Авлиякулова матлуба авазовна узбошимчалик


Узбошимчаликни иктисодиёт сохасидаги ва бошкарув тартибига карши мансабдорлик жиноятларидан фарклаш



Download 426,85 Kb.
bet2/3
Sana30.04.2022
Hajmi426,85 Kb.
#597128
1   2   3
Bog'liq
Амалладик

2. Узбошимчаликни иктисодиёт сохасидаги ва бошкарув тартибига карши мансабдорлик жиноятларидан фарклаш


Жиноятларни квалификация хилишда ухшаш таркибли жиноятларни фаркдаш мухим ахамият касб этади. Узбекистон Республикаси Олий Суди Пленумининг 2008 йил 15 майдаги “Бир неча жиноят содир этитанда килмишни квалификация килишга доир масалалар тугрисида”ги карорида: ”Айнан Ухшаш жиноятлар деганда: шахс илгари судланган Жиноят кодекси Махсус кисми айнан бир моддасида назарда тугилган (агар моддада бир хил жиноят таркиблари учун жавобгарлик белгиланган бУлса); шахс илгари судланган Жиноят кодекси Махсус кисми муайян моддаси айнан бир кисмида назарда тутилган (агар моддада турли жиноят таркиблари учун жавобгарлик белгиланган бУлса, масалан, ЖК 228, 248, 273моддалари) жиноятларни янгидан содир этиш тушунилиши лозим„ 124 лиги кайд этилган. Аммо, мазкур таъриф ЖК 34моддасига тадбикан, рецидив жиноятларни тахлил килишда ”айнан Ухшаш жиноятлар” тушунчаси юзасидан бсрилган. Биз тадкикотимиз давомида ”Ухшаш жиноятлар” деганда, жиноят таркиби жиноятларни квалификация килиш жараёнида ”иккиланишлар” ва кийинчиликларни юзага келтирадиган даражада узаро ухшаш таркибга эга бУлган жиноятлар хакида Фикр билдирамиз хамда уларнинг Узбошимчаликдан фаркли жихатларига тухталамиз.
Узбекистон Республнхаси Олий Суаи Пленумининг 2008 йил 15 майдаги ”Бир неча жиноят содир этилганаа килмишнм квалификация килишга докр масалиар тулрисида“гн карорининг 20-банди.
ЖК 229-моддасини куллаш пайтида йУл кУйиладиган хатоларнинг аксарияти айнан мазкур таркибни ва иктисодиет сохасидаги жиноятларни фарюташ билан боглик 125 . Айни холда муаммо шундан иборатки, айбдор узининг хакикий ёки фараз килинган хукукини жабрланувчининг мол-мулки хисобига амалга оширишга уринганда, мазкур каракатлар сиртдан Узганинг мулкини талон-торож килиш ёки иктисодиёт сохасидаги бошка жиноятни эслатади; ва аксинча — узганинг мулкини талон-торож килишда айбдор шахслар уз ахволини енгиллаштиришга уриниб, уз харакатларини купинча жабрланувчи Узларининг олдида бажарилмаган мажбуриятга эга бУлгани билан оклайдилар.
Узбошимчалик ва иктисодиёт сокасидаги жиноятларнинг таллили уларни бир-биридан аник фарюлаш имконини беради.
Биринчи навбатда, Узбошимчалик ва иктисодиёт сохасидаги, шу жумладан, узганинг мулкини талон-торож килиш билан ботлик бУлган (ЖК 164-169-моддалари) ва борлик бУлмаган 170-173-моддалари) жиноятларни фарклаш тажовуз объектига кура амалга оширилади. Узбошимчаликда бевосита асосий объект сифатида хукуклар ва мажбуриятларни амалга оширишнинг конунлар ва бошка норматив хукукий лужжатларга асосланган тартибини таъминловчи ижтимоиЙ муносабатлар амал килади. Узбошимчалик таркибида субъектнинг соглиги ва шахсий дахлсизлиги кушимча объектлар хисобланади. Узбошимчаликда мулкий муносабатларга Узбошимчалик каракатлари айбдорнинг мулкий эътирозлари билан богшщ бУлгани туфайли дахл этилади ва бунда жабрланувчига тегишли бУлган, аммо низо предмети хисобланмайдиган мол-мулкка таъсир курсатилади (карзни узиш учун жабрланувчига тегишли бУлган нарса, масааан, рузгор буюми олиб кУйилган холда). Низо предмети хисобланган мол-мулк Узбошимчалик билан талаб килинган холда эса, мулкий муносабатларга мутлако дахл этилмайди.
Узганинг мужини талон-торож килиш жиноятларида килмишнинг бевосита асосий объекти барча турдаги мулкни
Башков А, В, Вымоттелъство: опраничение от самоупразства Российский юридический журнал 2000. ХМ. -с. 73.
куриклаш сохасидаги ижтимоий муносабатлар кисобланади. Бу борада П.Бакунов талон-торож жиноятининг бевосита объекти деганда, талон-торож килинаётган муайян мол-мулкни кукуяий тартибга солиш юзасидан вуэкудга келадиган муносабатлар ЙИГИНДИСИ Ш.Абдукодиров ва У.Мирзаевлар юридик ва жисмоний шахсларнинг мулкини, мулкдорлар мулкий лукукларини мухофаза килишга каратилган ижтимоий муносабатар 127 тушунилишини кайд этишади. Бунда, масалан, Е.А.Фролов шундай деб таъкидлаган: ”Мулкка иктисодий ва фукаролик-хукукий муносабати сифатида караш асосида ва уни куриклаш вазифаларини хисобга олган холда, жиноят-хукукий маънода мулк деганда, моддий бойликларнинг тегишлилик
„ 128
холати тушунилиши лозам С.А.Елисеев мулкка карши жиноятларнинг объекти хакида шундай деб ёзади: ”Ижтимоийик-гисодий (факгик) нукгаи назардан мулкка карши жиноят мулк объсюгининг уз субъектига тегишлилиги муносабатини бузади. Мулкка карши жиноятнинг юридик томони мулкий муносабатларнинг юридик мазмуни субъектив мулк хукукининг бузилишида намоён бУлади. Жиноят буни субъекгга узига тегишли бУлган ашё устидан умумий хукукий хокимият берувчи юридик кадрият сифатида бузади„129
Айрим талон-торожлар, товламачиликда, шунингдек транспорт воситасини олиб кочишда кушимча ва факультатив объектлар фаркланади: Утриликда факультатив объект сифатида турар жой дахлсизлиги амал килади, талончиликда хам худди шу факультатив объект хамда шахсий дахлсизлик мавжуд бУлади, боскинчиликда кушимча объект — хаёт ва сомик, шунингдек факультатив объект — турар жой дахлсизлиги фаркланади. Товламачиликда кушимча объект сифатида шахсий хаёт дахлсизлигини таъминловчи муносабатлар мавжуд . бУлади, факультатив объект сифатида эса айни холда лает ва соглик амал
Бакунов П, Зурлик итплатиб содир Пиладиган талон-торож жиноятлари„ — Т.: ТДЮИ, 2011. — Б. 14.
7 Збдукодиров Мирзаев У.М. Узгалар мул_кини тион-торож килиш. Жиноят кодекси Махсус кисми Х бобига шариат уку•в $лланма. — Т.: ТДЮИ. 2011. — Б. 5.
Фролов Е,А, Объект уголовио-правовой охраны и еш роль в организации борьбы с посягательствами на социалистическую собственность: Автореф дисс. ...докт юрид. наук. — Свердловск. 1991, — С. 35,

