“аvtomatik boshqarish nazariyasi“ fanidan tuzuvchi: energetika fakulteti

1. Ish rejimiga ko‘ra: 
- uzluksiz rejimli (analogli); 
- uzlukli rejimda ishlovchi (diskret). 
2. Belgilangan ta'sir turiga ko‘ra: 
- stabillash tizimi; 
- dasturiy boshqaruvli tizim; 
- kuzatuvchi tizimlar. 
3. Rostlanayotgan parametrlar soniga ko‘ra: 
-bir o‘lchamli (bitta sozlanayotgan kattalik, parametrga ega); 
-ko‘p o‘lchamli (bir nechta sozlanayotgan kattaliklar, parametrlari bor). 

---

Ko‘p o‘lchamli ABTlarda xar bir rostlanayotgan tizim kattaligi o‘z rostlagichiga ega bo‘ladi va bu tizimlarni 
ikki xil turga ajratish mumkin: 
a) bevosita boshqaruv tizimlari – agar rostlagichlar bir-biriga bog‘liq bo‘lmagan xolda umumiy ob'ektga ta'sir 
etayotgan bo‘lsa; 
b) bilvosita boshqaruv tizimlari– agar bir ob'ektning turli parametrli rostlagichlari o‘zaro tashqi aloqalar bilan 
bog‘langan bo‘lsa; 
4. Sozlanayotgan konturlarning soniga ko‘ra: 
- bir konturli; 
- ko‘p konturli (bir nechta konturga ega, shu jumladan bir kattalikni sozlash uchun xam); 
5. Foydalanilayotgan energiya manbasiga ko‘ra: 
- elektrik; 
- pnevmatik; 
- gidravlik; 
- kombinirlashgan (aralash). 
6. Sozlashning asosiy tamoyillariga ko‘ra
: 
- chetlanish bo‘yicha sozlash. 

---

- qo‘zg‘atish bo‘yicha sozlash. 
- kombinatsiyalangan tamoyil. 
- adaptatsiya (moslashuvchanlik) tamoyili. 
 
2.3. Boshqarishning fundamental prinsiplari 
Chetlanish bo‘yicha sozlash.
Taqqoslovchi qurilma belgilab berilgan 
x(t) qiymatni amaldagi qiymat
y(t)ni 
texnologik parametrlarida taqqoslaydi va farq (chetlanish) signallarini 
ξ(t) 
yuboradi
1.1. rasm. Chetlanish bo‘yicha sozlashning strukturaviy sxemasi. bunda 
f(t) 
– tashqi xalakitlar. 
ξ(t)= y(t) - x(t) 
Ushbu signal ta'siri natijasida sozlagich shunday sozlovchi ta'sir 
u(t)ni ishlab chiqaradiki, u 
ξ
(t) 
chetlanishlarini maksimal darajada kichraytiradi yoki butunlay yo‘q qilish imkonini ishlab chiqarishga harakat 
qiladi.
[7] 

---

Bu tizim berk tizim bo‘lib o‘z afzalliklari va kamchiliklariga ega, 
Afzalliklari:
a) ishning yuqori aniqlikda bajarilishi ξ(t), signalini nolli ko‘rsatgichigacha ishlaydi, ya'ni 
u
x
gateng bo‘lgo‘nga 
qadar ishlaydi). 
b) xalaqitlar ta'siridagi barqarorlik, (tashqi qo‘zg‘atuvchilar ta'siriga). 
Kamchiliklari: 
a) Sxemaning murakkabligi. 
b) Ba'zi sharoitlarda tizim barqarorlikni yo‘qotishi mumkin.
Shu sababli barcha berk tizimlar albatta hisoblab chiqiladi va barqarorlikka tadqiq etiladi.