Avtomobil indd

«Ðîñà» tormoz suyuqliqi.
Yangi turdagi avtomobillar, birinchi 
navbatda, ÂÀÇ–2108 aviomobili uchun ishlab chiqarilgan. 
Asosiy komponeriti borli efir bo‘lib, tarkibida korroziyaga 
qarshi qo‘shilmalar qo‘shiladi. Tormoz suyuqligining qaynash 
harorati 260°Ñ ni tashkil etadi. Suyuqlikning bu xususiyati ushbu 
suyuqlikdan og‘ir ish sharoitlarida ishonchli foydalanishni 
ta’minlaydi va suyuqlikning ish muddatini uzaytirishga 
imkon beradi. «Ðîñà» tormoz suyuqligini «Òîìü» va «Íåâà» 
suyuqliklari o‘rniga ishlatish mumkin. 
Tormoz suyuqliklarini bir-biridan farqlash qaynash harorati 
va past haroratlardagi ko‘rsatkichlarga asosan belgilanadi. 
Qaynash harorati bo‘yicha eng yaxshi tormoz suyuqligi 
«Ðîñà», eng yomon ko‘rsatkichga ega bo‘lgan suyuqlik esa 
ÁÑÊ suyuqligidir. Foydalanish jarayonida glikol asosidagi 
suyuqliklarning qaynash harorati pasayadi va ikki yil mobaynida 
ishlatilganidan so‘ng suyuqlikning qaynash harorati quyidagicha 
bo‘ladi: «Íåâà» – 135–140°C, «Òîìü» – 150– 160°C va 
«Ðîñà» – 160–165°C. ÁÑÊ suyuqligining qaynash harorati 
110°C. Shuning uchun ÁÑÊ suyuqligi shoshilinch ravishda 
tormoz bosiladigan og‘ir ish sharoitlarida tormoz tizimi ning 
ishonchli ishlashini ta’minlay olmaydi. 
Tormoz tizimlarida bug‘ tiqinlari paydo bo‘lishining oldini 
olish maqsadida ish sharoitidan kelib chiqqan holda tormoz 
suyuqliklarini almashtirish muddati quyidagicha tavsiya etiladi: 
«Íåâà» – 1–2 yil; «Òîìü» va «Ðîñà» – 2 yil. 
BCK suyuqligining past haroratlardagi ko‘rsatkichlari 
qoniqarsiz bo‘lib, minus 15–17°C haroratdayoq kanakunjut 
moyining kristallari hosil bo‘ladi. Haroratning bundan ham 
pasayishi suyuq likning tizim bo‘ylab harakatlanishiga to‘sqinlik 
qiladi. Minus 20°C haroratda ÁÑÊ suyuqligi yaroqsiz holga 
keladi. «Íåâà», «Òîìü» va «Ðîñà» suyuqliklaridan minus 40–
45°C haroratgacha foydalanish mumkin. 
Sovuq iqlim sharoitida ishlatiladigan avtomobillar uchun 
minus 55°C haroratdagi qovushoqlik 1500 mm
2
/s dan kam 
bo‘lmagan maxsus suyuqlik zarur bo‘ladi. Bunday suyuqlik 
bo‘lmaganida, «Íåâà» va «Òîìü» suyuqligiga 15–20 foiz 

---

216
217
miqdorida etil spirti qo‘shib ishlatish mumkin. Hosil bo‘lgan 
suyuqlik minus 60°C gacha haroratda ishlatishga yaroqli bo‘ladi. 
Lekin bu aralashma rezina manjetlarning jipsligini ta’minlay 
olmaydi. Shuning uchun tormoz suyuqligiga spirt aralashtirish 
majburiy hol hisoblanadi va qish mavsumi tugaganidan so‘ng 
aralashma tizimdan quyib olinishi zarur. 
«Íåâà», «Òîìü» va «Ðîñà» suyuqliklari bir-birini almashtirishi 
mumkin, ularni o‘zaro istalgan nisbatda aralashtirish mumkin. 
Bu suyuqliklami ÁÑÊ suyuqligiga aralashtirish mumkin 
emas, chunki bunda suyuqlik o‘z xususiyatlarini yo‘qotadi. 
«Íåâà» va «Òîìü» suyuqliklari xorij texnikalarida 
qo‘llaniladigan xalqaro tasniflardagi ÄÎÒ–3 (qaynash harorati 
205°C) suyuq ligiga, «Ðîñà» suyuqligi esa ÄOÒ–4 (qaynash 
harorati 230°C dan yuqori) suyuqligiga mos keladi. 
ÁÑÊ suyuqligi zamonaviy avtomobillarda qo‘llanilmaydi. 
Ba’zi tormoz suyuqliklarining asosiy xususiyatlari 7. 5- 
jadvalda keltirilgan. 
7. 5- jadval