sotuvchi va 
xaridor, q o ‘shiqchi va tinglovchi, o ‘qituvchi va o ‘quvchi yoki 
tashkilotlarda m utaxassislar o ‘rtasida videokonferentsiya, elektron 
kiosk, elektron pochta tizimi orqali bevosita muloqat qilish 
imkoniyati tug‘iladi.
4. Globallashtirish. 
Tashkilot y o ‘ldosh aloqa va Internet tar- 
m og‘idan foydalanib axborot-kommunikatsiya texnologiyalari yor­
damida hohlagan joyda va hohlagan paytda ish olib borishi mumkin. 
Aynan Internet tufayli odamlar dunyoning har qanday nuqtasidan 
turib o ‘zaro muloqat qilish imkoniga ega. Bu holatda doimiy va 
yarim doimiy harajatlar yanada keng geografik mintaqada 
taqsimlanish hisobiga ustuvorlikka ega b o ‘ladi.
5. Konvergentsiya. 
Konvergentsiya A ATning zamonaviy rivoj­
lanish jarayonining oxirgi bosqichi sifatida k o ‘rib chiqiladi. Bunda 
mahsulotlar va xizmatlar, axborot va dam olish, shuningdek, ovozli, 
raqamli hamda videosignallam i uzatish kabi ish rejimlari o ‘rtasidagi 
farq yo ‘qoladi. Moddiy ishlab chiqarish va axborot biznesi sohalari 
o ‘rtasidagi tafovut o ‘chib ketadi, Firmalar va korporatsiyalam ing 
faoliyat turlari diverfikatsiyasi, sanoat tarmoqlari, moliya sektori va 
xizmat sohalari o ‘zaro uyg'unlashib ketadi.
Shunday qilib, yangi axborot-komm unikatsiya texnologiyalari -
bu dunyo miqyosida jam iyat taraqqiyotining sanoat asridan axborot 
asriga qarab o ‘tish asosidir. M azkur tendensiyaning biznesda 
q o ‘llanilishi quyidagi o ‘zgarishlarga olib keladi:
38

---

• har bir ish o‘mida resurslar etarli bo‘lganda axborotlami 
qayta ishlash uchun taqsimlangan shaxsiy (personal) hisoblashlami 
amalga oshirish;
• xabarlarai jo'natish uchun ish o‘rinlari birlashganda kom- 
munikatsiyaning rivojlangan tizimini yaratish;
• tashkilot axborot oqirniga ulanganda, moslashuvchan global 
kommunikatsiyalarga ega bo‘lishi;
• elektron savdo tizimini yaratish va rivojlantirish;
2.3. Axborot-kommunikatsiya texnoiogiyalarini milliy 
iqtisodiyot tarm oq va sohalarida qo‘llash
Ma’lumotlami qayta ishlashning axborot-kommunikatsiya tex- 
nologiyalari yaxshi tuzilmalashgan vazifalami hal qilish uchun 
mo‘ljallangan, ularga ko‘ra zarur kirish ma’lumotlari mavjud va 
algoritmlar hamda ulami qayta ishlashning boshqa standart prot- 
seduralari ma’lum. Bu texnologiya boshqaruv mehnatining ayrim 
mayda, doimo takrorlanuvchi operatsiyalarini avtomatlashtirish 
maqsadlarida yuqori bo'lmagan malakali xodimlaming ijrochilik 
faoliyati darajasida qoMlaniladi. Shu bois ham axborot-kom­
munikatsiya texnoiogiyalarini bu darajada qoMlash xodimlar 
mehnati samaradorligini ancha oshiradi, ulami mayda operat- 
siyalardan ozod etadi. ehtimol, hatto xodimlar sonini qisqartirish 
zaruriyatiga olib kelishi mumkin. Axborot-kommunikatsiya tex­
nologiyalari asosida operatsiyaviy faoliyat darajasida quyidagi 
vazifalami hal etish mumkin:
1)firm a amalga oshiradigan operatsiyalar haqidagi m a’lu­
motlami qayta ishlash;
2)firmadagi ishlaming ahvoli haqida davriy nazorat hisobot- 
larini tuzish;
3)istalgan joriy so ‘rovlarga javob olish va ulami qog‘oz 
hujjatlari yoki hisoblari ko‘rinishida rasmiylashtirish.
Ma’lumotlami qayta ishlash bilan bogiiq bir nccha o‘ziga 
xosliklar 
mavjud, 
ular 
quyidagi 
jih atlar 
bilan 
boshqa 
texnologiyalardan ajralib turadi:
• ma’lumotlami qayta ishlash bo‘yicha firmaga zamr boMgan 
vazifalami bajarish. Har bir firma o‘z faoliyati haqida ma'- 
lumotlarga ega boMishi va saqlashga qonunan haqli. Ular firmada
39

---

nazoratni 
ta ’minlash 
va 
qoilab-quvvatlash 
vositasi 
sifatida 
foydalanilishi mumkin. Shu bois ham istalgan firmada m a ’- 
lumotlarni qayta ishlash axborot tizimi albatta b o ‘lishi va tegishli 
axborot-kommunikatsiya texnologiyalari ishlab chiqilishi lozim 
faqat yaxshi tuzilmalashgan vazifalam i hal etish, uning algoritmini 
ishlab chiqish mumkin;
• qayta ishlashning standart ish tartibini bajarish. M avjud 
standartlar m a’lum otlami qayta ishlashning namunaviy ish tartibini 
belgilaydi va ularga barcha turdagi tashkilotlar rioya qilishini ko ‘zda 
tutadi;
• odam kam qatnashadigan avtomatik rejimdagi asosiy ish 
hajmini bajarish;
• detallashtirilgan m a’lumotlardan foydalanish.
Taftish o ‘tkazishga y o ‘l qo ‘yuvchi, firma faoliyati haqida tahlil 
xususiyatga ega yozuvlam i amalga oshirish. Taftish jarayonlarida 
firma faoliyati boshidan oxirigacha va oxiridan boshigacha ketma- 
ketlik tartibida tekshiriladi;
• voqealar ketm a-ketligiga (xronologiyasiga) urg‘u berish;
• boshqa darajadagi m utaxassislar tom onidan m uam m olami hal 
etishda kam yordam talab qilish.
M a’lumotlami qayta ishlash axborot-komm unikatsiya texno- 
logiyalarining asosiy komponentlari quyidagilardan tarkib topgan: