Avtomatikaning texnik vositalari (darslik) automatically € technical objects

E = - W₂— (2.30)

dt

Induksion datchiklar 3 hil ko’rinishga ega: 1. Cho’lg’amli 2. Ferromagnit detali xarakatlanuvchi 3. Taxogeneratorli

Induksion datchiklar qishloq va suv xo’jaligi sohasida keng qo’llaniladi. Don o’rish kombayni bunkeri og’irligini induksion datchiklar orqali uzluksiz nazo­rat qilish sxemasi 2.25-rasmda keltirilgan.

Uning ishlash prinsipi quyidagicha: Bunkerni (1) donni to’lishi va uning og’irligini o’zgarishi natijasida prujina (2) siqiladi. Magnitlanmagan po’lat o’zak (3) ketma-ket ulangan cho’lg’amlardan (W₁ va W₂ ) iborat g’altak (4) ichida xarakatlana boshlaydi. Bu ikkita cho’lg’amlar ko’prik sxemaning (5) ikki qo’shni yelkasini tashkil etadi. Sxemadagi ko’prikning bitta diagonaliga o’lchov asbobi ulangan, ikkinchisiga esa maxsus ta’minlash blokidan o’zgaruvchan kuchlanish uzatiladi.

23. 
    rasm. Don o’rish kombayni bunkeri og’irligini induksion datchiklar orqali
    

uzluksiz nazorat qilish sxemasi

2. 
   Fotoelektrik datchiklar
   

Fotoelektrik datchiklar guruxiga kiruvchi fotodiodlar va ventilli fotoelementlarning ish prinsipi ichki fotoeffekt hodisasiga asoslangan bo’ladi. Ichki fotoelektrik effekt urug’lik oqimi ta’sirida erkin elektronlar o’zining energetik holatini o’zgartirib, moddaning o’zida qolishi xodisasi bilan xarakterlanadi. Bunda modda ichida ko’cha oladigan erkin zaryadlar hosil bo’ladi. Erkin zaryadlar modda ichida ko’chganda fotoelektr yurituvchi kuchlarni hosil qi­ladi (ichki fotoeffektli fotoelementlar shu prinsipda qurilgan) yoki elektr o’tkazuvchanlikni o’zgartiradi (fotoqarshiliklar shu prinsipda qurilgan).

Ichki fotoeffektli fotoelementlar ko’pincha ventilli fotoelementlar deb ata- ladi. Selenli fotoelementlar eng ko’p tarqalgan fotoelementlar hisoblanadi. Selenli

fotoelementning tuzilishi va sxemasi 2.25, a-rasmda, uning xarakteristikasi esa

25. 
    b-rasmda ko’rsatilgan.
    

23. 
    rasm. Fotoelement va uning tavsifnomasi.
    

Element (2.25,a-rasm) yupqa oltin qatlami 1, berkituvchi qatlam 2, selenli qatlam 3 va po’lat taglik 4 dan iborat. Selenning oltin bilan chegarasida berkituvchi qatlam hosil bo’ladi; bu qatlam detektorlik xususiyatiga ega bo’lib, yorug’lik oqimi bilan urib chiqarilgan elektronlarning orqaga qaytishiga imkon bermaydi. Yorug’lik oqimi oltin qatlamidan o’tib, ventilli fotoeffekt hosil qiladi, shunda e l- ektronlar yoritilgan qatlamdan yoritilmagan (izolyatsion berkituvchi qatlam bilan ajratilgan) qatlamga o’tadi.

1. 
   Fotorezistorlar
   

Fotorezistor - yarim o’tkazgich fotoelektrik asbob bo’lib, bunda foto o’tkazuvchanlik hodisasi qo’llaniladi, ya’ni optik nurlanish ta’sirida yarim o’tkazgichni elektr o’tkazuvchanligi o’zgaradi. Fotorezistor tuzilishi quyidagi

rasmda ko’rsatilgan.

a) Ecu

26. 
    rasm. Fotorezistorning tuzilishi va ulanish sxemasi. 1-plyonka yoki plastik 2-dielektrik material.
    

Asosiy kattaliklari:


I

_ _ф_

Ф ’


(2.31)





Qorong’ulik qarshiligi - yoritilmagan fotorezistorlaming qarshiligi qiymati

Л Q

teng diapazonga ega Rk =10 ^-10 Om;

Ishchi kuchlanishi - ishchi kuchlanish qiymati fotorezistor o’lchamlariga bog’liq, ya’ni elektronlar orasidagi masofaga bog’liq ravishda 1-1000 V gacha tan- lanadi.

Shuni ta’kidlash kerakki, fotorezistorlarning kattaliklari, tashqi muhit ta’sirida o’zgaradi. Fotorezistorlar afzalligi: yuqori sezgirligi, nurlanishning infraqizil qismida qo’llash mumkinligi, o’lchamlari kichikligi va doimiy tok va o’zgaruvchan tok zanjirlarida qo’llash mumkinligi.

2. 
   Fotodiodlar
   

Fotodiod deb yarim o’tkazgichli fotoelement asbob bo’lib, bitta elektron- kovakli o’tishga va ikkita chiqishga egadir. Fotodiodlar ikki xil rejimda ishlashi mumkin: 1) tashqi elektr energiya manbaisiz (fotogenerator rejimida); 2) tashqi el­ektr energiya manbai yordamida (fotoo’zgartgich rejimida).