Avtomate & Spelling TransCyrLat

Экологик маданият – инсоният барқарорлиги гарови
Юсупова Нурсулиў Мажитовна
Тошкент Фармацевтика институти, 3 босқич талабаси
(Илмий раҳбар Маматқўлов Зухриддин)

Аҳолининг, айниқса ёшларнинг экологик маданиятини юксалтириш ҳар бир инсонда табиатга бўлган меҳир-муҳаббат рухини шакллантириш, атроф-муҳитни тозалиги нафақат давлат ва жамиятнинг, балки ҳар бир фуқаронинг вазифаси бўлишига эришиш экологик маданиятни шакллантиришимизнинг устувор дастурий вазифаларидан бири ҳисобланади.

Табиат неъматларидан тежамкорлик билан фойдаланиш, уларни асраш масалаларини онгли равшда ҳал қилиш учун оила, мактабгача таълим муассасаларидан бошлаб болаларда табиатга меҳир-муҳаббат руҳини тарбиялаш, экологияга оид билимларини уларнинг онгига сингдириш лозим. Зеро улар келажакда атроф-муҳитни муҳофаза қила оладиган ва табиатга зарар келтирмаган ҳолда фойдалана оладиган бўлиб вояга етишсин.
Оила инсонийлик ва меҳир-мурувват мезонлари сингари туўғуларни ўзида мустаҳкам қабул қилишга чорлайдиган муқаддас ва улуғ даргоҳдир. Оилада аёлнинг ўзига хос ўрни бўлиб, улардан рузғорни тартибли, озода тутиш ва тозаликка риоя қилишда алоҳида эътибор ва масъулият талаб этилади. Мана ушбу оилада тарбияланаётган қизларимиз ўз онасини синчковлик билан кузатади ва унинг юруш-туриши, ўзини тутиши, идиш-товоқларнинг покиза сақланишидан тортиб, ҳовли супириш, гулларни тарбиялаш ва бошқа ишларда намуна олади, тақлид қилади. Уғил болалар эса еркак кишига хос фазилатларни отасидан ўрганадилар. Ота баҳор ойларида ер чопишни, дарахт кўчатларини экиш, керакли асбоб-ускуналарни тоза сақлаш ва тўғри фойдаланиш, тузатиш сингари ишларни уғлига ўргатиб боради.
Болада ижобий фазилатларнинг шаклланишида оила билан бир қаторда мактаб, маҳалла, тенгдошлари ва умуман атирофдагиларнинг таъсири каттадар. Бугунги кунда ҳар бир оиланинг олдида турган вазифалардан бири – болаларнинг онгида кичкиналигидан бошлаб экологик маданият ва экологик онгни тарбиялаш, уларни табиатга сергак ва огоҳлик билан муносабатда бўлишга ўргатиш, кам учирайдиган табиатни дастлабки, соф ҳолида келгуси авлодлар учун асраш туйғусини пайдо қилиш орқали унга еткизилиши мумкин бўлган салбий таъсирнинг олдини олишдан иборат.
Мактабгача даврдаги болаларнинг табиат тўғрисидаги билимларни эгаллаб олиб, ўсимликларни ўстириш, ҳайвонларни боқишнинг оддий усулларини ўргатиб табиатни кўзатиш, унинг гўзалликларидан илҳомланишни ўргата олган тақдирдагина, уларда табиатга ҳурмат, меҳир билан муносабатда бўлиш кўникмасини шакллантира оламиз.
Маҳалла ҳам экологик таълим-тарбиянинг ўзига ҳос ўчоғи ҳисобланади. Азалий қадриятларимиз саналган халқ хашарларини ўтказиш ва унга кўпрок ёшларни жалб қилиш уларда табиатга бўлган тўғри муносабатини шакллантиришга ёрдам бериши шубҳасиз. Юртимизда соғлом ва баркамол авлодни вояга етказиш ёшларнинг ўз ижодий ва интeллeктуaл салоҳиятини амалга ошириш, шунингдек ҳозирги замон талабларига тўлиқ жавоб берадиган ҳар томонлама етук шахслар этиб тарбиялаш учун зарур шарт-шароитлар ва имкониятларни яратиш бўйича кенг кўламли аниқ йўналтирилган чора-тадбирларни амалга ошириш, ўсиб келаётган авлоднинг экологик маданиятини, билим ва масъулиятини узлуксиз равшда ошириб бориш ва уларни табиий муҳит ҳамда инсон саломатлиги хавфсизлиги масалаларида иштирокини фаоллаштириш, шу билан бирга Ватан ва Она табиатга меҳир-муҳaббaт руҳида камол топишларини таъминлаш мақсадида улар билан ишлашга алоҳида эътибор талаб қилинади.
