109
demak, o‘t oldirish g‘altagining birlamchi chulg‘amida o‘ramlararo
qisqa tutashish mavjud. 3-zona chiqish tranzistorining ochiq ho-
latini tavsiflaydi. Kontakt-tranzistorli o‘t oldirish tizimlari uchun
uzgich kontaktlari tutashib
turish burchagini tavsiflaydi, kon-
taktsiz-tranzistorli o‘t oldirish tizimlari uchun esa birlamchi tok
impulslari orasidagi vaqt va uning davomiyligini ifodalaydi. Os-
sillograf ekraniga barcha silindrlardagi birlamchi kuchlanish tav-
siflari bir-birining ustiga tushirish yo‘li bilan uchqunlarning bir
vaqtda (sinxron) hosil bo‘lishini aniqlash mumkin. Agar silindr-
larda uchqunlar sinxron hosil bo‘layotgan bo‘lsa, birlamchi kuch-
lanish tavsiflari ustma-ust tushadi, aks holda 2 va 3-zona chegara-
lari «yuvilgan» bo‘ladi. Aynan shu «yuvilgan» chegaraning keng-
ligi, ya’ni uchqun hosil bo‘lishining silindrlararo farqi
1
0
dan
ortmasligi kerak.
Ikkilamchi zanjir elementlaridagi o‘zgarishlar ham birlamchi
kuchlanish ossillogrammasiga ta’sir qiladi. O‘t oldirish shamlari
elektrodlari orasidagi tirqish me’yoridan kamayib ketganda 1-zona
chegarasi ortadi (4.13-rasm,
b), o‘t oldirish g‘altagining yuqori
kuchlanish simi massaga tutashgan bo‘lsa, birlamchi kuchlanish
ossillogrammasidagi 2-zona mutlaqo yo‘qoladi (4.13-rasm,
d). O‘t
oldirish g‘altagining yuqori kuchlanish simi to‘la uzilgan holda
birlamchi kuchlanish ossillogrammasining ko‘rinishi 4.13-rasm,
e da ko‘rsatilgan. Bunda dvigatelni ishga tushirib bo‘lmaydi va ossillo-
gramma tirsakli valni startyor yordamida aylantirib olinadi.
Ikkilamchi kuchlanish egri chizig‘i orqali (4.14-rasm) ikki-
lamchi kuchlanishning qutbi va uning kattaligi, o‘t oldirish g‘al-
tagining ikkilamchi chulg‘ami va
yuqori kuchlanish simining ho-
lati aniqlanadi.
Agar ossillo-
gramma 4.14-rasmda kelti-
rilgandan
farq qilsa, demak,
izolatsiya shikastlangan yoki
yuqori kuchlanish zanjirida uzi-
lish mavjud bo‘ladi.
O‘t oldirishni ilgarilatish bur-
chagini stroboskopik to‘pponcha
yordamida tekshirish. Òek-
shi ri sh
boshlashdan avval
vakuum rostlagichdagi rezina
trubka
yechiladi va dvigatel
4.14-rasm. Ikkilamchi zanjir
kuchlanishining ossillogrammasi.
k V
10
8
6
4
2
0
20
16
12
8
4
0
k V
80
30
10
60°
50°
40°
30°
20°
10° 0°
110
tirsakli vali aylanishlar chastotasining minimal qiymati o‘rnatiladi.
Stroboskopik to‘pponcha lampasi bilan tirsakli val shkividagi (ma-
xovikdagi) belgi yoritiladi (stroboskopik effekt ta’sirida bu belgi
qo‘zg‘almasdan turadi) va lampaning chaqnashini vaqt bo‘yicha
kechiktirish dastagini burab, yuqorida qayd qilingan belgini si-
lindrlar bloki yoki maxovik karteridagi belgi bilan ustma-ust kel-
tiriladi. Bunda o‘lchangan o‘t oldirilishining ilgarilatish burchagi
strelkali asbob yordamida qayd qilinadi.
Agar o‘lchangan burchak tekshirilayotgan dvigatel uchun belgi-
langan qiymatdan farq qilsa, lampa chaqnashini kechiktirish das-
tagini burab, strelkali asbobda kerakli burchak o‘rnatiladi. Shun-
dan keyin taqsimlagich korpusini burash yo‘li bilan stroboskopik
lampa yorug‘ida yuqorida qayd qilingan belgilarning yana ustma-
ust tushishiga erishiladi. O‘t oldirishni ilgarilatish burchagining
markazdan qochma rostlagichning ishini ham vakuum rostlagich
trubasi yechilgan holda tekshiriladi. Bunda taxometr va stroboskopik
to‘pponcha yordamida markazdan qochma rostlagichning ishga
tushish chastotasi (tirsakli val aylanishlar chastotasi ortishi bilan
belgining harakatlana boshlash daqiqasidan) va rostlagich o‘t oldi-
rishni ilgarilatish burchagining maksimal qiymatini ta’minlovchi
holatiga to‘g‘ri keladigan yakuniy chastota (belgi harakatdan to‘x-
tash daqiqasidan) aniqlanadi. Bundan tashqari, stroboskopik to‘p-
poncha yordamida o‘t oldirishni ilgarilatish burchagining maksi-
mal qiymati aniqlanadi. Olingan ma’lumotlar o‘t oldirish ilgarila-
tish burchagining markazdan qochma rostlagichning ishini tavsif-
laydi va uzgich-taqsimlagichning texnik shartlariga mos kelishi kerak.
O‘t oldirishni ilgarilatishning vakuum rostlagichi markazdan
qochma rostlagich o‘t oldirishning ilgarilatish burchagining maksi-
mal qiymatini ta’minlangan aylanishlar chastotasida tekshiriladi.
Bunda dastlab stroboskopik to‘pponcha yordamida o‘t oldirishni
ilgarilatish burchagi vakuum rostlagichsiz, so‘ngra vakuum rost-
lagich bilan aniqlanadi. Vakuum rostlagich tomonidan ta’min-
lanadigan o‘t oldirishni ilgarilatish burchagini topish uchun, rost-
lagichlar birgalikda ishlagandagi
burchakdan faqat markazdan
qochma rostlagich ishlagandagi burchak ayriladi.
