Avtotransport vositalarida

Yo‘lovchilar oqimini talon usulida o‘rganish natijalari (matritsasi)
Hisoblar transport harakati yo‘nalishi bo‘yicha alohida-
alohida olib boriladi (to‘g‘ri yo‘nalish, teskari yo‘nalish).
Yo‘lovchilar haqidagi ma’lumotlarning dastlabki tahlili
ko‘rilayotgan yo‘nalishda qaysi turdagi avtobus yo‘nalishini
ochish maqsadga muvofiq ekanligi to‘g‘risida birinchi takliflarni
kiritish uchun asos bo‘ladi. Qaysi yo‘nalish turini tanlash
uchun asosiy mezon bo‘lib avtobuslarning yo‘lovchilar bilan
to‘lganlik darajasi xizmat qiladi. Bunda avtobus yo‘nalishining
turini shunday tanlash kerakki, avtobusning sig‘imdan foyda-
lanish darajasi yuqori bo‘lsin (yo‘nalishning rentabelligi
ta’minlanishi), shu bilan bir payta yo‘lovchilar uchun qulaylik
ham ta’minlansin (sig‘imdan foydalanish darajasi me’yordan
ortib ketmasin).
3-jadvalning ko‘rinishi, ya’ni yo‘lovchilarning korrespon-
densiyasi 5-rasmdagi ko‘rinishlarda bo‘lishi mumkin.
Yo‘lovchilar aloqasining ko‘rinishiga qarab G.A.Varelopulo
quyidagi yo‘nalishlar turini tanlashni tavsiya etadi:
1. 5-rasm, 1 dagi holat. Rasmdan ko‘rinib turganidek, eng
ko‘p yo‘lovchilar almashuvi c punktda sodir bo‘lar ekan,
ya’ni bu punktda yo‘lovchilarning asosiy qismi yangilanadi.
Shuning uchun bunday yo‘nalishning A-c qismida tig‘iz
paytlarda qisqartirilgan yo‘nalishni ochish maqsadga muvofiq
bo‘ladi.
2. 5-rasm, 2 dagi holat. Rasmdan ko‘rinib turibdiki, eng
ko‘p yo‘lovchilar almashuvi A-c va d-B uchastkalarda sodir
bo‘lar ekan, shuning uchun bu yo‘nalishning ikki uchast-
—

---

35
kasida, ya’ni A-c va d-B uchastkalarda qisqartirilgan yo‘nalish-
larni tashkil etish maqsadga muvofiq bo‘ladi.
3. 5-rasm, 3 dagi holat. Rasmdan ko‘rinib turibdiki, c-d
uchastkalarda eng ko‘p yo‘lovchilar tashilar ekan. Bunday
vaziyatlar vujudga kelganda boshqa avtobus yo‘nalishlarining
bir qismini shu uchastkadan o‘tkazish yaxshi natijalar
berishi mumkin (Toshkent shahrining asosiy ko‘chalarida
ushbu usuldan keng foydalanilyapti. Masalan, A.Temur
shohko‘chasi, Farg‘ona yo‘li, U.Nosir ko‘chalari va bosh-
qalar).
4. 5-rasm, 4 dagi holat. Rasmdan ko‘rinib turibdiki, c
uchastkada eng ko‘p yo‘lovchilar almashar ekan yoki bosh-
qacha qilib ta’riflansa, eng ko‘p yo‘lovchi bir transportdan
boshqasiga o‘tishi mumkin. Demak, bunday holatlarda avtobus
bekatlarini to‘g‘ri joylashtirishni (yo‘lovchilarni bekatdan be-
katgacha piyoda yurib borish masofasini) kamaytirishga alohida
e’tibor berish kerak.
5. 5-rasm, 5. Bunday holatlarda avtobus yo‘nalishini ikkiga
bo‘lib ikkita yo‘nalish ochish yaxshi natijalar berishi mumkin.
6. 5-rasm, 6. Rasmdan ko‘rinib turganidek, bu yo‘nalish
yig‘uvchi yo‘nalish ekan, ya’ni A-c uchastkalardagi yo‘lovchi-
lar, asosan, uzoqroq masofaga qatnaydilar. Bunday holat
5-rasm.
 Yo‘nalishda yo‘lovchilar aloqasining umumiy
ko‘rinishlari (eng ko‘p yo‘lovchilar aloqasi
katak  shtrixlar bilan tasvirlangan).
A
c
B
1)
2)
3)
A c
d B
A c
d B
A
c
B
c
4)
5)
A
c
B
c B
A
6)
7)
c
B
A

---

36
shahardan chetroqda joylashgan massivlardan yo‘lovchilarni
tashishda kuzatiladi. Masalan, Sirg‘ali tumanini shahar markazi
bilan bog‘lovchi yo‘nalishlar.
7. 5-rasm, 7. Bunday holatlarda ba’zi avtobuslar oddiy
yo‘nalishda, ba’zilari esa tezkor yo‘nalish bo‘yicha harakatla-
nishi maqsadga muvofiq bo‘ladi.