Avlokulov A. Z., Sherimbetov I. X. Xalqaro audit. O‘quv qo‘llanma (amaliy mashg‘ulot o‘tish uchun). T.: Iqtisod moliya, 2017. – 150 b

 
MAVZU BO‘YICHA MASALALAR 
1-masala. Quyida Rossiya Federatsiyasidagi eng yirik kompaniyalar 
faoliyati bo’yicha ma’lumotlar keltirilgan (2015 yil).
Reytingd
agi o’rni 
Kompaniya 
nomi 
Sohasi 
Tushum, 
mlrd. AQSh 
dollari 
Foyda, mlrd. 
AQSh dollari 
Aktivlar 
qiymati, 
mlrd. AQSh 
dollari 
Bozor 
qiymati, 
mlrd. AQSh 
dollari 
1 
Gazprom 
Neft va gaz 
164,6 
39 
397,2 
88,8 
2 
Rosneft 
Neft va gaz 
142,6 
12,8 
229,4 
70 
3 
Sberbank 
Bank ishi 
56,5 
11,4 
554,2 
51,5 
4 
Lukoyl 
Neft va gaz 
119,2 
7,8 
109,4 
47,7 
5 
Surgutneftegaz 
Neft va gaz 
26,9 
5,8 
68,8 
26,5 
6 
Bank VTB 
Bank ishi 
22,8 
2,4 
262 
14,6 
7 
Transneft 
Neft va gaz 
23,7 
5,3 
65,9 
15,6 
8 
AFK Sistema 
Telekommuni
katsii 
35,5 
2,3 
44,4 
9,8 
9 
Novatek 
Neft va gaz 
9,4 
3,4 
18,2 
30,5 
10 
Norilskiy nikel 
Metallurgiya 
11,7 
1,2 
20,2 
26,9 
11 
Tatneft 
Neft va gaz 
14,3 
2,4 
20,4 
13 
12 
MegaFon 
Telekommuni
katsii 
9,3 
1,6 
13,1 
17,1 
13 
Magnit 
Chakana 
savdo 
18,2 
1,1 
7 
22,4 
14 
Rosseti 
Elektroenerge
tika 
21,3 
0,6 
61,1 
2,4 
15 
RusGidro 
Elektroenerge
tika 
9,8 
0,6 
27,9 
6,1 
16 
Rostelekom 
Telekommuni
katsii 
10 
0,7 
16,8 
6,8 
17 
Uralkaliy 
Kimyo 
sanoati 
3,3 
1,2 
12,9 
13,1 
18 
ALROSA 
Metallurgiya 
5 
1 
10,4 
7,8 
19 
NLMK 
Metallurgiya 
10,9 
0,2 
16,3 
7,5 
20 
Severstal 
Metallurgiya 
13,3 
0,1 
14,5 
6,3 

---

33 
Talab qilinadi:
1. Rossiya Federatsiyasidagi eng yirik 20 ta kompaniyaning moliyaviy 
ko’rsatkichlarini tahlil qiling. 
2. Rossiya Federatsiyasidagi eng yirik 20 ta kompaniyaning faoliyati o’zgarish 
tendentsiyalari sabablarini baholang. 
 
2-masala.
Quyidagi jadvalda «Lukoyl» kompaniyasining asosiy moliyaviy 
ko’rsatkichlari keltirilgan: 
Ko’rsatkichlar, mln.rub. 
31.12.2014 
31.12.2015 
31.12.2016 
Tushum 
5504856 
5749050 
5227045 
Soliq to’langunga qadar foyda 
484855 
389104 
272515 
Sof foyda 
394076 
292745 
207642 
Ko’rsatkichlar, mln. rub. 
31.12.2014 
31.12.2015 
31.12.2016 
Joriy aktivlar 
1236227 
1213647 
1255641 
Uzoq muddatli aktivlar 
3490562 
3798054 
3752248 
Qisqa muddatli majburiyatlar 
779446 
695168 
830686 
Uzoq muddatli majburiyatlar 
909965 
1094065 
956323 
Xususiy kapital 
3037378 
3222468 
3220880 
Talab qilinadi:
1. “Lukoyl” kompaniyasining moliyaviy ko’rsatkichlarini tahlil qiling. 
2. Kompaniya ma’lumotlarini o’rgangan holda foyda hajmining kamayish 
sabablarini o’rganing. 
3. Qozog’iston Respublikasidagi eng yirik 10 ta kompaniyaning faoliyati 
o’zgarish tendentsiyalari sabablarini baholang. 
 
3-masala. 
Quyidagi 
jadval 
ma’lumotlari 
asosida 
Qozog’iston 
Respublikasidagi eng yirik kompaniyalar faoliyatini tahlil qilish (2015 yil).
Reytingdagi 
o’rni 
Kompaniya 
Sohasi 
Yalpi 
tushum
(mln tenge) 
Soliq to’langunga 
qadar foyda (mln 
tenge) 
Sof 
foyda 
(mln 
tenge) 
1 
FNB "Samruk-Kazina"
 
Ko’p tarmoqli xolding 
4 402 926 
686 021 
330 035 
2 
TOO "Tengizshevroyl"
 
Neft va gaz 
3 706 864 
1 977 593 
1 384 
315 
3 
ENRC
 
gornometallurgicheskaya 
promishlennost 
1 129 707 
403 938 
289 428 

---

34 
4 
Karachaganak Petrolium 
Opereyting B.V.
 
