Avtomatlashtirishda qo’llaniladigan dasturlar xaqida qisqacha ma’lumot. Reja

Avtomatlashtirishda qo’llaniladigan dasturlar xaqida qisqacha ma’lumot.

Reja:

• 
  Kirish. Avtomatlashtirish tarixi
  
• 
  Asosiy qism
  

1. Ishlab chiqarishni avtomatlashtirishda qo’llaniladigan dasturlarni ahamiyati

2. Tеxnologik jarayonlar va uni boshqarish bo’yicha asosiy tushunchalar:

3. Avtomatlashtirish bosqichlari va darajalari

III. Avtomatlashtirishda qo’llaniladigan dasturlar

Inson eng avval og’ir jismoniy mehnat turlari (energiya va haraktlantiruvchi kuch manbai vazifasini bajarish) dan ozod bo’lishga erishgan. Bu o’rinda u tabiiy energiya manbalaridan (suv, shamol va boshq.) foydalangan. Keyinchalik bug’ va elektrmashinalarini yaratilishi va ularning ishlab chiqarishda qo’llanilishi bilan bog’liq bo’lgan fan va texnika taraqqiyotining birinchibosqichi ishlab chiqarish jarayonlarini mexanizasiyalash fazasi boshlandi.

• 
  Inson eng avval og’ir jismoniy mehnat turlari (energiya va haraktlantiruvchi kuch manbai vazifasini bajarish) dan ozod bo’lishga erishgan. Bu o’rinda u tabiiy energiya manbalaridan (suv, shamol va boshq.) foydalangan. Keyinchalik bug’ va elektrmashinalarini yaratilishi va ularning ishlab chiqarishda qo’llanilishi bilan bog’liq bo’lgan fan va texnika taraqqiyotining birinchibosqichi ishlab chiqarish jarayonlarini mexanizasiyalash fazasi boshlandi.
  
• 
  Sanoatda qo’llanilishi mumkin bo’lgan eng birinchi texnik vosita rus mexanigi I.I. Polzunov tomonidan (1765 yil) yaratilgan. Buqurilma bug’ mashinasining bug’ qozonidagi suv sathi balandli gini bir me’yorda odamishtirokisiz saqlab turishga mo’ljallangan qurilma edi.
  

1784 yilda ingliz mexanigi J. Uatt ikkinchi masalani hal qildi. Bug’ mashinasining aylanish tezligini rostlay oladigan avtomatik qurilma regulyatorini yaratdi. Bu ikki texnik qurilma yordamida o’shapaytdagi texnologik mashinalarni ishonchli o’zgarmas tezlikda ishlashi birmuncha ta’minlanganedi.

• 
  1784 yilda ingliz mexanigi J. Uatt ikkinchi masalani hal qildi. Bug’ mashinasining aylanish tezligini rostlay oladigan avtomatik qurilma regulyatorini yaratdi. Bu ikki texnik qurilma yordamida o’shapaytdagi texnologik mashinalarni ishonchli o’zgarmas tezlikda ishlashi birmuncha ta’minlanganedi.
  
• 
  Texnologik jarayonlarni harorat, bosim, modda sarfi va sath kabi parametrlarga ko’ra boshqarish, ko’pincha, talab etilgan sifatdagi maxsulotlar olishga kafolat bera olmadi. Ko’pgina hollarda ishlab chiqariladigan maxsulotlarning tarkibi va fizik xossalarini avtomatik tarzda nazorat qilish zarurati tug’iladi. Texnologik jarayonlar davomida qayta ishlanayotgan moddalarning tarkibi va ularning fizikxossalari o’zgaradi, bu parametrlarni nazorat qilish texnologik jarayonlarni borishi to’g’risida bevosita fikr yuritishga imkon beradi, chunki ular ishlab chiqarilayot gan moddalarning tarkibini fizik xossalarini nazorat qilish asosiy masalalardan biridir. Shu munosabat bilan keyingi yillarda analitik asbobsozlikning jadal rivojlanishi sodir bo’lmoqda.
  

Ishlab chiqarish avtomatlashtirish texnologiyasi uchun eng muhim dastur maydonlaridan biri hisoblanadi. Ishlab chiqarishda avtomatlashtirishning bir necha turlari mavjud. Ishlab chiqarishda ishlatiladigan avtomatlashtirilgan tizimlarning namunalari quyida keltirilgan.