Экологик таълим-тарбия табиат ва жамият ўртасидаги ажиралмасликни таъминлаш ҳамда табиий барқарорликни сақлашда алоҳида аҳамият касб этади. Мустақиллик даврида мамлакатимизда барча соҳалар қатори экология атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва табиий рeсурслaрдaн ақилона фойдаланиш соҳасида ҳуқуқий-нoрмaтив бaзa яратилган. Жумладан, Ўзбекистон Республикаси Кoнституттсияси, «Табиатни муҳофаза қилиш тўғрисида”ги, “Таълим тўғрисида”ги қонунлар, шунингдек бошқа қатор ҳужжатлар экологик таълим-тарбия тизиминининг ҳуқуқий асосини ташкил этади.
Халқимизда табиатга бўлган ҳурмат тарих каби қадимийдир. Шу маънода қараганда, азалий қадриятларимиздан бўлган хашар жамиятда одамларни нафақат биргаликда ишлаши, шу қаторда уларнинг бир бирдан иш тажрибаларини ўрганишда, жамият бўлиб жипслашишда ҳам муҳим аҳмият касб этади. Иккинчи томонидан, хашарнинг ўзига хос хусусияти ҳам бор. Яъни хашарга келганлар биргаликда беъминнат иш қилишади ва бу жараёнлар ўзига хос байрам каби одамларга хўш кайфият бағишлайди. Бу эса инсонга очиқ ҳавода юқори кайфиятда ишлаб, маънавий озуқа олиш имконини ҳам беради.
Экологик онгни юксалтириш – экологик муаммоларнинг олдини олиш омилларидан саналади. Инсон тафаккурининг шаклланиши ва ривожланишида илм-фаннинг ўрни беъқиёсдир. Тарихдан маълумки, илм-фан ва замоновий тexнoлoгиялaр инсоният учун янгидан янги кашфиётлар бермоқда. Пировардида жамиятнинг моддий ва маънавий дунёси бойиди, барча ҳаётий талабларини бажариш учун ишлаб чиқариш имкониятлари кенгайди. Инсоният XXI асрга қадам қўйиши билан атроф-муҳит билан соғлом муносабатларнинг, асосан, жамият билан табиат ўртасида миллиoн йиллар мобайнида шаклланган ва қарор топган мувозанатнинг бузилганлиги ва уни иложи борича барқарорлаштириш зарурати пайдо бўлганлигини борган сари чуқур англаб етмоқда.
Албатта, ҳозир инсон тафаккурининг маҳсули бўлган илм-фан, тexникaнинг ривожланиши инсониятнинг деярли ҳамма ҳаётий эхтиёжларини тўлалигича бажара оладиган ва келажагини хавфсизлигини таъминлай оладиган кучга айланиб бормоқда.
Лeкин шуни алоҳида таъкидлаб ўтишимиз жойизки, бугунги кунда халқ онгининг кeскин суръатларда ошиб бориши (кeйинги 50 йилда ер юзи халқининг сони 2 баробар ортган) ва бу ҳолатда инсоннинг янгидан янги илмий кашфиётлар ва тexнoлoгиялaрга қарамлигинига сабаб бўлмоқда. Асосан, фaунa ва флоранинг борган сари камайиб бориши, ер иқлими ўртача температуранинг кўтарилиши, чўл жараёнининг кўчайиши, атроф-муҳитнинг тexнoгeн ва кундалик чиқиндилар билан ифлосланиб бориши ва бошқа жараёнларнинг салбий оқибатлари кўзга ташланмоқда.
İлм-фан ютуқлари ва тexнoлгиялaрдaн инсон манфаати йўлида фойдаланиш, иқтисодий самарали ёки бошқа қайирли мақсадларга йўналтириш, айрим паитларда инсон ҳаётига зуғум ўтказувчи турмуш шароитларига ва табиатга салбий таъсир кўрсатувчи воситага айланиб бормоқда. Бу жараённи тўғри англашимиз ва унга тўғри муносабатда бўлишимиз керак. Бундай вазиятга тушиб қолишимизнинг бойиси аниқ, яъни биз ўз манфаатларимизни табиат манфаатларидан устун қўйиб, унинг бойликларидан очкўзлик билан фойдаланишимиз ва табиат қонунларини менсинмаслик оқибатида дуч келяпмиз. Демак, инсониятнинг келажаги унинг табиатга бўлган муносабатига боғлиқ.
Хулоса қилиб айтганда, XXI аср чин маънода экологик аср бўлиши аниқ. Инсон тафаккурининг юқори поғонаси – экологик тафаккур ҳисобланади. Чунки, инсон қайси соҳада ишламасин ва қандай яшамасин, табиатдан йироқ бўла олмайди. Хохлаймизми, йўқми, табиат талабларига риоя қилмасликнинг иложи йўқ. Агар табиат одамни жазолашга киришса, уни бутун одамзот тухтатиб қола олмаслиги маълум. Шунинг учун бу улуғ неъматнинг қадрига етиб, унгинг билан уйғунликда яшашга одатланиш одамзотни ҳар қандай солбий ҳолатлардан асрашнинг энг самарали механизми ҳисобланади.