Елисеев С.А. Пфсступлсния тротив собственности по уголовному законодательству России (вопросы теории), —-Томек, -1999, — С, 25,
лилади, транспорт воситасини олиб кочишда факультатив объектлар сифатида жисмоний дахлсизлик, хает ва соглик фарыанади.
Айрим тадкикотчилар учун Узбошимчаликни таразгУйлик жиноятларидан объект белгисига кура фарклаш Уйлаб топилган муаммо кисобланади. Масалан, Ю.В.Сапронов А.Анненков, Н.Скорилкина ва С.Дадоновнинг малоласини танкид килар экан, бу хусусда шундай деб ёзади: ”Мазкур муаллифлар фикрига кура, Узбошимчаликда бевосита объект сифатида ”лукукларни эгаллаш, Узгартириш ва тугатиш борасидаги муайян харакатларни бажариш, шунингдек юридик ва жисмоний шахслар томонидан уз мажбуриятларини амалга оширишнинг конун ёки бошка норматив хукукий хужжатлар коидаларига асосланган тартибини таъминловчи ижтимоий муносабатлар амал килади. Бирок, Вбошимчаликдан фаркли равишда, товламачиликнинг бевосита объекти бошка ижтимоий уносабатлар гурухларини уз ичига олади: 1) мулк шаклидан катьи назар, мулкка доир ижтимоий муносабатлар; 2) шахснинг жисмоний ва маънавий бойликларини таъминловчи ижтимоий муносабатлар. Шундай штиб, агар шахснинг каракатлари уларни амалга оширишнинг муаЙян хукукий жужжат билан белгиланган тартибини бузиш билан ботик бУлмаса, улар ё (Узбошимчаликдан) бошка жиноят таркибини косил килади, ё умуман жиноий хисобланмайди”. Муаллифлар нима учун хукукларни эгаллаш, узгартириш ва тугатиш борасидаги муайян харакатларни бажариш, шунингдек юридик ва жисмоний шахслар томонидан уз мажбуриятларини амалга оширишнинг конун ёки бошка норматив хукукий хужжатлар коидаларига асосланган тартибини таъминловчи ижтимоий муносабатларни ва жисмоний, юридик шахслар томонидан уз мажбуриятларини амалга ошириш, мулк шаклидан катьи назар мулкка доир и)юимоий муносабатлар, шунингдек шахснинг жисмоний ва маънавий бойликларини таъминловчи ижтимоий муносабатларни карама-карши кУйгани унча тушунарли эмас. Мазкур жукукий
Скорилкина Н, , Дадонов С., Анненков А. Отграничение самоуправства от вымогательства Н Законность, 2001. Х22. — С. 92.
тушунчалардан хар бирининг мазмунини тизимли ва грамматик жихатдан аникдащ уларнинг Уртасида принципиал зидцият мавжуд эмаслигини курсатади. Боз устига, мантилий тамилни куллаш биринчи тушунча унта карама-карши кУйилаётган икки тушунчани бутунлай камраб олишини намойиш этади”. Аммо муаллиф ”тизимли ва грамматик жилатдан аниллаш” ландай килиб унга бир-бири билан кесишмайдиган иккита хар хил тушунча ”принципиал зиддиятларга эга эмас” деган хулосага келиш имконини берганини батафсил тушунтирмаган. Мулкка карши жиноятлар сохасида зиён муглак хукукий муносабатларга, яъни ваколатли субъектга мажбур шахсларнинг номуайян даражада кенг доираси карама-карши турувчи муносабатларга етказилади, бунда мазкур ваколатли субъект жабрланувчи лисобланади. Узбошимчаликда эса гап мажбур субъект хам, ваколатли субъект хам белгиланган нисбий хукукий муносабатлардан келиб чиккан хукукларни лозим даражада амалга оширмаслик хакида боради, бунда айбдор сифатида факат ваколатли субъект амал килиши мумкин.
Талон-торож жиноятлари ва Узбошимчаликни бир-биридан фарщлаш учун фойдаланилиши лозим бУлган навбатдаги белги жабрланувчи кисобланади. Узбошимчаликда факат мажбур субъект жабрланувчи бУлиши мумкин, чунки мазкур килмиш уз мохиятига кура муайян мажбур субъектга эга булган лукукий муносабатдан келиб чиккан хающий ёки фараз килинган нисбий кукукни амалга оширишдан иборатдир. Агар айбдор узининг жабрланувчи билан лукукий муносабатларига аралашмаган учинчи шахслар (кариндошлари, ота-онаси ва х.к.)га уз талаблари кондирилишига эришиш максадида тазйик Утказган бУлса, мазкур харакатлар мустакил равишда квалификация килиниши лозим.
Бунда шуни эътиборга олиш керакки, айни лолда айбдор мазкур шахсларнинг хукущлари ва мол-мулкига эътирозлар узида йУкдигини анил билган холда, мавжуд низодан факат уз харакатлари учун важ сифатида фойдаланади. Бинобарин, бундай вазиятда айбдор мавжуд низодан важ сифатида фойдаланиб, карздорнинг кариндошларига тегишли бутан мол-мулк кисобидан ноконуний бойиш максадини кузлайди, яъни бу ерда гаразгУйлик максади мавжуд бУлади. Демак, айни ходда узганинг мулкини талон-торож килиш ёки товламачилик тутрисида суз юритилади.
Уз талабларини мажбур субъекта кУйган бУлса-да, уларнинг жабрланувчига тегишли бУлмаган мол-мулк кисобидан кондирилишига эришмокчи бУлган шахснинг каракатлари хам шундай квалификация килиниши лозим (масалан, сотувчи ёки бошка моддий жавобгар шахсдан иш берувчига тегишли бУлган мол-мулкни ходимнинг карзини кондириш максадида талаб килиш). Шуни унугмаслик керакки, мажбур субъект сифатида юридик шахс амал килган холда, айбдор уз талабларини мазкур юридик шахснинг рахбаригагина эмас, балки карздорнинг ходими кисобланган бошка лар кандай шахсга куйиши мумкин. Бу холда, айбдор уз талабининг кондирилишига айнан карздор лисобидан эришади.
Талон-торож жиноятларида жабрланувчиларга мажбуриятлардан келиб чикадиган талаблар кУйилмайди, ЖК 167-моддаси бундан мустасно — унда жабрланувчи белгиланган коидаларга риоя этган лолда уз мулкини айбдорга ишониб топширади. Колган таион-торож килиш жиноятларида молмулкка мулк хулукида ёки боща конуний асосда эгалик килувчи шахслар жабрланувчилар деб эътироф этилади.
Узбошимчалик ва мулкка «арши жиноятни фарклаш имконини берадиган навбатдаги белги — жиноят предмети. Талон-торож жиноятларининг предмети сифатида фирибгарлик ва товламачилик таркибларида узганинг мол-мулки, мол-мулкка бУлган хукуки, шунингдек товламачиликда — мулкий хусусиятга эга бУлган каракатлар эътироф этилади.
Талон-торож жиноятларининг предмети деганда узганинг мол-мулки, яьни айбдор халикий хукукка хам, фараз килинган хукукка хам (муж хукуки, шартнома бУйича талаб килиш хукуки ва х.к.) эга бУлмаган мол-мулк тушунилади ] . Мазкур таъриф талон-торож жиноятларини узбошимчаликдан фарщпаш
Бакунов П. Талон-торож жиноятлари тушунчаси: Укув кулланма — Т.: ТДЮИ, 2010, — Б, 1 Хабаров А„В, Преступления против собственности: влияние регулирования, Дисс. ...канд. юрид наук — Екатеринбург, [999. — С 93.
тугрисидаги масиага янада аник ва тутри ёндашиш имконини беради.
Инсон хукуклари бУйича Европа суди 1950 йилги Инсон хукуклари бУйича Европа конвенциясига 1 -сонли Протоколнинг 1 -моддасига хавола килган холда, ”Европа конвенцияси билан кафолатланган муж жукуки объекти билан кучар ва кучмас ашёлар билан бир каторда, етарли даражада асосли булган талаб килиш кукукдари (мулкий, моддий хукукдар, яъни бирон-бир моддий бойликни олиш билан ботик кукуыар) хам камраб олинади. Бундай талаблар, одатда, халкаро кукук, миллий конунчилик ёки суд карорида назарда тутилади„ 132 деб курсатган.
Товламачилик предмети кисобланадиган мулкий хусусиятга эга харакатлар деганда, хужалик муомаласининг одатдаги шароитларида хак туланадиган ва киймат бахосига эга бУлган ишлар ва хизматларни тушуниш одат ТУСИНИ олган. Бундан ташкари, мазкур тушунча билан айбдор мулкий наф куришига олиб келадиган бошу;а жар кандай ларакатлар хам камраб олинади.
Бизнингча, Узбошимчаликнинг предмети юкорида курсатилган, талон-торож килишга хос булган барча предметлар бУлиши мумкин, бундан ташкари, Узбошимчалик предмети айбдорнинг уз мол-мулки хам бУлиши.
Муж хукухи фукаролик-жулулий битим бУйича боища шахсга утган, бирок эгалик килиш хукуки конунда белгиланган тартибда кайта расмийлаштирилмаган мол-мулкни олиб куйиш тугрисидаги масала бахсли хисобланади. Масалан, хужалик муомаласи амалиётида ”транспорт воситаларини ишончнома бУйича сотиш” кенг таркалган, яъни сотувчи ва сотиб олувчи олди-сотди шартномасини ёзма равишда расмийлаштирмайди ва сотиб олувчига мазкур транспорт воситасини тасарруф этиш хукукини берадиган бош ишончномани бериш билан кифояланади. Бир карашда, мазкур мол-мулк сотувчининг мулки бУлиб колишда давом этади, чунки олди-сотди шартномаси

