«Axborot- kommunikatsiya texnologiyalari» kafedrasi

4-ilova 
 
Shifrlash  algoritmlari  ochiq  ma’lumot  alfaviti  belgilarini  shifr  ma’lumot  belgilariga 
akslantirishdan  iborat  ekanligi  takidlandi.    Akslantirishlar  funktsiyalari  (kalit  deb  ataluvchi 
noma’lum) parametrga bog’liq holda:  jadval va analitik ifoda ko’rinishlarida berilishi mumkin. 
O’rniga  qo’yish  shifrlash  algoritmlarining  dastlabki  namunalari  bo’lgan  tarixiy  shifrlash 
algoritmlarining deyarli hammasi jadval ko’rinishida ifodalanadi.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Kirilcha alfavit belgilari soni 32 ta, shu 32 ta har xil belgilarni bitlar bilan ifodalash 
uchun besh bit kifoya, ya’ni 2
5
=32. Keltirilgan jadvaldan foydalanib, kirillcha alfavitda 
ifodalangan ochiq ma’lumot belgilarni ularga mos keluvchi ikkilik sanoq sistemasidagi 
besh  bitlik  belgilarga  almashtirib  shifr  ma’lumot  hosil  qilinadi,  ya’ni 
j
i
x

{0,1}. 
Agarda,  keltirilgan  jadvalda  ochiq  ma’lumot  alfaviti  belgilariga  shifr  ma’lumot 
alfavitining  besh  bitlik  belgitlari  mos  qo’yilganligi  noma’lum  bo’lsa,  bu  jadval  kalit 
bo’lib, shifr ma’lumotdan ochiq ma’lumotni tiklash masalasi murakkablashadi. Bunday 
shifrlash  jarayonini  ifodalovchi  algoritmning  kalitlarining  umumiy  soni  32

  bo’lib, 
ushbu 
n

 
n
n
e
 
 
 
2 n

- 
Stirling 
formulasiga 
ko’ra 
quyidagicha 
32

= 
32
32
2, 7






2 3,14 32



   
32
32
4






 
2 2 32
 
 

     
32
32
4






2 2 32
 
=2
96

 
2
3

2

2
99
 
hisoblanadi.  Bunday  xolat  esa  kalitni  bilmagan  holda  deshifrlash  jarayonini  amalga 
oshirishni jiddiy murakkablashtiradi. 
 
 
Agarda ochiq ma’lumot kompyuterdan foydalanilgan holda tuzilib, standart 
ASCII  kodi  alfaviti  belgilarini  birini  boshqasi  bilan  almashtirishdan  iborat 
bo’lgan  o’rniga  qo’yish  shifrlash  algoritmini  qo’llash  natijasida  hosil  qilingan 
bo’lsa,  u  xolda  shifrlash  jarayoni  asosini  quyidagi  o’rniga  qo’yish  almashtirish 
jadvali tashkil etadi: 
Ochiq 
ma’lumot 
alfaviti 
(standart 
ASCII kodi belgilari)  
ASCII 
ASCII 
.... 
....  ASCII 
Shifr 
ma’lumot 
alfaviti (ikkilik sanoq 
sistemasi belgilari) 
0
0
0
0
1
7
,
,...,
x x
x
 
1
1
1
0
1
7
,
,...,
x x
x
   
 
255
255
255
0
1
7
,
,...,
x
x
x
 
    bu  yerda 
j
i
x

{0,1}  bo’lib,  standart ASCII  kodi  alfaviti belgilarini  256  ta  har 
xil belgilarini bitlar bilan ifodalash uchun 8 bit kifoya, ya’ni 2
8
 =256.   
 
Bu shifrlash jarayonini ifodalovchi algoritm kalitlarning umumiy soni 256

 
bo’lib,  ushbu  n

 
n
n
e
 
 
 
2 n

-  Stirling  formulasiga  ko’ra  quyidagicha  256

= 
256
256
2, 7






2 3,14 256



256
256
4






2 2 256
 

256
6
4 2
4







2 2 256
 


---

52