Автомобилларда юк ва пассажирлар таши асослари

Y 
= - 9 a. . = 2 т + 3 -4 т = o
675 
YcT 
Я н 2 Юк 
4 x 2
U’ 0 / J ’
_
R, 
_ 2 т • 9 k m + 3 , 4 t • 30 km _ ^
-
j j
.
 
Q
h
L
iok
 
_ 
4 r
• ( 9 k m + 3 0 k m )
" 
’ 
’
*ypr _ 22,2 _ 1 I ->
1юк " 19,5 
, ’ , Л
1*.
= A Z L = 1 в
YcT 
0 ,6 75 
*’
М арш рутд аги п а ссаж и р л ар н и автоб усд а т а ш и ш д а тугал- 
л а н га н т р а н с п о р т ж ар аён и
рей с
д еб аталад и . П а с с а ж и р л а р ­
н и н г а л м а ш и ш и д ей и л га н д а б аж ар и л ган р е й с д ав о м и д а т а ­
ш и лган п ассаж и р лар с о н и н и н г автобусд ан туда ф о й д ал а ­
н и лган ў ри н ларга н и сб ати туш ун и лади . М и к д о р ж и ҳатд ан
бу кўрсатки ч ҳар б и р ў р и н д и к д ан р ей с д ав о м и д а н еч та п а с ­
саж и р ф о й дал а н га н л и г и н и б и л д и р ад и . А й н и к о э ф ф и ц и е н т
м ар ш р у т узунли ги м асо ф аси (L M) н и н г п ассаж и р л ар ўртача 
қ ат н о в м а со ф аси (1урт)га н и сб ати га тен гди р:
^ а м п . =
К /
 
1
УРт , п
( 2 1 >
П а с с а ж и р л а р н и н г ў р тач а ю р и ш м а с о ф а с и д е й и л г а н ­
д а , б а р ч а п а с с а ж и р л а р б о с и б ў тган ў р та а р и ф м е т и к м и к ­
д о р т у ш у н и л ад и :
1№л,= 2
1 
Q . КМ
(22)
Б у н д а Q — т а ш и л г а н у м у м и й п а с с а ж и р л а р с о н и . 
7 
— 
Б. Х ў ж а е в
 