Зимненки Б„Л, Зашита права частной собственности юридических лиц согласно Европейской конвенции по правам человека 1950 года. И Вестник Высшего Арбитражного суда РФ. — 2001. • .%9. — с 122-123.
имзоланмаган. Аммо, шуни ёдда тутиш лозимки, ФК 124моддасининг иккинчи кисмига мувофик, ишончнома бериш йУли билан тузилган битим кузбУямачилик битими сифатида уз-узидан хакикий бУлмайди ва мазкур битимга нисбатан уша нормата биноан бошла битим — олди-сотдини никоблаш максадида тузилган битим тугрисидаги коидалар «Улланилиши лозим. Юкорида айтилганларга асосланган холда, автомобилга бУлган мулк хукуки сотиб олувчига угган ва бу хакда сотувчига аник маълум бУлган, бинобарин, мазкур мол-мулк сотувчи учун бегона хисобланади, деган хулосага келиш мумкин. ”Ишончнома бУйича сотилган” автомобилни олиб кУйган шахснинг харакатларини квалификация килиш тугрисидаги масала ишнинг барча фактик холатларини хисобга олган холда кал этилиши лозим.
Автомобилни олиб кУйишга касд пайдо бУлган пайтга, шунингдек олиб кУйиш максадларига караб, фирибгарлик тугрисида (агар автомобилни олиб кУйишга касд айбдорда битим тузилгунга кадар пайдо бУлган ва у жабрланувчини чалгитган бУлса), Утрилик, таЛОНЧИЛИК ёки боскинчилик тутрисида (агар автомобилни олиб кУйишга ласд битим тузил•андан кейин пайдо бУлган бУлса), ё транспорт воситасини олиб кочиш турисида суз юритилиши мумкин. Айбдорнинг у автомобилъ муждори бУлиб колаётганига хаволаси айни холда юкорида баён этилган асосларга кура рад этилиши ва жавобгарликдан кутулиб колиш ёки уни енгиллаштириш усули сифатида бахоланиши лозим. Агар айбдор айни колда автомобилни (Узи учун бегона мулкни) олиб ку•йиш йУли билан уз кукукдарини (масалан, жабрланувчи инсофсизлик билан туламаган харид нархини олишга бУш-ан хукукини) химоя килишга уринган бУлса, бошка барча асослар мавжуд бУлган холда, шу жумладан Узбошимчалик тутрисида хам суз юритиш мумкин.
курсатилган таркибларни объектив томон белгиларига кура фарклаш хакида гапирганда, уз хукукини жабрланувчида мавжуд мол,мулкни олиб кУйиш йУли билан амалга ошириш холларида уларда юзаки Ухшашлик мавжуд бУлиши мумкинлигини кайд этиб утиш лозим. Бундай холларда жиноят таркибининг колган барча элементлари синчиклаб текширилиши, шу жумладан
айбдорда гаразгУйлик максади борлиги ёки йУклигига алокида эътибор каратилиши лозим.
Узбошимчалик моддий таркибли жиноят тузилишига эга: куп микдорда зарар ёки жиддий зиён етказиш куринишидаги мукаррар окибатлар назарда тутилган; талон-торож кијшш жиноятларининг барчаси хам (боскинчиликдан тащари) реал мулкий зарар куринишидаги окибатларнинг келиб чикишини назарда тутади. Боскинчилик, товламачилик ва транспорт воситасини олиб кочиш формал таркибли жиноятлар сифатида тузилган.
ЖК 229-моддаси ва 168-моддасини фарклашда шуни кайд этиб утиш лозимки, биринчи навбатда, улар объектив томон белгиларига кура фаркланади; иккинчи таркиб аник белгиланган мулкий окибатлар келиб чикиши — жабрланувчи узига тегишли мол-мулкни олмаслигини назарда тутади. Узбошимчаликда келиб чикиц_1И мумкин булган окибатлар доираси анча кенг. Бундан ташкари, ЖК 170-моддасида объектив томоннинг мукаррар белгиси жиноятни содир этиш усули — ттдаш ёки ишончни суиистеъмол килиш жисобланади. Узбошимчалик хам алдаш Тли билан содир этилиши мумкин, аммо жиноят конунида мазкур белги мукаррар белги сифатида назарда тутилмаган. Фирибгарлик жиноятини квалификация килишда яна шунга эътибор бериш керакки, фирибгарликда айбдор мулкдорни ёки карамогидаги мулкка эга булган бошка шахсни алдайди ва уларнинг ишончини суиистеъмол килади, натижада алданиб колган жабрланувчи уз мол-мулкларини ихтиёрий равишда фирибгарга топширадилар ва у мазкур мулкка эгалик хукукини кулга киритгандек бУлади )З
Узбошимчаликнинг объектив томонида хукукни амалга оширишнинг белгиланган тартибини Узбошимчалик билан бузишда ифодаланадиган килмиш, окибатлар, улар уртасидаги сабабий ботланиш, шунингдек айбдор ва жабрланувчи Уртасидаги алохида узаро муносабатлар — уларнинг Уртасидаги мажбуриятга доир хуку:дий муносабат мавжудлиги билан тавсифланадиган вазият КИЛМИшнинг мукаррар белгилари

