Avтomaтikaning тeхnik vosiтalari

6.2. GIDRAVLIK    KUChAYТIRGIChLAR 
 
Gidravlik  kuchaytirgichlar  avtomatika  tizimlarida  keng  ishlatilmoqda. 
Ayniqsa,  zolotnik  bilan  boshqariladigan  porshenli  gidravlik  kuchaytirgichlar  eng 
ko‘p  tarqalgan.  Qishloq  va  suv  xo‘jaligi  ishlab  chiqarishidagi  avtomatika 
tizimlarida  gidravlik  kuchaytirgichlar    pnevmatik  kuchaytirgichlarda  nisbatan 
ko‘proq  ishlatiladi.  Ular  mobil  mashinalarning  avtomatika  tizimlarida  (o‘rnatma 
agregatlarni  boshqarish    uchun)  va  traktorlar  hamda  kombaylarni  avtomatik 
xaydash (boshqarib borish) tizimlarida ishlatilmoqda. 
 
Zolotnik    bilan  boshqariladigan  porshenli  gidravlik    kuchaytirgichning 
prinsipial sxemasi 6,9 a-rasmda ko‘rsatilgan (odatda porshenli nasoslar ishlatiladi).  
Ish  suyuqligi  yoki  temperaturali  qovushoqlik  koeffitsiyenti  kichik  bo‘lgan 
maxsus  suyuqliklarning  bosimini  hosil  qiladi  va  bu  bosimni  saqlaydi.    Bosim 
o‘tkazib    yuborish  klapani  bilan  rostlanadi.  Kuch  silindri  4  ga  birlashtirilgan 

---

 
124 
kanallar  neytral  vaziyatda  to‘liq  yopilgan  bo‘ladi.  Porshen  5  xarakatlanmaydi. 
Agar  zolotnik  3  ga  yuqoriga  yo‘nalgan  kirish  ta‘siri  x  berilsa,  u  holda  zolotnik 
yuqoriga  xarakatlanib,  teshiklarni  ochadi,  shunda    kuch  silindrining  yuqori  
bo‘shlig‘iga bosim ostidagi moy kiradi, pastki bushlik  esa ayni  vaqtda kaytarib 
tukish  trubasiga  tutashadi.  Nasos  1  ishlab,  bak  6  dagi  moyni  kuch  silindri  ichiga 
xaydagani  uchun  yuqori  bushlikdagi  bosim  oshadi  va  porshen  5  pastga  siljiydi. 
Porshenning  xarakati  tezligi  -  silindrga  kelayotgan  va  undan  ketayotgan  moy 
miqdoriga bog‘lik, bu esa o‘z navbatida teshiklarning ochilish qiymatiga bog‘lik. 
Gidravlik  kuchaytirgichlarnig  statikaviy  xarakteristikasi  6,9  b-rasmda 
ko‘rsatilgan.  
 
6.9 -rasm. Zolotnikli gidravlik kuchaytirgichning sxemasi va uning statik 
tavsifnomasi. 
Хarakteristikada  quyidagi  zonalar  bor:  2a  ga  teng  nosezgirlar  zonasi.  Bu 
zonaning paydo bo‘lishiga sabab shuki, zolotnik belbog‘ining kengligi teshikning 
kengligidan  bir  oz  katta  -  to‘yinish  zonasi.  Bu  zona  zolotnik  teshiklarning  to‘liq 
ochilishiga mos bo‘ladi, shuning uchun porshening xarakatlanish tezligi bu yerda 
endi  kattalasha  olmaydi.  Agar  zolotnik  siljiganda  (6.9-rasm)  topshiriqlar  to‘liq 
ochiladigan holatga (Х max) yeta olmasa va nosezgirlik zonasi e‘tiborga olinmasa, 
statik  xarakteristkasini  taxminan  chiziqli  deb  hisoblash  mumkin  (rasmda  punktir 
bilan ko‘rsatilgan).  

---

 
125 
Gidrokuchaytirgichlar teskari aloqasiz va gidrotsilindr porshenning vaziyati 
bo‘yicha  bikr  teskari  aloqali  qilib  ishlab  chiqariladi.  Gidrokuchaytirgichlarning 
chiqishida  katta  quvvatlarni  olish  uchun  kaskadli  birlashtirish  usuli  qo‘llaniladi, 
shunda  birinchi  kuchaytirgichning  ijrochi  organi  navbatdagisining  rostlovchi 
organiga  ta‘sir etadi. 
 
Gidrokuchaytirgichlarning  chiqish  quvvati  bir,  o‘n,  yuz  va  bundan  ortiq 
kilovattni  tashkil  etishi  mumkin,    kuchaytirish  koeffitsenti  juda  katta  (3.10.  --- 
3.10. ) bo‘lib, kuchaytirgichi juda  tezkor. 
 
                  6.3.   Oqim quvurchali gidravlik kuchaytirgichlari 
 
Ushbu  turdagi  kuchaytirgichning  sxemasi  6.10-rasmda  ko‘rsatilgan. 
Mumdshtukdan 3 tezlik bilan  oqib chiqarilgan suyuqlikning bosimi  uning holati 
neytraldan  o‘zgartirilganda  4  va  5  quvurchalarda  o‘zgaruvchan  bosimga 
aylantiriladi. Oqim quvurchasi 2 olib beruvchi 1 quvurga ulangan. Mumdshtukdan 
oqib  chiqayotgan  suyuqlik  quvurchalarni  birisiga  o‘tib  tezlikni  bosimga 
aylantiriladi. Mumdushtukni neytral holatida 4 va 5 quvurchalardagi bosim teng va 
porshen  7  xarakatlanmaydi.  Mumdshukni  holati  o‘zgarilishi  bilan  quvurchalarni 
bittasida  bosim  oshib,  ikkinchisidan  kamayib  ketadi.  Buning  natijasida  porshen 
xarakatlanib ijro mexanizmni ishga tushiradi. 
 
6.10.-rasm. Oqim quvurchali gidravlik kuchaytirgichning sxemasi. 

---

 
126