Avlokulov A. Z., Sherimbetov I. X. Xalqaro audit. O‘quv qo‘llanma (amaliy mashg‘ulot o‘tish uchun). T.: Iqtisod moliya, 2017. – 150 b

1-masala.
Auditorlik xizmatini ko’rsatish bo’yicha tuzilgan shartnomaga 
binoan auditor «L» kompaniyasining buxgalteriya hisobida aks ettirilgan 
operatsiyalari va moliyaviy hisobotning xalqaro standartlariga o’tkazish bo’yicha 
hisob ishlarini tekshirishi kerak. 
1.
«L» kompaniyasi kimyo mahsulotlarini ishlab chiqarishga ega bo’lib, 2012 
yil 31 dekabrgacha mazkur faoliyatini tugatishini rejalashtirgan. 2008 yilda qabul 
qilingan me’yoriy hujjatlarga muvofiq ekologik xavfsizlikni ta’minlashi shart. Kimyo 
mahsulotlarini ishlab chiqarishni tugatishning taxminiy sanasidan kelib chiqib, 
ekologik tadbirlar bo’yicha xarajatlar 20 mln. AQSh dollarini tashkil etadi. Bosh 
buxgalter ushbu xarajatlarni 2008 yilda eks ettirmasdan, keyingi 4 yilda 5 mln. AQSh 
dollaridan rezerv qilishni mo’ljallab, 2012 yil 31 dekabriga 20 mln AQSh dollarini 
jamg’arishni ko’zda tutgan. Diskontlash stavkasi yiliga 10 %ni tashkil etadi.
2.
«L» kompaniyasi 2008 yil 1 aprel sanasiga 80 mln AQSh dollari mablag’ 
jalb qilishni ko’zda tutgan. Buning uchun 80 mln AQSh dollarilik oblgatsiya 
emissiya qilgan va hisobot ushbu summani uzoq muddatli kreditor qarz sifatida aks 
ettirgan. Obligatsiyalar bo’yicha foizlar to’lanmaydi, ammo obligatsiyani so’ndirish 
sanasi, ya’ni 2013 yil 31 mart sanasiga 1 AQSh dollarilik obligatsiyaga 1 AQSh 
dollari 61 tsent to’lash ko’zda tutilgan, bu esa yiliga 1,%lik samarali foiz stavkasiga 
mos keladi. Buxgalterning fikricha, 2013 yilga qadar umuman to’lov bo’lmaganligi 
sababli mazkur emissiya bo’yicha qo’shimcha provodkalar berilmasligi kerak, deb 
fikrlaydi. 
Talab qilinadi: 
1.
Yuqoridagi operatsiyalarni buxgalteriya hisobi va hisobotda MHXSga 
muvofiq aks ettirish tartibini tushuntiring. 

---

74 
2.
Rahbariyatning yuqorida keltirilgan operatsiyalar bo’yicha qarorini 
moliyaviy hisobotda foydalanuvchilarga ta’sirini baholang. 
3.
Shartnomada ko’zda tutilgan talab bo’yicha kelishilgan amallar asosida 
auditorlik hisobotini tuzing. 
2-masala. 
Auditorlik tashkiloti tomonidan majburiy audit o’tkazilmoqda. 
Auditorlik kompaniyasining ichki metodikasiga muvofiq muhimlik darajasining 
chegarasi jami balansning 5%(min) dan 10%(max)qilib belgilangan. Buxgalteriya 
balnsi moddalari bo’yicha aniqlangan chetlanishlarning mutloq qiymati jamlanadi.
Majburiy audit o’tkazilayotgan sub’ekt umumbelgilangan soliqlar to’lovchisi 
hisoblanadi. Auditor tomonidan zararlarni hisobda aks ettirish, mahsulot sotishdan 
debitorlik qarzlarini aks ettirish, nomoddiy aktivlar hisobdan chiqarish bilan bog’liq 
bo’lgan jarayonlarni o’rganmoqda. 
30.06.16 yili 40000 AQSh dollariga mahsulot sotilgan (QQSsiz), to’lov muddati 
shartnomaga muvofiq 30.09.08 yilda amalga oshirilishi belgilangan. 
01.08.16 yili 35000 ming AQSh dollarini yuqoridagi shartnomaga muvofiq talab 
qilish huquqidan voz kechdi. 02.08.16 yili korxonaga shartnomaga muvofiq pul 
mablag’lari kelib tushgan (3-chorakda qayta moliyalashtirish stavkasi 11%) 
25.09.16 yilda to’liq amortizatsiya 8 oy qolgan nomoddiy aktiv (to’liq 
amortizatsiya muddati 38 oy) hisobdan chiqarilgan. Aktivning boshlang’ich qiymati 
76000 AQSh dollarini tashkil etgan. 
2016 yil 9 oyida foyda 30000 AQSh dollarini tashkil etgan. 
Hisobdan chiqarilgan nomoddiy aktivlar hamda debitorlik qarziga bo’lgan 
xuquqdan voz kechish korxona buxgalteriyasida quyidagicha aks etggan