Аллабергснов Х П, Фирибгарлик жипояти учун жавобгарлик, — Т.: ТДЮИ, 2008, — Б. 13.
98
хисобланади. Талон-торож хилиш жиноятларида мукаррар элементлар сифатида мол-мулкни конунга хилоф равишда олиб кУйиш ва (ёки) кулга киритишдан иборат харакат, мулкдорга ёки мол-мулкнинг бошка конуний эгасига реал мулкий зарар етказиш тарзидаги окибатлар ва мазкур окибатлар Уртасидаги сабабий богланиш мукаррар элементлар сифатида мавжуд бУлади. Боскинчилик, товламачилик ва транспорт воситасини олиб кочиш тегишли каракатларни содир этишни назарда тутади. Мулкка «арши жиноят таркибларининг айримларида объектив томоннинг факультатив белгилари мукаррар белгилар сифатида амал килади. Талон-торож килиш жиноятлари бир-биридан, масалан, мол-мулкни олиб кУйиш (куша киритиш) усулига караб Фарк килинади.
Талон-торож жиноятлари ва Узбошимчаликни фарклаш куйидаги белгиларга кура амалга оширилиши хам мумкин:

  1. талон-торож жиноятлари аксарият лолларда каракат билан содир этилади (талон-торож килиш жиноятларида молмулкни олиб куйиш, товламачиликда уни беришни талаб «илиш ва х.к.), Узбошимчалик эса, мазкур жиноятнинг мокиятидан келиб чикадиган бУлсак, каракатсизлик йУли билан — мажбуриятни бажаришдан бУйин товлаш орка.ли содир этилиши хам мумкин, масалан, ижарага олинган бинони кайтаришдан бУйин товлаш;

