Автомобил генераторлари

Контактсиз (чўткасиз) ўзгарувчан ток генераторлари
К
онтактсиз генераторларнинг индукторли ва қисқартирилган тумшуқсимон қутбли шакллари мавжуд. Уларда уйғотиш чулғами қўзғалмас бўлади.
Индукторли генераторларда уйғотиш чулғами роторнинг ён томонида, қопқоққа маҳкамланган втулкага ўрнатилган бўлса, қисқартирилган тумшуқсимон қутбли генераторда, махсус мосламалар ёрдамида, роторнинг иккита ярим ўзагининг ўртасига жойлаштирилади


Ўзгарувчан ток генераторларининг электр тавсифномалари


Ўзгарувчан ток генераторларининг ишлаш самараси асосан салт ишлаш, ташқи, ток-тезлик, тезлик-ростлаш ва ишчи тавсифномалари билан белгиланади.
Салт ишлаш тавсифномаси  деб n = const ва I_Ю = 0 бўлган ҳолда генератор ишлаб чиққан ЭЮК Е ни уйғотиш токи I_У га боғлиқлигига айтилади. Салт ишлаш тавсифномаси (1 - расм) бўйича генератор режадаги кучланишга эришиши учун роторнинг зарурий айланишлар частотаси аникланади.Амалда салт ишлаш тавсифномаси фазавий ЭЮК қиймати (Е_Ф =4,44к_ч fw Ф) орқали ҳисобланади.
Ташқи тавсифнома  деб n = const , R_у= const бўлганда генератор кучланиши U_г ни юклама ток I_ю га боғлиқлигига айтилади, яъни U_г = f (I_ю). Юклама ортиши билан кучланишни пасайиши статор чулғамларида кучланишни тушу-ви, якор реацияси, тўғрилагич занжирида кучланишни тушуви билан боғлиқ.
Ташқи тавсифномалар оиласидан берилган ёки ростланаётган кучланишда таъминланадиган максимал ток аниқланади
Тезлик-ростлаш тавсифномаси деб, U_г=const бўлганда уйғотиш токи I_у нинг айланишлар частотаси n га боғлиқлигига айтилади, яъни I_у=f(n). Тезлик-ростлаш тавсифномаси одатда юклама токининг бир қатор қийматларида аниқланади (6-расм).Уйғотиш токининг минимал қиймати юклама токи нолга тенг бўлганда ва максимал айланишлар частотасида аниқланади. Тезлик-ростлаш тавсиф-номаси U_г=const бўлганда, юклама токининг қиймати ўзгарганда, уйғотиш токининг ўзгариш доирасини аниқлаш имконини беради.
Ток-тезлик тавсифномаси  деб U_г = сonst, I_у= const бўлганда, генератор юклама токининг ротор айланишлар частотасига боғлиқлигига айтилади, яъни I_ю=f(n) (4-расм). Ток-тезлик тавсиф-номаси генераторларни лойиҳалашда ва танлашда катта аҳамият-га эга. Ҳозирги замон автомобил генератор-ларининг барчаси юклама токининг максимал қийматини чеклаш хусусиятига эга. Бу хусусият генератор роторининг айланиш-лар частотаси яъни, статор чулғамларида индукцияланган ўзгарувчан ток частотаси ортиши билан, фаза чулғамларидаги ўрамлар сонининг квад-ратига пропорционал равишда статор чулғамларининг индуктив қаршили-гининг ўсиши билан боғлик. Статор чулғам-ларидаги ўрамлар сонини ўзгартириб, улар-ни шундай тарзда танлаш мумкинки, бунда максимал айланишлар часто-тасида ҳам юклама токининг энг кат-та қиймати генератор учун белгилан-ган максимал миқдордан ошмайди. Шунинг учун, бу хусусиятга эга бўлган генераторларга ток чеклаш релесини ўрнатиш зарурати йўқолади.