Автомобилларда юк ва пассажирлар таши асослари

—
4
- т
( Т
 
+ Т
)
т
■ 0 - t v 1 м н . ! Т 1 М . Н . Г '
га т е н г б ўлад и .
Ф о р м у л а л а р д а н к ў р и н и б т у р и б д и к и , э к с п л у а т а ц и о н
т е з л и к а н и қ йўл ш а р о и т и д а г и ҳ а р а к а т т е х н и к т е з л и г и , 
а й н и иш б ў ғи н и д аги ў р тач а ю к л и қ а т н о в м а с о ф а с и , йўлдан 
с а м а р а л и ф о й д а л а н и ш к о э ф ф и ц и е н т и ва т р а н с п о р т в о ­
с и т а с и н и н г м а р ш р у т д а тўхтаб т у р и ш в а қ т л а р и г а б о ғ л и қ
э к а н .
Э к с п л у а т а ц и о н т е з л и к ҳ а р а к а т т е з л и г и д а н (т а х м и н а н
10-30% га) кам б ў л а д и . Э к с п л у а т а ц и о н т е з л и к м и к д о р и га
104

---

т а ш и ш м а с о ф а с и к а т т а т а ъ с и р э т а д и . Бу м а с о ф а қ а н ч а
к и ч и к б ў л с а , а в т о м о б и л н и н г м а р ш р у т д а г и в а қ т и (Т м ) га 
т ў ғр и к е л у в ч и п а с с а ж и р л а р н и а в т о б у с г а ч и қ а р и ш ва т у - 
ш и р и ш ҳ а м д а м а р ш р у т н и ҳ о я с и д а т ў х т а б т у р и ш и ё к и ю к 
о р т и ш -т у ш и р и ш о п е р а ц и я л а р и д а т у х т а б т у р и ш и г а т ў ғр и
к е л у в ч и в а қ т у л у ш и кўп б ў л и ш и ҳ и с о б и г а , э к с п л у а т а ц и ­
о н т е з л и к ш у н ч а к и ч и к б ў л а д и . Д е м а к , т а ш и ш м а с о ф а с и
к а т т а б ў л г а н д а , а й н и қ с а в и л о я т л а р а р о (ш а ҳ а р л а р а р о ) т а - 
ш и ш л а р д а , э к с п л у а т а ц и о н т е з л и к ш а ҳ а р д а г и т а ш и ш л а р -
д а г и га н и с б а т а н к а т т а б ў л а д и , у н и н г м и к д о р и ҳ а р а к а т т е з ­
л и г и г а я қ и н л а ш а д и .
Ю к т а ш и ш д а э к с п л у а т а ц и о н т е з л и к д а р а ж а с и н и н г
о ш и ш и ё к и к а м а й и ш и б о с и б ў т и л г а н й ў л д а н с а м а р а л и
ф о й д а л а н и ш к о э ф ф и ц и е н т и м и к д о р и г а қ а р а б ў з г а р а д и . 
А й н и к о э ф ф и ц и е н т н и н г ю қ о р и б ў л и ш и ю к л и қ а т н о в -
л а р н и н г к ў п л и г и г а б о ғ л и қ б ў л и б , б у н д а т р а н с п о р т в о ­
с и т а с и н и н г о р т и ш - т у ш и р и ш о п е р а ц и я л а р и к ў п б ў л и ш и
б и л а н б о г л и қ э к с п л у а т а ц и о н т е з л и г и к а м а я д и . Б у н д а г и
к а м а й и ш с а л б и й ҳол э м а с , ч у н к и э к с п л у а т а ц и о н т е з л и к
к а м а й г а н и б и л а н , т а ш и л г а н ю к ҳ а ж м и к ў п . Ш у н и н г учун 
э к с п л у а т а ц и о н т е з л и к н и б а ҳ о л а ш д а т р а н с п о р т в о с и т а л а ­
р и н и н г а н и қ и ш л а ш ш а р о и т л а р и ҳ и с о б г а о л и н и б , у л а р ­
н и н г и ш у н у м и ҳ и с о б л а н и ш и за р у р . Э к с п л у а т а ц и о н т е з ­
л и к н и о ш и р и ш у ч у н о р т и ш - т у ш и р и ш и ш л а р и г а б е л г и -
л а н г а н в а қ т м е ъ ё р л а р и н и қ и с қ а р т и р и ш , б е к о р т у р и б
қ о л и ш с а б а б л а р и ў р г а н и л и б , у л а р н и й ў қ о т и ш ё к и к а -
м а й т и р и ш , ҳ а р а к а т т е х н и к т е з л и г и н и о ш и р и ш з а р у р . 
Б у н д а й и ш л а р , к ў п и н ч а , т а ш и ш н и т а ш к и л э т и ш г а б о г -
л и қ .
М арш рутда п ассаж и рлар таш увчи автобусларда п ассаж и р­
л а р н и ўз м а н з и л л а р и г а э л т и б қ ў й и ш (а л о қ а т е з л и г и ) т у ­
ш у н ч аси к и р и т и л а д и . А л о қ а т е зл и г и д е б п а с с а ж и р л а р н и н г
ўз м а н з и л л а р и г а ет и б б о р и ш ў р т а ч а т е з л и г и г а а й т и л а д и . 
Бундай т езли к м и к дори п а ссаж и р л ар н и н г б о си б ўтган йўлла- 
р и н и у л а р н и н г йўлда бўлган (авто б у сгач а ч и қ и ш г а та й ё р л а- 
н и ш и д а н то т у ш и б к е т гу н га ч а ) в а қ т га н и с б а т и с и ф а т и д а
а н и к д а н а д и . А л о к д т е зл и г и э к с п л у а т а ц и о н т е з л и к д а н к ат - 
тад и р . Ч у н к и б у н д ай т е зл и к н и ҳ и с о б л а ш д а а в т о б у с л а р н и н г 
б о ш л а н ги ч ва сўн гги б ек а тл а р д а ги б и р о з тўхтаб т у р и ш л а р и
ҳисоб га к и р и т и л м ай д и .
105

---

А в т о м о б и л л а р н и н г э н г к атта ж о и з тезли ги д еб йўл ҳ ар а- 
к ат и қ о и д а л а р и г а а с о с а н р у х сат б е р и л га н т е з л и к т у ш у н и - 
л а д и . Т е з л и к н и н г б у н д а й ч е к л а н и ш и ҳ а р а к а т х а в ф с и з л и ­
ги ва м у н т а за м л и г и б и л а н б о ғл и қ . У н и н г м и к д о р и га ҳ а р а - 
к а т ж а д а л л и г и , йўл ва и қ л и м (о б -ҳ а в о ) ш а р о и т л а р и т а ъ ­
с и р эт а д и .