  2. талон-торож жиноятларида каракат доим мол-мулкка каратилади, Узбошимчалик эса мулкий хусусиятга эга бУлмаган жукукларни амалга ошириш пайтида, мол-мулкка таъсир курсатмасдан содир этилиши хам мумкин;

З) талон-торож килиш жиноятларида конунда назарда тутилган окибатлар аник белгиланган хусусият касб этади — талон-торож килинган мол-мулк кийматидан келиб чилиб аникланадиган реал мулкий зарар етказишни назарда тутади. Узбошимчаликда келиб чикиши мумкин бУлган окибатлар конунда ”куп микдорда зарар ёки жид.ций зиён” атамаси билан белгиланган. КУП микдорда зарар тушунчасига конунда изох берилган бУлса-да, жиддий зиён тушунчаси ноаникдир. Шундан келиб чикканда, Узбошимчаликда юз бериши мумкин бУлган окибатлар доираси талон-торож килиш жиноятларидагидан анча кенг — булар, масалан, бой берилган фойда, ташкилий окибатлар, согликка зиён етказиш бУлиши мумкин. Узбошимчалик таркибида реал мулкий зарар хам куйидаги изохот билан окибат сифатида амал килиши мумкин: у жабрланувчидан моддий бойликларни олишга бУлган хакикий хукуц унинг тенг кимматга эга булган мол-мулкини олиб кУйиш йУли билан амалга оширилганда мавжуд бУлмайди. Бунда жабрланувчи мавжуд иолмулкининг камайишига йУликмаганидан келиб чикиш зарур: жабрланувчининг активлари тенг микдорда камайиши билан бир вактда, унинг кредиторлик карзи хам камайган, яъни жабрланувчи мол-мулкининг умумий нисбати Узгармаган. Узбошимчаликда мулкий зарар, масалан, шунда ифодаланиши мумкинки, талаблар бажарилишини таъминлаш учун Узбошимчалик билан олиб кУйилган мол-мулк уни лозим даражада сак.лаш тартиби таъминланмаслиги натижасида шикастланади, нобуд бУлади ёки Угирланади;
4) талон-торож килиш жиноятлари ва товламачилик содир этиш усулига кура фаркланади: Укрилик яширинча, талончилик очикдан-очщ, фирибгарлик эса алдаш ёки ишончни суиистеъмол килиш йУли билан содир этилади. Боскинчилик жисмоний ёки рулий зурлик ишлатиш йУли билан содир этилади, зурлик ишлатиш белгиси талончиликнинг жавобгарликни огирлаштирадиган холатларда содир этиладиган таркибида хам назарда тутилган. Рухий зурлик товламачиликда кам ишлатилиши мумкин, бунда Олий суд талончилик ва боскинчиликни товламачиликдан фарклаш хусусида куйидаги тушунтиришни берган: ”Товламачиликни боскинчилик ва талончиликдан фарџташда товламачиликда зурлик ишлатиш билан куркитиш мулкни зурлик ишлатаётган вактда эмас, балки келажакда кулга киритишга каратилишига эътибор бериш лозим. Агар куркитиш амалда ишлатилса, килмиш ЖКнинг товламачилик лакидаги моддаси билан ва асослар бУлганда куркитиш амалга оширилаёттанда содир этилган каракат учун
100
жавобгарликни назарда тутувчи моддаси билан хам тавси ланиши лозим збошимчалик учун курсатилран усулларнинг бирортаси лам мукаррар белги кисобланмайди, лекин уларнинг исталган бири мавжуд бУлиши мумкин. Хукукни Узбошимчалик билан амалга ошираетган шахс кам яширинча, жам очикдан-очик, хам а-лдаш йУли билан харакат килиши мумкин. Узбошимчаликда субъектнинг харакатлари тапаб дархол ёки кейинчалик бажарилишига эришишга каратилиши мумкин. Хукукни амалга ошириш жараёнида жисмоний еки рухий зурлик ишлатилиши хам мумкин.
Талон-торож жиноятлари ва Узбошимчаликни субъекгив белгиларга кура фарклаш куйидагича амалга оширилади. Республикамизнинг жиноят зонунчилигида таразгУйлик максадлари талон-торож килиш жиноятининг мукаррар белгиси сифатида курсатилган. Бундан ташкари, талон-торож килиш жиноятини содир этишда айбдор мулкдорга зарар етказиш тарзидаги окибатларга нисбатан тури касд билан ларакат килиши назария даражасида жам, амалиёт даражасида кам эътироф этилган, чунки мазкур окибат айбдорнинг пировард максадига эришишнинг мукаррар шарти хисобланади. ЕаразгУйлик максади товламачиликка хам хос. Бундан ташкари, товламачилик, шунингдек транспорт воситасини олиб кочиш факат тугри касд билан содир этилиши мумкин, чунки конунда улар формал таркибли жиноятлар сифатида назарда тутилган. Бизнинг фикримизча, узбошимчаликка турри касднинг мавжудлиги хосдир, чунк-и айбдорнинг пировард максади жабрланувчига куп микдорда зарар ёки зиён стказишдан эмас, балки Узининг бузилган хукукини тиклашдан иборат. Узбошимчаликда гаразгУйлик максадлари мавжуд бУлиши мумкин эмас: айбдор бойлик ортгиришга интилмайди, у факат узининг бузилган хукукларини тиклашга, узига тегишли бУлган мол-мулкни кайтариб олишга харакат килщи.
Узбекистон рес'тубликаси ОлиЙ суди Пленумининт “Узгалар мулкини У*рилик, •гштончилик ва боскинчилик билан талон-торож килиш жиноят ишлари буйича суд амалиёти тугрисида”ги 1999 йил 30 апрелдаги 6-сон Карори, 4-банд
Бу ерда Узбошимчалик ва транспорт воситасини олиб кочиш жиноятини фарклаш тутрисидаги масалага лам алохида тухталиб утиш, бизнингча, Уринли бУлади. Узининг хакикиЙ ёки фараз килинган хукукини амалга ошира бориб, жабрланувчига тегишли булган ёки у эгалик килаётган автомобиль ёки транспорт воситасини эгаллаб олган айбдорнинг харакатларини квалификация килиш тугрисидаги масала бахсли лисобланади. Айбдор олиб кУйилаётган предметга нисбатан хакикий ёки фараз килинган хукукка эга бУлгани ёки эга бУлмаганига «араб, гап, бизнинг фикримизча, мулкий муносабатларга карши каратилган тажовуз (агар хакикий ёки фараз килинган хукук мавжуд бУлмаса) ёки курсатилган объеюгга карши каратилмаган тажовуз (агар бундай хукук мавжуд бУлса) какида бориши лозим. Бунда жукукни амалга ошириш дайтида икки карама-карши вазият юзага келиши мумкин:

