AVTOMATLASHTIRISH TIZIMLARI HAQIDA ASOSIY TUSHUNCHALAR .
Avtomatiknazorat texnologik jarayon haqida operativ ma'lumotlarni avtomatik ravishda qabul qilish va uning tarkibiga avtomatik signallash, o’lchash, saralash va axborot yig’ish kiradi.
Avtomatik signallash nazorat qilinayotgan turli texnologik jarayonlarning chegaraviy holatlarini xizmatchi xodimlarga ma'lum qilishda qo’llaniladi. Signallash vositalari yorug’lik, tovushli yoki bir vaqtda ikkala ko’rinishga ega bo’lishi mumkin (lampalar, sirenalar, maxsus dinamik qurilmalar va boshqalar).
Avtomatik o’lchash alohida texnologik jarayon yoki mashina va agregatlarning ishini ko’rsatuvchi fizik kattaliklar haqida o'lchov vostalari yordamida ma'lumotlar olishga xizmat qiladi. Avtomatik saralash mahsulotning o’lchami, og’irligi, kattaligi, cho’ziluvchanligi va boshqa fizik ko’rsatkichlariga qarab, avtomatik ravishda ajratish va nazorat qilish vazifasini bajaradi (don mahsulotlari, tuxum, meva va sabzavotlarni saralash)
Aytomatik axborot yig'ish texnologik jarayon haqida, Ishlab chiqilayotgan mahsulot haqida hamda uning miqdori, sifati haqida xizmatchi xodimlarga axborot berish uchun xizmat qiladi.
Ishlab chiqarish jarayonlaridagi avariya holatlarining oldini tekshirilayotgan jarayonni ishdan to’xtatish avtomatik himoya vositalari yordamida amalga oshiriladi (masalan, elektr uskunalarining alohida qismlarini qisqa tutashuv holatlarida ishdan to’xtatish). Avtoffiatik himoya avtomatik boshqaruv va signallash bilan uzviy bog’langan, chunki bunda himoya vositalari boshqarav organlariga ta'sir ko’rsatadi hamda bajarilgan vazifa haqida xizmatchi xodimlarni xabardor qiladi. Rele himoyasi elektr stansiyalari, podstansiyalari, turW elektr uskunalarida qo’llanuychi relelar asosida bajariladi.
Avtoblokirovka qurilmalari avtomatik himoya tarkibiga kiruvchi elementlar bo’lib, uskunalarni noto’g’ri ulanish va ishdan to’xtash hollarining hamda avariya holatlarining oldini olishda qo’llaniladi.
Boshqaruv — boshqaruvchi kattalikning belgilangan algoritmiga mos bo'lgan qiymatini saqlashga yonaltirilgan ta'sirlar yigindisi hisoblanadi.
Algoritm — bu texnologik jarayonda bajariluvchi ope-ratsiyalarning ketma-ketligi va iriazinunini belgilovchi; berilgan qiymatni oxirgi qiymatga o’tishini ko’rsatuvchi ko’rsatma hisoblanadi.
Ish algoritmi ma'lum texnologik jarayon yoki uskunada bajariluvchi vazifalarning ta'minlovchi ko’rsatmalar yig’indisi hisoblanadi.
Belgilangan ish algoritmini amalga oshirish uchun tashqaridan maxsus ta'sirlar ko’rsatilishi zarur bo’lgan, moddiy va energetik balansga rioya qiluvchi mashina yoki agregat boshqariluvchi obyekt deb yuritiladi.
Bir-biridan ma'lum masofada joylashtirilgan texnologik obyektlarni boshqarish masofaviy avtomatik boshqaruv tizimi-ning texnik vositalarini o’z ichiga oladi. Bu holda boshqarav impulslari dispetcherlik pultlari boshqaruv punktlarida o’rna-tilgan avtomatlashtirish uskunalari otqali beriladi yoki qabul qilinadi.
Avtomatik boshqaruv — beigilangan obyektdagi texnolo-gik vazifalarni belgilangan davomiyligining avtomatik ravishda bajarilishini va boshqaruv obyektiga bo’ladigan ta'sirlaftiing muayyan muttasilligini ishlab chiqishdatt iborat.
Avtomatlashtirish — texnologik jarayonlarni odam ishtirokisiz boshqaradigan texnikaviy vositalarni joriy etish demakdir. Bu esa ishlab chiqarish jarayonidagi odam ishtirok etmagan yangi bosqich bo’lib, bunda texnologik va ishlab chiqarish jarayonlarini boshqarish funksiyasini avtomatik qurilmalar bajaradi. Avtomatlashtirishni joriy etish ishlar ko’rsatkichlarining yaxshilanishiga, ya'ni ishlab chiqarilayotgan mahsulot miqdori va sifatining oshishi hamda tannarxining kamayishiga olib keladi.
Texnik vositalaming boshqaruv obyekti bilan birgalikda-gi majmui avtomatik boshqaruv tizimi (ABT) deb yuritiladi. Uning ko’rinishlaridan biri avtomatik rostlash hisoblanib, bu tushuncha ostida texnologik jarayonning tegishli ko’rsatkichlarini texnik vositalar yordamida talab qilingan darajada saqlash va o’zgartirishni amalga oshiruvchi tizimlar tushu-niladi.
Avtomatik rostlash maxsus quriliiia — avtomatik rostlagich yordamida amalga oshiriladi. Rostlagich rostlanuvchi kattalikni belgilangan ish algoritmi asosida kerakli qiymatga o’zgartirib berishga xizmat qiladi. Boshqaruvchi obyekt va rostlagichlardan tashkil topgan avtomatik tizim avtomatik rostlash tizimi (ART) deb yuritiladi. Shuning uchun «avtoma-tik boshqaruv tushunchasi keltirilganda «umumiy holda «avtomatik rostlash tushunilishi ham mumkin.
Ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirishning holati uch davrga bo’linadi.
Birinchi davr — ayrim texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish bilan jarayonlarni avtomatlashtirilgan agregat yaqinida o’matilgan yirik o'lchamli qurilmalarning ko’rsatishiga muvofiq avtomatik ravishda rostlanadi. Bunda qurilmalarni mashina va apparatlarning yoniga joylashtiriladi.
Ikkinchi davr — ayrim jarayonlaming kompleks avtomatlashtirilishidir. Bunda rostlash alohida shitga joylashtirilgan asboblar yordamida olib boriladi. Avtomatlashtirishning bu davrida shitdagi qurilmalarning hajmini kichiklashtirish zarurati paydo bo’ladi. Bu masalani hal qilishda kichik o’lchamli asboblar ishlatiladi.
Uchinchi davr (to’liq avtomatlashtirish davri) — agregat va sexlarni yalpisiga avtomatlashtirish bilan belgilanadi. Bu davrning xususiyati shundaki, boshqarish yagona dispetcherlik punktiga markazlashtiriladi. Shu bilan birga mitti ikkilamchi asboblar yaratiladi. Doimiy nazoratni talab qilmaydigan o’lchash va rostlash asboblari (yirik o’lchamli) shitdan tashqarida o’rnatiladi.
