Avtomatika elementlarining prinsipial sxemalarda grafik ifodalanishi

3. Laboratoriya qurilmasining qisqacha tavsifi

---

20 
Laboratoriya stendi metall kutiga joylangan bolib, (36 V va ~ 220 V) tok 
manbalaridan, qadamli izlagich, nomer tergich, sonli indikator, knopka va boshkarish 
tumbleridan iborat. 
Stendning elektrik sxemasi 2-rasmda berilgan. 
2
a
- rasmdagi sxemada: 
S A1-sxemani manbaga ulash tumbleri:
 
S B1-kolda boshkaradigan rejimida qadamli izlagichning K1 cho‘lgamini 
manbaga ulovchi “ULASh” knopkasi: 
5.1-rasm. To‘gri ta’sirdagi 
elektromagnit yuritmali
qadamli izlagich. 
1-qo‘zgalmas kontaktlar ( lamellar):
2- umumiy (nol) kontakt: 
3-shchyotkalar:
4-tishli gildirak: 
5-turtki: 
6-yakor: 
7-o‘zak: 
8-elektromagnit cho‘lg‘ami: 
9-prujina: 
10-ajratuvchi kontakt: 
11-nol holatidagi chekka kalitning 
ajratuvchi kontakti:
12-tiragichlar: 
a,b,v 
-kontaktli 
maydonlar 
â á à
3
10
6
3
7
8
11
11
1
4
2
9
1
K1-qadamli izlagich cholgami: 
KP“a”-avtomatik qayta nollik holatga qaytarishning kontaktli maydoni: 
qadamli izlagichning cho‘lg‘amiga 10chi impuls berilganda qurilmani boshlangich 
nol holatga qaytarilishini ta’minlaydi.1 chidan 9 chi kontaktlar izolyatsiyalangan,10 
chidan 26 chigacha o‘zaro birlashtirilgan (payvandlangan) : 
KP“b”-qayta holatga qo‘lda keltirish kontakt maydoni: SB2 knopkani bosgan paytda 
qadamli izlagichning istalgan holatidan nolga keltirishni ta’minlaydi. Bunda hamma 
kontaktlar (lamellar) birlashtirilgan (payvandlangan): 
K1-1-ajratuvchi kontakt va qadamli izlagichning chekka kontakti (5-6-3 zanjiri): 
SA2-telefon apparatining nomer tergich kontakti. Nomer tergan paytda zanjirdagi 
ulanishlar soni terilgan raqamga mos keladi. Masalan, “3” soni terilganda, SA2 
kontakti uch marta ulanib, rele cho‘lg‘amga ketma-ket uchta impuls beriladi. 
K2-oraliq rele chulg‘ami. 
5.2. b-rasmdagi sxemada: HL 1-belgili indikator. Unda bitta anod va o‘nta katod 
mavjud. Har bir katod raqam ko‘rinishida tayyorlangan bo‘lib, mos ravishda qadamli 
izlagichning kontaktlari bilan ulangan. Chiroqlar inert gazi bilan to‘ldirilgan: 

---

21 
KP “v”- sonli indikatsiyaning kontaktli maydoni.1dan 10gacha bolgan kontaktlar 
qatod lampalari bilan ulangan. Bunda 9-11-4 zanjir ulanishini hosil kilganda 
qatodlarning birini yonishini ta’minlaydi. 
Sxema kuyidagilarni ta’minlaydi:
-qadamli izlagichni qo‘lda boshqarish rejimida SB1 knopka yordamida 
boshqarilishini (1-SB1-3-K1-2 zanjir) : 
-nomer tergich yordamida programmali boshqarish rejimida izlagichni boshqarish:
-qadamli izlagichni boshlangich holatga qaytarish: 
Nol holatga keltirish: 
a) oldingi holatga qaytarishning qo‘l rejimi 1-SB2-5-6-3-K1-2 zanjiri: 
b) oldingi holatga qaytarishning avtomatik rejimi-1-5-6-3-K1-2 zanjiri: 
-qadamli izlagich rotori holatini HL1 lampasi yordamida sonli indikaciyalash (9-11-
H

1-KP”v”-4 zanjiri). 
1 2 3 4 . . . . . . 9 10 11 12 . . 25 26
2 3 4 5 . . . . 8 9 25 26
1
1
1
1
1
2
2
2
SB1
SB2
SA2
SA1
K1-1
K1
K2
K2
7
5
6
3
C
KÏ «à»
KÏ «á»
=36B
È
à)
1
4
9
0
2
3
5
6 7
8 9
R
4
11
ÊÏ «â»
SA3
á)
5.2-rasm. 
a) Qadamli izlagich ishini boshqarish elektr sxemasi. 
b) Raqamli indikatsiya sxemasi.