  1. Айбдор узи олиб кУйган автомобильга нисбатан хакикий ёки фараз килинган хукукка эга. Бундай вазият, масалан, мулкдор узи ижарага берган автомобилни ижарачидан шартномани бекор килмасдан олиб кУйган холда юзага келиши мумкин. Бу холда куйидаги холатлар кисобга олиниши лозим: агар айбдор Узининг мазкур муайян автомобилни олишга бУлган лущукини амалга оширган бУлса, мулкий муносабатга зарар етказилиши хавфи тутилмайди, чунки айбдор уз хукукдарини амалга ошириши айни лолда мулкка доир жукукий муносабат мазмунининг фаол кисмини ташкил этади. Уз мол-мулюжи кулга киритиш айни холда хукукни амалга оширишнинг хусусий усули хисобланади ва ЖК 229-моддасининг диспозицияси билан тулик камраб олинади. Бошка шартлар мавжуд булган холда айбдорнинг жавобгарлиги айни шу модда бУйича келиб чикиши лозим.

  2. Айбдор автомобилни бирон-бир мажбуриятни ижро этиш максадида олиб куяди, бунда мазкур транспорт воситаси ушбу мажбуриятнинг предмети хисобланмайди, яъни айбдор унга нисбатан какикий хущукка хам, фараз килинган хукукка хам эга бУлмайди. Бундай шароитда шу жумладан мулкий муносабатларта зарар етказилгани хакида гапириш Уринли бУлади: мажбур субъектларнинг номуайян даражада кенг

[02
доирасига кирувчи айбдор мулкка доир хукукий муносабат предметининг дахлсизлигига тажовуз килиб, мазкур лукулий муносабатга зарар етказади. Бундай харакатларни квалификация килишда шундан келиб чикиш лозимки, ЖКнинг 267-моддаси, талон-торож килиш жиноятларидан фаркди равишда, формал таркибли жиноят куринишида тузилган — жавобгарлик транспорт воситасини конунга хилоф равишда эгаллаб олганлик учун келиб чикади, жабрланувчига зарар ежазганлик асосий таркиб доирасидан таищарида ётади, ЕаразгУйлик максади лам мукаррар хисобланмайди. Жиноят предмети — транспорт воситасининг алохида белгилари шундан иборатки, у ошикча хавф манбаи хисобланади, шунингдек, купинча анча катга кийматга эга бУлади. Юкорида курсатилган холатлар Узбошимчалик таркиби билан камраб олинмайди, чунки унинг тузилишида хисобга олинмаган ва, бинобарин, кушимча квалификация килишни талаб этади.
Айбдорнинг хакикий еки фараз КИЛИНГан лукуки, масалан, жабрланувчидан товон пули олишга бУлган хукук ундан автомобилни ёки бошка транспорт воситасини олиб куйиш йУли билан амалга оширилган бУлса, ЖК 267 ва 229-моддаларининг идеал мажмуи мавжуд бУлади. ХакикиЙ ёки фараз килинган хукукни лозим бУлмаган тарзда амалга ошириш кисмида айбдорнинг харакатлари Узбошимчаликни ташкил этади. Аммо жиноятчи томонидан танланган усул — автомобилни хайдаб кочиш жиноят конунига мувофик жазога лойик хисобланади ва бу кушимча квалификация килишни талаб этади.
Хамонки Узбошимчалик дсганда, биз узининг халикий ёки фараз килинган хукукларини амалга оширишни тушунар эканмиз, Узбошимчаликни Ухшаш таркибли жиноятлардан фарклаш тукрисидаги масаиани хал килцшда мазкур белгига кура Узбошимчаликка якин турадиган, яъни конунда берилган хукукни белгиланган тартибни бузиш йУли билан амалга оширишдан иборат бУлган жиноят таркибларини четлаб утишимиз мумкин эмас. Шу маънода хокимият ёки мансаб ваколати доирасидан четга чикиш учун жавобгарликни назарда тутувчи таркиб (ЖК 206-моддаси) Узбошимчаликка айникса якин туради.
Узбошимчалик ва хокимият ёки мансаб ваколати доирасидан четга чикиш таркибларининг якинлигига уз вактида В.Л.Есипов хам эътиборни каратган эди: ”Хокимият ёки мансаб ваколати доирасидан четга чикиш мансабдор шахсларнинг жиноий Узбошимчалиги шакли сифатида, хусусий шахсларнинг жиноий Узбошимчалиги шакли сифатидаги Узбошимчаликка айникса якин туради„135
Жиноятларни квалификация килиш коидаларидан келиб чикиб айтиш мумкинки, узбошимча харакатлар содир этиб, хукукий хужжатда белгиланган тартибни бузган мансабдор шахс конунда курсатилган тегишли белгилар мавжуд бУлганда кодекснинг 205 ёки 206-моддалари бУйича мансаб воколатларини суиистеъмол килганлик ёки мансаб ваколати доирасидан четга
Вб чикиш учун жавобгарликка тортилади
Хокимият ёки мансаб ваколатини суиистеъмол килиш жиноятида харакатнинг хусусиятлари ва шакллари турли хилда бУлиши мумкин: ходимлар таркиби ва молия тартиби коидаларини бузиш, савдо коидаларини бузиш, назоратчи ва тафтиш органларини алдаш, талон-торож ва камомадни яшириш, жамоат мулкини, асоссиз ишлатиб юбориш ёки гайриконуний тарзда хусусий шахсларга ишлатиб туриш учун бериб юбориш ва
х.к.
Узбошимчалик ва локимият ёки мансаб ваколати доирасидан четга чикиш таркиблари жиноят конунининг бипа бобида жойлаштирилганига карамай, улар бир-биридан тажовуз объектига кура Фарк килади. Узбошимчаликнинг турдош объекти бошкарув тартиби, яъни хокимият ваколатларини амалга оширишга доир муносабатлар хисобланади, бунда ваколатли субъект хизмат бУйича бУйсуниш муносабатлари мавжуд бУлмаган холда узига карам субъект ижро этиши учун мажбурий булган курсатмалар беришга хаклидир. ЖК Махсус кисмининг