• 
  Ishlab chiqarish avtomatlashtirish texnologiyasi uchun eng muhim dastur maydonlaridan biri hisoblanadi. Ishlab chiqarishda avtomatlashtirishning bir necha turlari mavjud. Ishlab chiqarishda ishlatiladigan avtomatlashtirilgan tizimlarning namunalari quyida keltirilgan.
  

 

• 
  Ruxsat etilgan avtomatlashtirish, ba'zan "qattiq avtomatlashtirish " deb nomlangan, avtomatik konfigürasyonda mashina konfigürasyonunda belgilangan operatsiyani amalga oshiradi. Ushbu mashinalar faqatgina muayyan operatsiyani bajarish uchun dizaynlashtirilgan dasturlashtirilgan. Ular bitta mahsulot uslubidan ikkinchisiga osonlik bilan o'zgartirish mumkin emas. Avtomatlashtirishning ushbu shakli yuqori dastlabki investitsiyalar va yuqori ishlab chiqarish stavkalariga muhtojdir. Shuning uchun u katta hajmlarda ishlab chiqarilgan mahsulotlarga mos keladi. Ruxsat etilgan avtomatlashtirishning namunalari - avtomobil sanoati, avtomatik yig'ish mashinalari va muayyan kimyoviy jarayonlarda topilgan uzatish liniyalari.
  

Dasturlashtirilgan avtomatlashtirish - bu bir vaqtning o'zida bir nechta o'n mingdan bir necha minggacha bo'lgan mahsulotlarni ko'p miqdorda ishlab chiqarish uchun avtomatlashtirishning bir shakli. Har bir yangi mahsulot uchun ishlab chiqarish uskunalari qayta dasturlashtirilgan bo'lishi va o'zgartirilishi kerak. Ushbu qayta dasturlash va almashtirish samarasiz vaqtni oladi. Dasturlashtirilgan avtomatlashtirishda ishlab chiqarish stavkalari, odatda, qattiqlashtirilgan avtomatlashtirishdan past bo'ladi, chunki uskunalar mahsulotni ixtisoslashuvidan ko'ra mahsulotni almashtirishga yordam beradi. Raqamli boshqaruv apparati dasturlashtirilgan avtomatlashtirishning yaxshi namunasidir. Dastur har bir alohida mahsulot turi uchun kompyuter xotirasida kodlangan va kompyuter dasturi kompyuter dasturi tomonidan boshqariladi.

• 
  Dasturlashtirilgan avtomatlashtirish - bu bir vaqtning o'zida bir nechta o'n mingdan bir necha minggacha bo'lgan mahsulotlarni ko'p miqdorda ishlab chiqarish uchun avtomatlashtirishning bir shakli. Har bir yangi mahsulot uchun ishlab chiqarish uskunalari qayta dasturlashtirilgan bo'lishi va o'zgartirilishi kerak. Ushbu qayta dasturlash va almashtirish samarasiz vaqtni oladi. Dasturlashtirilgan avtomatlashtirishda ishlab chiqarish stavkalari, odatda, qattiqlashtirilgan avtomatlashtirishdan past bo'ladi, chunki uskunalar mahsulotni ixtisoslashuvidan ko'ra mahsulotni almashtirishga yordam beradi. Raqamli boshqaruv apparati dasturlashtirilgan avtomatlashtirishning yaxshi namunasidir. Dastur har bir alohida mahsulot turi uchun kompyuter xotirasida kodlangan va kompyuter dasturi kompyuter dasturi tomonidan boshqariladi.
  

 

Moslashuvchan avtomatlashtirish dasturlashtirilgan avtomatlashtirishning bir turidir. Dasturlashtirilgan avtomatlashtirish yangi mahsulotning har bir seriyasi uchun ishlab chiqarish uskunalarini qayta dasturlash va o'zgartirishga vaqt talab qiladi. Ushbu ishlab chiqarish vaqti yo'qotdi, bu qimmat. Moslashuvchan avtomatlashtirishda mahsulotning soni cheklangan, shuning uchun uskunalarning almashinuvi juda tez va avtomatik tarzda amalga oshirilishi mumkin. Jihozni moslashuvchan avtomatlashtirishda qayta dasturlash jarayoni kompyuter uskunasida ishlab chiqarish uskunasidan foydalanmasdan amalga oshiriladi. Moslashuvchan avtomatlashtirish turli xil mahsulotlarning aralashmasini boshqasidan keyin ishlab chiqarish imkonini beradi.