97

---

Транспорт воситаларининг маршрутлардаги иш режими
(Т нш) иш в а қ т и б и р л и г и д а ў л ч а н у в ч и у л а р н и н г А Т С н а з о - 
р ат ж о й и д а н и ш га ч и қ и б к ет и б , иш н и ҳ о я с и д а я н а са р о й га
қ а й т и б к е л и б , ю қ о р и д а ги н а з о р а т ж о й и д а н ў т и ш га ч а вақ т 
т у ш у н и л а д и . Б у н д а а й т и л г а н в а қ т д ан т у ш л и к учун б е р и л ­
ган в а қ т ч еги р и б т а ш л а н а д и .
Т р а н с п о р т в о с и т а с и н и н г иш р е ж и м и у и ш л а й д и г а н
м а р ш р у т , м и ж о з л а р н и н г о р т и ш -т у ш и р и ш ж о й л а р и иш
р е ж и м и ҳ ам д а ҳ а й д о в ч и л а р б и л а н т а ъ м и н л а н г а н л и к к а
б о г л и к д и р . Т р а н с п о р т в о с и т а л а р и с у т к а д а в о м и д а ҳ а й - 
д о в ч и л а р ҳ ам д а п а с с а ж и р л а р о қ и м и е т ар л и д а р а ж а д а ва 
о р т и ш -т у ш и р и ш ж о й л а р и б етўхтов и ш л а га н д а б и р , и к к и
ёк и у н д ан ҳ а м кўп с м е н а д а т ў х т а м а с д а н и ш л а ш и м у м ­
к и н . М а с а л а н , т е м и р й ў л н и н г ю к ва п а с с а ж и р л а р б е к а т - 
л а р и д а , су в п о р т л а р и д а ва ҳ .к ж о й л ар д а .
О датда, б и р иш с м е н а вақти 6 со атд ан 12 со атгач а д аво м
эт и ш и м у м к и н . Ю к т аш у в ч и а в т о м о б и л л а р н и н г иш м а р ш - 
рутида б ўли ш вақти т а ш к и л и й ж и ҳатдан ях ш и йўлга қ ў й и л - 
ган умум ф о й д а л а н и ш а в т о т р а н с п о р т и д а бу к ў р с а т к и ч 10 
со ат ат р о ф и д а д и р , баъ зи А Т С лар д а иш р еж и м и 15-16 с о а т ­
гача етад и . О ч и қ к о н л а р д а и ш л о в ч и (ж уда кўп ю к кўтарув- 
ч и ) а в т о с а м о с в а л л а р н и н г иш р е ж и м и н и т у н у -к у и б етўхтов 
қ и л и ш м ақ сад га м у в о ф и к д и р .
А в т о м о б и л л а р н и н г и ш р е ж и м и н и и л о ж и б о р и ч а о ш и ­
р и ш а в т о т р а н с п о р т с а р о й и х о д и м л а р и н и н г м уҳим в а зи - 
ф а л а р и д а н ҳ и с о б л а н а д и . Б у н и н г и ж о б и й е ч и м и э с а т р а н с ­
п о р т в о с и т а л а р и н и н г иш у н у м н и о ш и р и ш ҳ ам д а т а ш и ш
т а н н а р х и н и а р з о н л а ш т и р и ш н и н г а с о с и й ш ар т и д и р .
Т р а н с п о р т в о с и т а л а р и н и н г иш вақ т и т р а н с п о р т ж а ­
р а ё н и н и б а ж а р и ш учун за р у р б ў л ган в а қ т ва б е к о р т у р и ш
(ш у ж у м л а д а н , Т Х К ва т а ъ м и р д а б ў л и ш ) в а қ т л а р и д а н
и б о р ат. Т р а н с п о р т ж а р а ё н и н и б а ж а р и ш учун зар у р бўлган
вақтга т р а н с п о р т в о с и т а с и хд р ак ати б и л а н б о ғ л и қ в а қ т
ва п а с с а ж и р л а р н и н г ул ар га ч и қ и ш -т у ш и ш ёк и ю к л а р н и
о р т и ш -т у ш и р и ш в а қ т л а р и к и р ад и .
А в т о м о б и л л а р н и н г и ш д а б ў ли ш в а қ т и , у л а р н и н г а й н и
м ар ш р у т д а б ў ли ш вақ т и (Т м ) ва н о л и н ч и қ а т н о в ҳ а р а к а - 
т и га зар у р в а қ т й и г и н д и с и д а н и б о р а т бўлад и :
т „1„ = т - + < „ . с о а т
<23)
9 8

---

Ўз н авб ати д а, ю к а в т о м о б и л л а р и н и н г м арш рутд а бўлиш
вақти қ у й и д а ги ч а бўлади:
Т м = Т + Т . т + Т
, с о а т
(24)
б ун да, Т х— а в т о м о б и л н и н г м ар ш р у т д аги ҳ а р а к а т вақ ти ;
Т о т— а в т о м о б и л ь (а в т о п о е з д )г а ю к о р т и ш -т у ш и р и ш г а
с а р ф л а н г а н в а қ т (у н га ҳ у ж ж а т л а р н и р а с м и й л а ш т и р и ш д а
у н у м с и з т у р и ш вақ т и ҳам к и р а д и );
Т бт — т р а н с п о р т в о с и т а с и н и н г ҳар хи л с а б а б а р г а кўра 
б е к о р т у р и ш в ақ т и .
П а с с а ж и р л а р т а ш и ш м а р ш р у т и д а и ш л о в ч и а в т о б у с ­
л а р н и н г м а р ш р у т д аги в а қ т и , у л а р н и ҳ а р а к а т в а қ т и , о р а - 
л и қ т ў х таш ж о й л а р и д а ч и қ и ш (т у ш и ш ) в а қ т и (Т чт) ва 
м а р ш р у т л а р н и ҳ о я с и д а г и т ў х таб т у р и ш в а қ т и (Т тт) й и ­
ги н д и с и д а н и б о р а т б ўлад и . М ар ш р у тд а т е х н и к ё к и т а ш к и ­
л и й ва ҳ .к с а б а б л а р га к ў р а (и ш ҳ у ж ж ати д а б е л г и л а н га н ) 
ту р и б қ о л и ш вақ тл ар и T fiTra к и р и т и л и ш и зарур. А й т и л га н - 
л а р га к ў р а , м ар ш р у т д а и ш л о в ч и а в т о б у с л а р н и н г в а қ т с а р ­
ф и , қу й и д аги й и ги н д и д а н и б о р а т бўлади:
Т = Т + Т
+ Т + Т Г 
(25 )
М 
Ҳ
ч-т 
т.т. 
б.т 
4 
'
М а я т н и к с и м о н м а р ш р у т л а р д а и ш л о в ч и а в т о б у с л а р
учун:
4 = ^ , соат;
v т
(26)
t , + т ч_, = ^ « . , с о а т ;
V I I . T
(2 6 ')
1ҳ + Т ч_т + Т т.т. 
=
^ , с о а т .
(2 6 й )
А в т о б у с н и н г м а р ш р у т н и н г и к к а л а т о м о н и г а б о р и б қ а й - 
т и ш (а й л а н и б к е л и ш ) вақ т и (1айл) қ у й и д а г и ч а бўлад и :
U ^
= ^
+ Т ч. т + Т г, . с о а т ,
(27)
б у н д а L
m
— м а р ш р у т м а с о ф а с и , км ;
99

