Avtomobilning boshqariluvchanligi va turg’unlik xususiyati. Reja

12. Avtomobilni sirpanishi, old va orqa o’qlarning sirpanishi.
6.1. Oldingi o’qning surilishi.
Avtomobilning oldingi o’qiga yondan R_u1 kuch ta’sir etganda u V₃ tezlik bilan yonga surila boshlaydi. U vaqtda V_a1 va V₃ tezlik vektorlarning teng ta’sir etuvchisi V_p yo’nalishida harakat qiladi. Lekin orqa o’q V_a2 tezlik vektori yo’nalishida harakatlanib avtomobilni oniy markaz O atrofida buradi. Natijasida markazdan qochma kuch. R_m.q va inertsiya momenti M_ja hosil bo’ladi (24.10-rasm, a).

24.10-rasm. a- Olidingi o’qni yon tomonga surilishi, b-orqa o’qni yon tomonga surilishi.

SHakldan ko’rinib turibdiki, oldingi o’qning yonga surilishi avtomatik ravishda so’nadi, chunki R_mk ning tashkil etuvchisi R_mu hamda moment M_ja oldingi o’qning surilishiga qarshilik qiladi, ya’ni R_u1 va R_mu kuchlar qarama-qarshi tomonlarga yo’nalgan va bir-birini kuchsizlantiradi.

6.2. Orqa o’qning yonga surilishida (24.10-rasm, b) R_mk va R_u2 kuchlar bir tomonga yo’nalgan bo’lib, yonga surilishni kuchaytiradi va avtomobil turg’unligini yo’qotadi hamda havfli vaziyatni keltirib chiqaradi. Bunday holat qish vaqtida havflidir. Buni oldini olish uchun oldingi g’ildirakni surilish tomoniga burish kerak, bunda burilish radiusi ko’payib R_mk kuch kamayadi. Surilishni oldini olishning ikkinchi usuli oyoqni tormoz pedalidan olish va harakat tezligini kamaytirish kerak.


13. Avtomobilning turg’unligiga ta’sir etuvchi omillar.
Avtomobilning turg’unligi uning harakat xavfsizligini ta’minlaydi.
Avtomobilning turg’unligiga shinaning va tormoz mexanizmining texnik holati ko’proq ta’sir qiladi. SHina tishlarining yeyilishi g’ildirakning yo’l bilan tishlashishini kamaytiradi va yoniga surilib harakatlanishini oshiradi, tishlashish koeffitsienti kamayadi.
Tormozning noto’g’ri sozlanishi o’ng va chap g’ildiraklarda har xil tormozlash momentini hosil qiladi, bu moment avtomobilni turg’unligini kamaytiradi.
Avtomobilning ko’ndalang turg’unligi kuzovdagi yukning noto’g’ri joylashuvi natijasida ham buzilishi va yo’qolishi mumkin. Agar yukning og’irlik markazi avtomobilning bo’ylama o’qida yotmasa S yelkada inertsiya kuchi va burovchi moment hosil qilib oldingi g’ildiraklarning yoniga surilishini keltirib chiqaradi.

Nazorat savollari.

1. 
   Transport vositasining boshqaruvchanligi deb nimaga aytiladi?
   
2. 
   Boshqaruvchanlik o’lchamlari va ko’rsatkichlarini tushuntiring.
   
3. 
   Boshqaruvchanlik shartini tushuntiring.
   
4. 
   SHinalarni yonaki sirpanishi bo’lmaganda avtomobilni burilishini tushuntiring.
   
5. 
   SHinalarni yonaki sirpanishi bo’lganda avtomobilni burilishini tushuntiring.
   
6. 
   Avtomobilni burilish jarayonini tushuntiring.
   
7. 
   Burilayotgan avtomobilga ta’sir etuvchi kuchlar.
   
8. 
   Burilish turlarini tushuntiring.
   
9. 
   Buriluvchanlik bo’yicha chegaralangan tezlikni tushuntiring.
   
10. 
    Turg’unlik va uning o’lchamlarini tushuntiring.
    
11. 
    Bo’ylama qiya tekislikdagi turg’unlikni tushuntiring.
    
12. 
    Ko’ndalang qiya tekislikdagi turg’unlikni tushuntiring.
    
13. 
    Avtomobilning burilishidagi turg’unligini tushuntiring.
    
14. 
    Avtomobil o’qlarining yonga sirpanishi va turg’unligini oshirish yo’llarini ayting