Avtomatika asoslari va ishlab cнiqarisн jarayonlarini avtomatlasнtirisн

4-BOB. MANTIQIY ELЕMЕNTLAR 
 
4.1.  Mantiqiy algebraning asosiy tushunchalari 
 
Xalq  xo‘jaligining  hamma  tarmoqlarida  mehnat  unumdorligi  bilan  mos 
ravishda  avtomatlashtirish  darajasining  o‘sishi  elektr  qurilmalari  sxemalarining 
murakkablashuviga olib keladi. Bu sxemalardagi asosiy qurilma rele  hisoblanadi. 
U qoidaga binoan, elektr signallarining ko‘payishi, kuchayishi va bloklash uchun 
xizmat  qiladi.    Relelar  ishining  ishonchliligi  esa  yuqori  emas.  Relening 
qo‘zg‘aluvchan  elementlari  bo‘ladi,  tebranishdan    vintli  birikmalarning  mexanik 
mustaxkamligi  buziladi,  kontaktlar  kuyadi  va  hokazo.  Shuningdek  tashqi  omillar,  
ya’ni  haroratning  ko‘tarilishi,  chang,  agressiv  muhit  ta’siri  metall  narsalarning 
oksidlanishiga, elektr ulanishning buzilishiga olib keladi. Bundan tashqari rele juda 
hajmdor  qurilma.  U  ishlayotganda  shovqin  va  tebranishlar  tarqatadi.  Ular  katta 
og‘irlikka va inertsionlikka ega.  
Zamonaviy  elektronikada  rele  qurilmalari  o‘rniga  ularning  vazifasini  to‘la 
bajara oladigan kontaktsiz elementlar qo‘llaniladi. Releli va kontaktsiz sxemalarda 
signalning  o‘tishi  maxsus  matematik  apparat  yordamida  mantiqiy  algebraga 
asoslanib yoziladi. Mantiqiy algebra fikrlar orasidagi turli mantiqiy bog‘lanishlarni 
o‘rganadi  va  faqat  ikkita  qiymat:  haqiqiy  “1”  va  soxta  “O”  bilan  ish  ko‘radi. 
Mantiqiy algebrada uchta asosiy mantiqiy funktsiya bor. 
1. Mantiqiy ko‘paytiruv, ya’ni kon’yunktsiya - “VA”. 

---

 
55 
2. Mantiqiy qo‘shuv, ya’ni diz’yunktsiya - “YOKI”. 
      3. Mantiqiy inkor - “YO‘Q”.  
 
Mantiqiy
  algebra  -  bu  0  va  1  qiymatlarini  qabul  qilib,  o‘zgaruvchan 
kattaliklar  o‘rtasidagi  bog‘liqlikni  o‘rganadigan  analiz  va  sintez  matematik 
apparatidir.  Bu  ikkita  qiymatga  har  xil  o‘zaro  qarama-qarshi  hodisalar,  shart  va 
holatlar qo‘yiladi. Masalan, kontaktning ulanishi-1, kontaktning ajralishi-0: signal 
mavjudligi-1, signalning yo‘qligi-0: yopiq zanjir-1, ochiq zanjir-0. Bu yerda shuni 
nazarda tutish kerakki, 0 va 1 raqamlari miqdoriy nisbatni anglatmaydi va son ham 
emas, balki ular simvol hisoblanadi.