Avtomatika va energetika

1-rasm. O’lchash asbobining shkalasi.

Shkala bo‘linmalariga qabul qilingan o‘lchash birliklarida ifodalangan qiymatlar berishdan iborat operatsiya darajalash deb ataladi.

O‘lchash asboblarining sanoq qurilmasi shkala va ko‘rsatkichdan (strelkali yoki nurli) tuzilgan. 1- rasmda o‘lchash asbobining shkalasi ko‘rsatilgan, shkaladagi sonli belgilar shkalaning sonli belgilari deyiladi.

Shkalaning ikki qo‘shni belgisi orasidagi oraliq shkalaning bo‘linmasi deyiladi. Shkalaning ikki qo‘shni belgisiga mos kelgan kattalik qiymatlari ayirmasi shkala bo‘linmasining qiymati deyiladi. O‘zgarmas bo‘linmali va o‘zgarmas qiymatli shkala tekis shkala deyiladi.

O‘lchanayotgan kattalikning sanoq qurilmasi bilan aniqlanadigan hamda o‘lchanayotgan kattalik uchun qabul qilingan birliklarda ifodalangan qiymatlari o‘lchash asbobining ko‘rsatishlari deyiladi. O‘lchanayotgan kattalikning shkalada ko‘rsatilgan eng kichik qiymati shkalaning boshlang‘ich qiymati, eng katta qiymati esa shkalaning oxirgi qiymati deyiladi. Shkalaning boshlang‘ich va oxirgi qiymatlari bilan chegaralangan qiymatlar sohasi intervali (oralig‘i) o‘lchash ko‘lami deyiladi. O‘lchanayotgan kattalikning o‘lchash vositalari uchun yo‘l qo‘yiladigan xatoliklari normalangan qiymatlari sohasi o‘lchash asbobi yoki o‘lchash o‘zgartkichining o‘lchash ko‘lami deyiladi. Texnik asboblarda, odatda, o‘lchash ko‘lami bilan ko‘rsatuvlar ko‘lami mos keladi. O‘lchash ko‘lamining eng kichik va eng katta qiymatlari o‘lchash chegaralari deyiladi.

Shkaladan ma’lumot olishda shkala qo‘zg‘almas va qo‘zg‘aluvchan bo‘lishi mumkin. Shkalada belgilar to‘g‘ri chiziq bo‘ylab yoki silindrsimon sirtdagi aylanma yoyi bo‘ylab joylashgan bo‘ladi. Asboblarning shkalalari bir tomonlama, ikki tomonlama va nolsiz bo‘lishi ham mumkin.

1-Amaliy mashg’ulot