---

Vt — ҳ а р а к а т т е зл и г и , к м /с о а т ;
V|M — п а с с а ж и р н и н г ўз м а н зи л и г а е т и б б о р и ш т е зл и ги , 
км /соат;
У э— э к с п л у а т а ц и о н т е з л и к , к м /с о а т .
Ю к т а ш и ш т р а н с п о р т ж а р а ё н и уч ун ш а р т б ў л г а н о р ­
т и ш -т у ш и р и ш в а қ т и д а а в т о м о б и л н и н г б е к о р т у р и ш в а қ - 
ти м с ъ ё р б и л а н ч е к л а н г а н б ў л и б , у т р а н с п о р т ж а р а ё н и
уч у н з а р у р в а қ т қ а т о р и г а к и р а д и . А м м о , а в т о м о б и л н и н г
б у н д а й б е к о р т у р и ш и н и о р т и ш - т у ш и р и ш и ш л а р и н и м е - 
х а н и з а ц и я л а ш ҳ ам д а б у н д ай о п е р а ц и я л а р н и о қ и л о н а т а ш ­
к и л э т и ш ҳ и с о б и г а и л о ж и б о р и ч а к а м а й т и р и ш г а и н т и -
л и ш к е р а к . Ҳ а р х и л с а б а б л а р г а к ў р а б е к о р т у р и б қ о л и ш
(м а с а л а н , и ш га ч и қ а р и л г а н а в т о м о б и л н и н г т е х н и к б у зу қ - 
л и г и ва ҳ .к .) т р а н с п о р т ва м и ж о з л а р и ш и д а к а м ч и л и к л а р
б о р л и г и н и к ў р с а т а д и . Б у н д а й б е к о р т у р и ш л а р г а б ат а м о м
б а р ҳ а м б е р и ш уч ун к у р а ш и ш з а р у р . Б у н д а й т у р и ш л а р
т р а н с п о р т и ш и д а р е ж а л а ш т и р и л м а й д и , а м м о у л а р н и а н и қ
б е л г и л а б б о р и ш ва к е й й н ч а л и к т а қ л и л э т и б , у л а р н и н г
о л д и н и о л и ш за р у р .
Ў ртач а иш р е ж и м и ё к и б и р а в т о м о б и л н и н г и ш д а ў р та- 
ч а б ў л и ш в а қ т и ( Т ишурт), б а р ч а и ш д а г и а в т о м о б и л л а р и ш
с о а т л а р и н и н г к а л е н д а р ь д а в р и ч и д а а в т о м о б и л н и н г э к с п - 
л у а т а ц и я д а б ў л и ш к у н л а р и г а н и с б а т и с и ф а т и д а а н и қ л а -
нади:
т ™ * , = ^ Г
' с о а т
<28>
А в т о м о б и л н и н г ўртача иш р еж и м и т р а н с п о р т в о с и т а л а ­
ри учун р еж а (и ш ч и зм а с и )д а б ел ги л ан ган вақ т б и л а н тўғри 
к е л м а с л и г и м у м к и н . Б у н и н г са б а б и т у р л и ч а б ў л и ш и м у м ­
к и н . К ў п и н ч а б у н д а й ҳ о л л а р ю к т а ш и ш д а а в т о м о б и л л а р ­
н и н г и ш м а р ш р у т и д а б ў л и ш и н и н г о р т и ш -т у ш и р и ш ж о й ­
л а р и и ш л а р и г а ў з а р о б о ғ л а н м а г а н л и г и т у ф а й л и ю зага к е ­
лад и . Б у н и н г н а т и ж а с и д а б аъ зи а в т о м о б и л л а р р еж ад а б е л ­
ги л а н га н в ақ тд ан а н ч а кеч а в т о т р а н с п о р т с а р о й и г а қ а й т и - 
ш и м ум ки н. Бундай ҳолларда реж ани тўғри лаш ва м уам м они 
илдам суръатда т р а н с п о р т таш к и л о тл ар и ва м и ж озлар б и р га­
л и к д а \ а л қ и л и ш л а р и л о з и м .
100