• 
  Moslashuvchan avtomatlashtirish dasturlashtirilgan avtomatlashtirishning bir turidir. Dasturlashtirilgan avtomatlashtirish yangi mahsulotning har bir seriyasi uchun ishlab chiqarish uskunalarini qayta dasturlash va o'zgartirishga vaqt talab qiladi. Ushbu ishlab chiqarish vaqti yo'qotdi, bu qimmat. Moslashuvchan avtomatlashtirishda mahsulotning soni cheklangan, shuning uchun uskunalarning almashinuvi juda tez va avtomatik tarzda amalga oshirilishi mumkin. Jihozni moslashuvchan avtomatlashtirishda qayta dasturlash jarayoni kompyuter uskunasida ishlab chiqarish uskunasidan foydalanmasdan amalga oshiriladi. Moslashuvchan avtomatlashtirish turli xil mahsulotlarning aralashmasini boshqasidan keyin ishlab chiqarish imkonini beradi.
  

​Ishlab chiqarishni avtomatlashtirish — mashinalashtirilgan i.ch. ni nazorat qilish va boshqarish ishlarini avtomatik qurilmalar zimmasiga yuklash; i.ch. ni mexanizatsiyalashtirishning yuqori bosqichi. Fan va texnika taraqqiyotinnng asosiy yoʻnalishlaridan biri. Mehnat unumdorligi, maqsulot sifati, mehnat madaniyati va b. omillar i.ch. Ko'rsatkichlarini yuqori darajaga ko'tarish imkonini beradi. I.ch.a. ning qisman (lokal), yalpi (kompleks) va to'la avtomatlashtirish bosqichlari mavjud. Qisman avtomatlashtirish bosqichida i.ch. ning alohida ish turlari (suyuklik sathi balandligi, bosim va b.) ni rostlab turish ishlari avtomatlashtiriladi. Yalpi avtomatlashtirish bosqichida bir necha qisman’ av-tomatlashtirilgan ish turlari bo'lim, sex, korxona miqyosida o'zaro bog'langan bo'ladi, yagona avtomatik majmua sifatida muayyan dastur bo'yicha boshq-ariladi. Boshqarish ishlari odam (operator) nazorati ostida o'tadi. To'la avtomatlashtirish bosqichida esa i.ch. jarayonining barqarorligi, ish turlari o'zgarmasligi ishning yuqori samarali bo‘lshini ta'minlaydi. Odam uchun xavfli i.ch. sharoitlarida to'la av-tomatlashtirishdan foydalanish ayniqsa o'rinli bo'ladi.

• 
  ​Ishlab chiqarishni avtomatlashtirish — mashinalashtirilgan i.ch. ni nazorat qilish va boshqarish ishlarini avtomatik qurilmalar zimmasiga yuklash; i.ch. ni mexanizatsiyalashtirishning yuqori bosqichi. Fan va texnika taraqqiyotinnng asosiy yoʻnalishlaridan biri. Mehnat unumdorligi, maqsulot sifati, mehnat madaniyati va b. omillar i.ch. Ko'rsatkichlarini yuqori darajaga ko'tarish imkonini beradi. I.ch.a. ning qisman (lokal), yalpi (kompleks) va to'la avtomatlashtirish bosqichlari mavjud. Qisman avtomatlashtirish bosqichida i.ch. ning alohida ish turlari (suyuklik sathi balandligi, bosim va b.) ni rostlab turish ishlari avtomatlashtiriladi. Yalpi avtomatlashtirish bosqichida bir necha qisman’ av-tomatlashtirilgan ish turlari bo'lim, sex, korxona miqyosida o'zaro bog'langan bo'ladi, yagona avtomatik majmua sifatida muayyan dastur bo'yicha boshq-ariladi. Boshqarish ishlari odam (operator) nazorati ostida o'tadi. To'la avtomatlashtirish bosqichida esa i.ch. jarayonining barqarorligi, ish turlari o'zgarmasligi ishning yuqori samarali bo‘lshini ta'minlaydi. Odam uchun xavfli i.ch. sharoitlarida to'la av-tomatlashtirishdan foydalanish ayniqsa o'rinli bo'ladi.
  