Снежко А_С, Превышение должностных полномочий: законодательный и правоприменительный аспекты (по материалам cyae6110it практики Краснодарского Края), Дисс. „ханд юрид наук. — Куснодар, 2004 -С. 1 [2,
Рустамбасв Ахраров К Бошкарув тартибнга карши жиноятларни квалификация кнлиш: Укув ТДЮИ, 2006, - Б, 124.
Сыдыхов А,Ш_ Уголовно-правовые криминологические аспект борьбы со злоупотреблением должяостным положением: Автореф дисс. ...канд. юрид„ наук, — Бишкек, 2007, — С 13—14,
XV бобида назарда тугилган жиноятларда (шу жумладан, ЖК 206-моддасида) турдош объекти давлат хизматини ва махаллий узини узи бошкариш органларидаги хизматни Уташнинг нормал тартибини таъминлайдиган ижтимоий муносабатлар хисобланади. КУриб турганимиздек, Узбошимчалик тарихан хокимият суверенитетига тажовузлар каторига киритилган. Бунда локимият ваколатлари тулик давлат аппарати кулида жамланади, айбдор эса бу ерда узини тутишнинг учинчи шахслар хисоблашишга мажбур бУлган уз тартиби, уз коидаларини Урнатади. Фарманаётган жиноят таркибида эса айбдорлар эгаллаган мавкеига кура учинчи шахслар хулк-атворини у ёки бу даражада белгилаш имкониятига эга бУладилар. Бирок, мазкур имкониятнинг узидан улар унинг максадига мувофщ фойдаланмайдилар. Узбошимчалик ва хокимият ёки мансаб ваколатини суиистеъмол килиш ”Бошкарув тартибига карши жиноятлар” деб номланган бипа бобда жойлаштирилгани ударнинг хил объекти — давлат кокимиятини нормал амалга ошириш борасидаги муносабатларнинг умумийлиги билан белгиланади. Суверен узининг хокимият ваколатларини амалга оширишга бУлган монополиясига тажовузлар содир этилмаслигидан хам, хокимият ваколатларига эга бУлган шахслар улардан уз Урнида фойдаланишларидан хам тенг даражада манфаатдордир.
Жабрланувчи, жиноят таркибининг мукаррар элементи сифатида, Узбошимчаликда мавжуд бУлади. Бу факат айбдорнинг хукууџјари кимга нисбатан белгиланган тартибни бузиш йУли билан амалга оширилаётган бУлса, уша субъектдир. Бошка шахсларга етказилган зарар кушимча квалификация килишни талаб этади. Мансабдорлик жиноятларининг аксарияти жабрланувчиларга $'йиладиган алохида талабларни уз ичига олмайди. ”Булар давлат томонидан берилган бошкарув ваколатларига кура давлат ва фукаролар билан алокида юридик муносабатларга киришувчи шахсларнинг жиноятларидир. Бошкача килиб айтганда, оммавий-хукукий ваколатларга эга булган шахсларгина мансабдорлик жиноятларининг субъектлари бУлишлари мумкин„ 138 Илмий адабиётларда мансабдорлик жиноятлари деганда, одатда, мансабдор шахснинг узига берилган хокимият еки мансаб ваколатларидан фойдаланган холда ёки мажбуриятларини касдцан ёки элтиётсизликдан бузиб бажариши ехуд бажармаслиги натижасида давлат, жамоат манфаатларига ёхуд фукароларнинг хукуклари ва конун билан курикланадиган манфаатларига куп микдорда зарар ёки жидций зиён етказилиши тушунилади В9 . Агар айбдор жокимият доирасидан четга чикиб, зурлик ишлатиладиган ёки хакорат килинадиган харакатларни жабрланувчига нисбатан, уз ваколатлари билан богшщ бУлмаган холда содир этса, мансабдорлик жиноятининг таркиби мавжуд бУлмайди
Субъектив томондан Узбошимчалик ва хокимият ёки мансаб ваколатини суиистеъмол килиш моддий таркибли жиноятлар хисобланади, бунда окибатлар моддаларнинг диспозицияларида бир хил атама — ”куп микдорда зарар ёхуд жиддий зиён” билан ифодаланган, мазкур зарар еки зиён етказиладиган шахслар жам бир — •'фукаролар, давлат ёки жамоат”.
Таккосланаётган жиноят таркибларини синчиклаб Урганиш Узбошимчалик мохият эътибори билан кокимият органларига бУйсунувчи субъект томонидан содир этилган ваколат доирасидан четга чилишдир (ЖК 206-моддасида ма,хсус субъект мансабдор шахснинг мавжудлиги киноятнинг мукаррар белгиси хисобланади). Узбошимчаликнинг мукаррар белгиси — хакикий ёки фараз килинган хукущларни амалга ошириш 206моддасида белгиланмаган, чунки мансабдор шахс уз ваколатларини оммавий сохасида амалга оширади ва мазкур сокага ”конун билан рухсат этилмаган хамма нарса такикланган", деган коида хос. Шундай лилиб, хакихий ёки фараз килинган кукукларни амалга ошириш белгиси ЖКнинг 206моддаси учун оддий такрорлашдан бошка нарса бУлмас эди.
Содир этилган килмиш Узбошимчалик ёки Узбошимчалик эмаслигини аниклашда хокимият ёки мансаб ваколати
Матсришты теоретической конференции *Современные традиции развю•ия утоловного законодагельсгва и Љ' Государство и право. — 1994, - Уб. - С 72,
Ахраров Бошкарув тартибига карији мансабдсрлик жиноятлари учун жавобгарлик муаммолари: Юрид фан, докт автореф_ — Т.: 2008, — Б. 30.
Ахрзров Б,Д_ Мансабдорлик жиноятлари учун жипонй жавобгарлик. — Т.: Адолат, 2007. — Б, 170.
доирасидан четга чилиш тушунчасининг куйидаги таърифидан фойдаланиш (албатта, субъект хусусиятини хисобга олган колда), бизнингча, максадга мувофик бУлади: хокимият ёки мансаб ваколати доирасидан четга чикиш — бу бошка мансабдор шахснинг ваколатларига кирадиган ёки мансабдор шахснинг узи факат конунда ёки конун ости хужжатида курсатилган аполида холатлар мавжуд бУлган холда амалга ошириши мумкин бУлган ларакатлар, шунингдек бирон-бир шахс ва бирон-бир колатларда содир этишга калли бУлмаган харакатлар.
Узбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 1998 йил 17 апрелдаги '“Иктисодиёт сохасидаги жиноий ишлар бУйича суд амалиётида юзага келган айрим масалалар тугрисида”ги карорига мувофик, товламачилик (рэкет) нафакат фукароларнинг, тадбиркорларнинг хукук ва конуний манфаатларини купол бузувчи, балки иктисодиёт сохасида хам катта зарар келтирувчи жиноят бУлиб, жиддий ижтимоий хавф тутдириши судларга курсатилсин. Бу билан бирга, конунга биноан (ЖКнинг 165моддаси) товламачилик узганинг мулкини ёки мулкий хукукни топширишни, мулкий манфаатлар беришни ёхуд мулкий йУсиндаги харакатлар содир этишни такозо килишини судлар эътиборга олишлари керак. Шу сабабли, карздордан карзни талаб килиш Жиноят кодексининг 165-моддаси билан тавсифланиши мумкин эмас, лекин айрим лолларда Узбошимчалж (ЖКнинг 229-моддаси) тарикасида бажоланищи лозим, Карздор ва царз берувчи Уртасида фоизлар тулаш бУйича олдиндан келишув бУлмаган бУлса, берилган карз учун фоиз талаб килиш товламачилик жинояти таркибини ташкил килади
Таккосланаёттан жиноят таркибларининг субъектини тадкик этишда айницса жиддий фар;лар анилланади. ЖК 206-моддасида субъект мансабдор шахс, яъни ЖК ”Атамаларнинг хукукий маъноси” деб номланган саккизинчи бУлимида мустахкамланган белгиларга эга булган субъект (”ташкилий-бошкарув ёки маъмурий-хужалик ваколатлари берилган ва масъул мансабдор шахс аломатларига эга бУлмаган шахс”)дир. Бошкарув
Узбекистон Республикаси ОлиЙ суди [Иенумининг 1998 Йил [7 апрелдаги “Иктисоднет сохасидаги жиноий ишлар бУЙича суд амалиетида юзага келган айрнм масалалар турисида”ги карорннннг 12-банди.
муносабатларида локимият вакили кисобланган мансабдор шахс узига хизмат юзасидан карам бУлмаган шахсларнинг хујщатворини белгилаш имкониятига эга бУлган ваколатли субъект мавкеини эгаллайди.
Узбошимчалик таркибида эса мансабдор шахслар леч качон субъект сифатида амал килишлари мумкин эмас, чунки бошкарув тартибига карши жиноятлар уз мохиятига кура сувереннинг бош;арув карорларига бУйсунишга мажбур булган субъект томонидан ёки лунда килиб айтганда, хокимиятга бУйсунувчи субъект томонидан содир этилади. Мансабдор шахслар эса мазкур суверен — хокимият вакили сифатида амал киладилар ва унта ёки унинг манфаатларига тажовуз килган лолда, ЖК Махсус кисмининг XV боби нормалари бУйича жавобгарликка тортилишлари лозим.