---

Ў ртач а ҳ а р а к а т вақ т и ( txy|n) ҳ а р а к а т д а ги б ар ч а а в т о м о - 
б и л ь -с о а тл а р (А Т ҳ )н и н г а в т о м о б и л л а р н и н г э к с п л у а та ц и я д а
бўлган к у н л ар и га н и сб ат и т а р зи д а а н и қ л а н а д и :
!
х
.
ўрт
АКхэ »с о ат
(29)
А в т о м о б и л л а р н и н г б и р к у н л и к б ек о р т у р и б қол ган в ақ - 
тлари
У ш б у к ў р с а т к и ч н и н г б и р қ а т н о в г а т ў ғр и қ и л у в ч и м и қ - 
д о р и :
И ш д а бўлган авто м о б и л л ар н и н г жадал и ш лан га н ли ги иш
вақти д ан ф о й д ал а н и ш к о э ф ф и ц и е н т и
о р қ а л и а н и к д а - 
нади:
Бу к о э ф ф и ц и е н т н и н г м и к д о р и б а р қ а р о р о р т и ш -т у ш и - 
риш ж ой ли м арш рутларда, о р т и ш -т у ш и р и ш м еъёрлари а н и қ
б аж ар и л у в ч и ж о й л а р д а ю қ о р и б ў л и ш и м у м к и н . Бу к ў р с а т - 
к и ч н и н г э н г ю қ о р и д ар а ж а с и о р т и ш -т у ш и р и ш и ш л а р и м е- 
х а н и за ц и я л а ш г а н е р л а р д а б ўлад и . Т а ш и ш м а с о ф а с и к и ч и к
б ў лган ж о й л а р д а б у н д ай к о э ф ф и ц и е н т н и н г т у р ғу н л и г и н и
с а қ л а б т у р и ш қ и й и н б ў л и б , у н и н г э н г ю қ о р и т у р ғу н л и ги
у з о қ м а с о ф а л а р га (м а с а л а н , ш аҳ ар л ар ва в и л о я т л а р а р о ) ю к 
т аш и ш д а с а қ д а н и ш и м у м ки н .
И ш в а қ т и д а н ф о й д а л а н и ш к о э ф ф и ц и е н т и и ж о б и й
к ў р с а т к и ч б ў л и ш и га қ а р а м а й , у м у а й я н ш а р о и т л а р г а б о ғ- 
л и к д и р . М а с а л а н , о ғ и р ю к л а р , қ у р и л и ш ю к л а р и н и ( м о н ­
т а ж у ч у н м ў л ж а л л а н г а н ) т а ш и ш д а м а ъ л у м в а қ т д а қ у р и - 
л и ш - м о н т а ж м е х а н и з м л а р и н и к у т и б а в т о м о б и л л а р н и н г
т ў х т а б т у р и ш и и қ т и с о д и й ж и ҳ а т д а н н о м а қ б у л д и р . Б у н ­
д а й қ о л л а р д а т а ш и ш и ш л а р и н и т я г а ч л и а в т о п о е з д л а р д а н
t 
= 
6