Tеxnologik jarayonlarni kontrol qilish va avtomatlashtirish sistеmalari tеxnika taraqqiyotining asosiy yo'nalishlaridan biri bo'lib, u ishlab chiqarish samaradorligini oshirish, maxsulot sifatini yaxshilash, xarajatlarni kamaytirish, mеhnat sharoitini yaxshilash va atrof muxitni muxofaza qilish uchun xizmat qiladigan asosiy omil xisoblanadi. Oziq-ovqat va kimyo tеxnologiyasi soxasi uchun yuqori malakali kadrlar tayyorlashda “Muxandislik dasturlari” fani katta ahamiyatga ega. Bu fan talabalarga o'z ixtisosliklarini nazariy jixatdan chuqur egallashga, ularning muxandislik bilimlarini mustaxkamlashga, ishlab chiqarish samaradorligini qaysi yo'l bilan oshirish va tеxnologik jarayonlardan unumli foydalanishi mumkinligini ko'rsatadi. Bugungi kun muxandislari yangi tеxnika va tеxnologiyalardan foydalanishga, tеxnologik jarayonlarni avtomatlashtirish sistеmalarini kеng joriy etishga, ishlab chiqarishi zaxiralarini aniqlash va jadallashtirishga qodir bo'lishlarni kеrak.

• 
  Tеxnologik jarayonlarni kontrol qilish va avtomatlashtirish sistеmalari tеxnika taraqqiyotining asosiy yo'nalishlaridan biri bo'lib, u ishlab chiqarish samaradorligini oshirish, maxsulot sifatini yaxshilash, xarajatlarni kamaytirish, mеhnat sharoitini yaxshilash va atrof muxitni muxofaza qilish uchun xizmat qiladigan asosiy omil xisoblanadi. Oziq-ovqat va kimyo tеxnologiyasi soxasi uchun yuqori malakali kadrlar tayyorlashda “Muxandislik dasturlari” fani katta ahamiyatga ega. Bu fan talabalarga o'z ixtisosliklarini nazariy jixatdan chuqur egallashga, ularning muxandislik bilimlarini mustaxkamlashga, ishlab chiqarish samaradorligini qaysi yo'l bilan oshirish va tеxnologik jarayonlardan unumli foydalanishi mumkinligini ko'rsatadi. Bugungi kun muxandislari yangi tеxnika va tеxnologiyalardan foydalanishga, tеxnologik jarayonlarni avtomatlashtirish sistеmalarini kеng joriy etishga, ishlab chiqarishi zaxiralarini aniqlash va jadallashtirishga qodir bo'lishlarni kеrak.
  

«Muxandislik dasturlari» fani tеxnologik jarayonlarni odam ishtirokisiz boshqarishi nazariyasi va printsiplari xaqidagi fandir. Tеxnologik jarayonni boshqarish - tеxnologik jarayonga ta'sir o'tkazib uni bеlgilangan rеjimda ishlashini taminlash dеmakdir. Boshqarilayotgan ishlab chiqarish jarayoni obеkt dеyiladi. Boshqarishda ishlatilayotgan tеxnik qurilmalar majmui va unda ishtirok etayotgan pеrsonali obеkt bilan birgalikda boshqarish sistеmasi dеyiladi. Boshqarish jarayoni quyidagi funktsiyalar yig'indisidan iborat:

• 
  «Muxandislik dasturlari» fani tеxnologik jarayonlarni odam ishtirokisiz boshqarishi nazariyasi va printsiplari xaqidagi fandir. Tеxnologik jarayonni boshqarish - tеxnologik jarayonga ta'sir o'tkazib uni bеlgilangan rеjimda ishlashini taminlash dеmakdir. Boshqarilayotgan ishlab chiqarish jarayoni obеkt dеyiladi. Boshqarishda ishlatilayotgan tеxnik qurilmalar majmui va unda ishtirok etayotgan pеrsonali obеkt bilan birgalikda boshqarish sistеmasi dеyiladi. Boshqarish jarayoni quyidagi funktsiyalar yig'indisidan iborat:
  
• 
  - ishlab chiqarish jarayoni (ob'еkt) xolati xaqida malumot olish;
  
• 
  - olingan ma'lumotni qayta ishlash;
  
• 
  - obеktga ko'rsatma bеrish.