Neft va gaz 
1 054 370 
799 271 
533 957 
5 
"PetroKazaxstan" AJ 
Neft va gaz 
727 946 
239 050 
138 410 
6 
 "SNPS-
Aktobemunaygaz" AJ 
Neft va gaz 
691 398 
226 356 
151 532 
7 
 "Mangistaumunaygaz" AJ Neft va gaz 
594 669 
208 619 
157 345 
8 
Korporatsiya Kazakhmys 
Plc
 
Tog’-kon sanoati 
522 407 
237 964 
136 357 
9 
"ArselorMittal Temirtau" 
AJ 
Tog’-kon sanoati 
416 136 
84 254 
68 306 
10 
TOO "SP "Kazgermunay"
 
Neft va gaz 
345 179 
147 226 
92 204 
 
Talab qilinadi:
1. Qozog’iston Respublikasidagi eng yirik 10 ta kompaniyaning moliyaviy 
ko’rsatkichlarini tahlil qiling. 
2. Qozog’iston Respublikasidagi eng yirik 10 ta kompaniyaning faoliyati 
o’zgarish tendentsiyalari sabablarini baholang. 
 
4-masala. 
Baku shahridagi “BETA-BAKU GIDA” kompaniyasi hisobot yilining 20-
uyunida “Deloitte and Touche” auditorlik kompaniyasi bilan yillik hisobotni xalqaro 
standartlar asosida audit qilish bo’icha shartnoma tuzdi.
Shartnoma asosida audit vazifasiga hisobot yillining ohiriga qadar auditorlar 
korhonaning faoliyati bilan tanishib chiqib, oraliq moliyaviy hisobotining auditini 
qilib, rejalashtirish jarayonlarini yakunlashligi lozim. Tekshiruv hisobot yillining 
kengi yili 28 fevraliga qadar tugatilishi lozim. Boshqaruv imzolagan pragramma 
asosida auditorlar va 3 assistent boyniga moddiy qimmatliklar zahiralarini hisobini 
tekshirish yuklatiladi. Zahiralarni 98 % tovarlardan tashkil topgan, va ular 
korhonaning omborida saqlanmoqda, qolgan 2 % esa hujalik ehtiyojlari bo’icha 
materiallarni tashkil etadi. Buxgalteriya siyosatida tovarlarni yillik inventarizatsiya 
qilish ko’zda tutilgan; moliyaviy yillining 15chi sentyabrida, guruh ishga tushgan 
vaqtida inventarizasiya amalga oshirilmagan edi. Qayta sotish uchun tovarlar 23% 
oziq-ovqat mahsulotlari bo’lib tez buziladigan to’varlar edi ( omborda tovarlarni 
o'rtacha saqlash muddati 1 haftadan kam) – 47%- uzoq mudatli oziq-ovqat 
mahsulotlari bo’lgan, qolgan 30% oziq-ovqat bo’lmagan qayta sotishga mo’ljallangan 
tovarlar edi (barchasi bo’lib 7500dan ortiq namenklatura pozisiyalari mavjud). 
omborlarda barcha mahsulotlar tashkilotning mulki hisoblanadi, aktivlari balansida 
ularning ulushi 84% joriy aktivlarda 92%. bo'lgan.
“BETA-BAKU GIDA” kompaniyasi ta'sischilari - to'rta jismoniy shaxslar, ijro 
etuvchi boshqaruv tayinlanadi va qarorlar egalari tomonidan nazorat qilinadi. 
Kompaniya 15 yil oldin tashkil etilgan. “BETA-BAKU GIDA” kompaniyasining 
asosiy faoliyati, oziq-ovqat va oziq-ovqat bo’lmagan mahsulotlarini sotish va qayta 
sotish. Bu firma o’z faoliyatini o’lib borayotgan boror sekin asta rivojlanib borayapti 
(oxirgi 5 yil mobaynida yiliga o'rtacha 5-10%ga). Raqobat muhiti shakllantirilgan, 
cheklash omillar va davlat tomonidan tartibga solishominlari mavjud emas, 

---

35 
shuningdek, savdo mavsumiy emas, Yil davomida xodimlarning o'rtacha soni 25 ta 
edi va 5 ta buhbalteriya shtatida. 
Tovarlarni hisobi avtomatlashtirilgan, axborotlar tizimi buxgalteriya tizimi 
bilan integratsiya qilingan. Avvalgi hisobot yilida, tashkilot Buxgalteriya hisobining 
dasturi yangi versiyasiga o'tqazildi. Usha yilni o’zidayoq “BETA-BAKU GIDA” 
kompaniyasi soliq inspektsiyasi tekshiruvidan otdi, uning natijalari bo'yicha soliq 
qonunchiligini buzilishi aniqlanmagan. 
Tashkilotning ichki audit tizimi mavjud emas. Tekshirish o'tkazish uchun 
boshqaruv tomonidan berilgan tushuntirishlarga ko'ra va muntazam ravishda 
konsalting (2 marta, bir yilda) hizmatlarini amalga oshirish uchun auditorlik 
tashkiloti "AUDIT.AZ" auditorlik tashkiloti mutaxassislari jalb etilgan. Auditorlik 
tashkilotini o’zgartirishga sabab Xalqaro standartlarga otish maqsadida amalga 
oshirilgan. 
Talab etiladi: 
1.
Dastlabki ma'lumotlar asosida sotish va qayta sotish uchun bolgan hisobini 
riskini aniqlang. 
2.
Tovarlar qoldig’lari hisobi bo’icha qanday auditjrlik protseduralarni 
qollash mumkin 
3.
Moliyaviy 
hisobotlarni 
tayyorlash 
uchun 
audit 
proseduralarini 
tizimlashtiring.