«Axborot- kommunikatsiya texnologiyalari» kafedrasi

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Kriptologiya 
Kriptologiya  –  axborotni  qayta  akslantirib  himoyalash 
muammosi  bilan  shug’ullanadi  (kryptos  –  maxfiy,  sirli,  logos  - 
fan).  Kriptologiya  ikki  yo’nalishga  bo’linadi    kriptografiya  va 
kriptoanaliz. Bu ikki yo’nalishning maqsadlari qarama-qarshi.  
 
Kriptografiyaning masalasi va asosiy 
terminlari 
Kriptografiya – so’zi grek tilidan olingan bo’lib, “maxfiy 
yozish” degan ma’noni anglatadi. Umumiy qo’lanilishiga ko’ra 
mazkur tushuncha biror ma’lumotni maxfiy saqlash va 
himoyalash demakdir.  
 
Shifrlarning  kriptografik  xossalarini  tashkil  etuvchi:  kriptohujumlarga 
bardoshliligi,  axborot-kommunikatsiya  tarmoqlarida  qo’llanishi  samaradorligi, 
elektron  qurilmalarining  yaratilishini  qulayligi  kabi  masalalarni  tahlil  qilish  bilan 
shug’ullanuvchi    fan  turiga    kriptotahlil  deb  yuritiladi.  Ushbu  termin  fanga  1920 
yilda buyuk matematik U. Fridman tomonidan kiritilgan.  
Kriptografiya va kriptotahlil  birlashtiruvchi(fan) bilim sohasiga kriptologiya 
deyiladi.  
Shunday  qilib,  kriptografiya  va  kriptotahlil  bir-birlari  bilan  uzviy  ravishda 
bog’liq  bo’lgan    fan  yo’nalishlaridir,  ya’ni  har  qanday  himoyalanishni  chuqur 
kriptotahlil qilmasdan amalga oshirish mumkin emas.  
 

---

36 
 
Kriptoanaliz 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Kriptografik  usullardan  foydalanishning  asosiy  yo’nalishi  –  maxfiy  axborotning  aloqa 
kanalidan  uzatish  (masalan,  elektron  pochta),  uzatiladigan  xabarning  uzunligini  o’rnatish, 
axborotni (hujjatlarni, ma’lumotlar bazasini) shifrlangan holda raqamli vositalarda saqlash.  
Shunday  qilib,  kriptografiya  axborotni  shunday  qayta  ishlash  imkonini  beradiki,  bunda 
uni qayta tiklash faqat kalitni bilgandagina mumkin.  
Shifrlash  va  deshifrlashda  qatnashadigan  axborot  sifatida  biror  alifbo  asosida  yozilgan 
matnlar qaraladi. Bu terminlar ostida quyidagilar tushuniladi.