«Автотранспортни ишлатиш ва таъмирлаш» тайёрлов йыналиши

1-rasm. Kardani uzatmalarning chizmasi
a) Yopiq turdagi; b) Ochiq turdagi; 1-kardan sharniri; 2-kardan vali.

Kardanli uzatma kamida ikki sharnirli va uzunligini o‘zgartirishga imkon beruvchi shlitsali birikmaga ega bo‘ladi. Agarda avtomobilning o‘qlararo masofasi uzun bo‘lsa, unda ikkita kardan vali (asosiy va oraliq) ishlatilib, oraliq val tayanchga biriktiriladi (2-rasm). Kardanli uzatmada kalta vallarni ishlatilish, uning kritik (eng katta) chastotasini oshiradi va ishlatish jarayonida xavfli ko‘ndalang tebranishlar sodir bo‘lishning oldini oladi.

Ikki sharnirli kardan uzatmaning yetakchi va yetaklanuvchi vallarining burchak tezliklarini tengligi ta’minlanishi uchun (1-rasm) _1q₂ bo‘lishi, hamda birinchi va ikkinchi sharnirlarning yetakchi vilkalari bir-biriga nisbatan 90 burchakga burilgan bo‘lishi kerak.

2-rasm. Eziluvchan mufta va oraliq tayanchga ega bo‘lgan kardanli uzatma.

1-eziluvchan muftani uzatmalar qutisining vilkasiga mahkamlovchi bolt va gayka; 2-eziluvchi mufta; 3-sirpanuvchi vilka; 4-moylash teshigining tiqini; 5-oldingi (oraliq) kardan vali; 6-muvozanatlovchi plastinalar; 7-zichlagich; 8-zichlagich oboymasi; 9-o‘rnatuvchi belgilar; 10-markazlovchi vtulka; 11-markazlovchi halqa; 12-eziluvchan oraliq tayanch; 13-sharikli podshipnik; 14-cheklovchi halqa; 15-chang qaytargich; 16-vilkani mahkamlovchi gayka; 17-orqa (asosiy) kardan vali; 18-vilka; 19-oraliq tayanchni ko‘ndalang kronshteynga mahkamlash bolti; 20-ko‘ndalang kronshteyn; 21-shayba; 22-rezinali vtulka; 23-ko‘ndalang kronshteynni avtomobil kuzoviga mahkamlovchi bolt.
Asinxron sharnirlarni takomillashtirishning ekspluatatsion xususiyatlari: yeyilishga chidamlik, ishonchlik va burovchi momentni katta burchak ostida uzatish.
Kardan sharnirining F.I.K. yuqori bo‘lishi, uning yeyilishga chidamligi va uzoq muddat ishlashini ta’minlaydi. Buning uchun zamonaviy avtomobillarning kardan sharnirlarida ninasimon podshipniklar o‘rnatilgan, yaxshi moylashni ta’minlaydi.
Kardan sharnirining F.I.K. (foydali ish koeffitsiyenti) yuqori bo‘lishi vallar orasidagi burchakga ham bog‘liq bo‘lib, 20 dan ortmasligi kerak. Agarda bu burchak ortib borsa F.I.K. kamayib ketadi. Ayrim avtomobillarda bu burchakni kamaytirish maqsadida dvigatel 23 ga og‘dirib o‘rnatiladi. Bundan tashqari shu maqsadni ko‘zlab, asosiy uzatmaning yetakchi valini ham og‘dirib o‘rnatadi. Lekin sharnirni uzatish burchaksiz o‘rnatib bo‘lmaydi, chunki bunda sharnir tezda ishdan chiqadi. Sharnirni ishdan chiqishiga sabab, sharnir podshipnikidagi ninalarning ilashish yuzalarida pachoqlanish (brinellanish) hosil bo‘lishidir. Ezilish ortishiga sabab ninalar orasida tirqich hosil bo‘lishi, ninalarni qiyshayishi, chorbarmoq shipida katta bosim hosil qilishidir. Shu sababli ninalar orasidagi tirqich kam bo‘lishi kerak. Kardan sharnirlarining ninalari orasidagi tirqichlar yig‘indisi (0,11,5 mm) orasida bo‘ladi va ninalar orasidagi tirqichlar yig‘indisi nina diametrining yarmidan kichik bo‘lishi kerak.

3-rasm. Asinxron kardan sharniri