Avtomobil indd

Motor moylarining unifikatsiyalash (bir xillashtirish). 
Tarki-
bida samaradorligi yuqori qo‘shilmalar kompozitsiyalari 
bo‘lgan yuqori sifatli motor moylaridan foydalanish qulay 
bo‘lgan sharoitlarda moylarni takomillashtirishda motor 
moylari va boshqa moylash materiallarini unifikatsiya qilish 
muhim ahamiyatga ega bo‘ladi. Moylar assortimentining 
turli-tumanligi ularni ishlab chiqarishdagina qiyinchiliklarni 
keltirib chiqarib qolmay, balki, ayniqsa, tashish, saqlash va 
ishlatish (ayniqsa, korxonada turli xil markadagi avtomobillar 
bo‘lganida) jarayonlari bilan bog‘liq bo‘lgan qiyinchiliklarni 
kel tirib chiqaradi. 
Bu jihatdan moylarning assortimentini kamaytirish va 
moylarni unifikatsiya qilish bo‘yicha ish dasturi istiqbolli 
hisoblanadi. Birinchi bosqichda A va Á guruh moylarini yuqori 
guruh moylariga almashtirish, shuningdek, transmission va 
gidravlik moylar ning sifatini oshirish ko‘zda tutiladi. Bunda 
bir xil xususiyatlarga ega bo‘lgan, bir-birini o‘zaro aynan 
almashtiruvchi moylar ishlab chiqarishga barham beriladi. 
Natijada ishlab chiqarilayotgan moylar markalari soni ikki 
barobarga qisqaradi. 
Ikkinchi bosqichda barcha mavsumlarda ishlatiladigan va 
universal moylardan keng ko‘lamda foydalanish rejalashtiriladi. 
Bu ning natijasida ham moy assortimenti taxminan ikki 
barobarga qisqaradi. 

---

152
153
Yuqori darajada kuchaytirilgan dvigatellar uchun past 
haroratlarda qotadigan Ì–4
3
/6Ã
2
; Ì–4
3
/8Ã
2
; Ì–4
3
/6Â
2
; 
Ì–8ÄÌ; Ì–4
3
/8Ä markali moylarni, shuningdek, yagona 
motor-transmission moylarni ishlab chiqarish ko‘zda 
tutilgan. Benzinli va dizelli dvigatellarda barcha mavsumlarda 
ishlatiladigan universal moy sifatida M–63/10B markali 
moydan foydalanish mumkin. Bu moyning ish muddati 
odatdagi tavsiya etilgan moylarga nisbatan 2–3 barobar ortiq 
bo‘lishi bilan birga, bu muddatda dvigatelning texnik-iqtisodiy 
ko‘rsatkichlari yomonlashmaydi. M–63/10B moyini 10 ta 
mar kadagi moy o‘rnida ishlatish mumkin. Bu moy odatdagi 
moylarga nisbatan qimmatbaho bo‘lishiga qaramay, iqtisodiy 
jihatdan samaralidir. 
Sintetik moylardan foydalanish muhim yangi yo‘nalish 
bo‘lib, ular moyning ish muddatini 3,5 barobargacha oshiruvchi 
yuqori ekspluatatsion xususiyatlarga ega bo‘ladi. Ularni 
benzinli va dizelli dvigatellarda ishlatishdan tashqari, tarkibiga 
tegishli qo‘shilma qo‘shib gidravlik tizimlarda va gidromexanik 
transmissiyalarda foydalanish mumkin. 
Sintetik moylar yuqori qovushoqlik indeksiga ega (150–
170), oquvchanlik xususiyatini yo‘qotish harorati mineral 
moylarga nisbatan past (minus 65°C gacha). Sintetik moylarni 
almashtirmay 20 ming km gacha masofani bosib o‘tish mumkin, 
alohida olingan navlaridan foydalanilganida esa bu ko‘rsatkich 
80–100 ming km ni tashkil etadi. 
Sintetik motor moylari bir tomondan, mashinalarning 
ishonchli ishlashini ta’minlasa, ikkinchi tomondan moylarni 
unifikatsiya qilinishini yaxshilaydi. 
Moylash materiallarining ekspluatatsion xususiyatlarini 
baho lash pasport ma’lumotlarining Davlat standarti talablariga 
mosligini tekshirishdan boshlanadi va moyning umumiy holdagi 
ish sharoiti yoki ma’lum bir agregat yoki uzelda ishlashga 
yaroqli ligini aniqlash bilan tugallanadi. Bunda dvigatelni 
qizdirmay ishga tushirishga ruxsat etilgan kritik qovushoqlik 
miqdoriga binoan eng past harorat (motor moylari uchun) yoki 
avtomobilning ravon harakatlana olishini ta’minlovchi harorat 
(transmission moylar uchun) aniqlanishi talab etiladi. 
Motor moylari va boshqa moylash materiallarining tarkibi, 
xu susiyatlari va ishlatilish sharoitlari bo‘yicha to‘liq ma’lumotlar 
zarur bo‘lganida maxsus (spravochnik) adabiyotlardan foy-
dalaniladi. 
Keyingi yillarda respublikamizda zamonaviy talablar asosida 
ishlab chiqarilgan motor moylaridan keng foydalanilmoqda. 
«Uz-Prista» qo‘shma korxonasi (sobiq «Uz-Texako» qo‘shma 
korxonasi) tomonidan bir qator nomdagi motor moylari ishlab 
chiqarilmoqda (5.8-jadval). 
5. 8-jadval