ХУЛОСА


Ушбу тадкикот ишимизда Узбошимчалик учун жиноий жавобгарлик масаласи юзасидан амалдаги конун хужжатлари, уларни куллаш амалиёти, бу борада Узбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг карорлари, олимлар ва сока мутахассисларининг фикрлари, илмий адабиётлар ва бошка манбаларда кайд этилган мулохаза-ларни, шунингдек айрим хорижий мамлакатларда Узбошимчалик учун жавобгарлик белгиланган жиноят конуни нормаларини киёсий таклил килган холда узимизнинг хулоса сифатидаги фикрларимиз, таклиф ва тавсиялариушзни куйидаги кисмларга ажратган холда баён этишни лозим топдик:
а) Жиноят хукуки назариясини ривожлантириш бУйича тавсиялар:
I . Биз Узбошимчалик учун жиноий жавобгарлик белгиланишининг куйидаги асосларини алокида ажратишни лозим топдик:
а) Узбошимчалиюшнг куп микдорда зарар ёки жиддий зиён етказадиган ижтимоий хавфлилик даражаси;
б) Узбошимчаликнинг ва унга Ухшаш жиноятларнинг статистик курсаткичлари;
в) куп микцорда зарар ёки жиддий зиён етказилган лоллардаги Узбошимчаликка карти жиноят-хукукий бУлмаган бошха воситалар билан курашишнинг имконияти мавжуд эмаслиги.
2. Узбошимчалик тушунчасига куйидагича таъриф берилди:
'*Узбошимчалик — бу шахснинг уз хак-хукукини конунда еки бошка норматив лукукий хужжатда белгиланган тартибга зид равишда амалга оширишдир”
З. Узбошимчаликка жиноят-хукукий талих- Урнатишга бУлган эхтиёж жиддий зарар етказадиган харакатлар Узбошимчалик билан содир этилган холда жиноий жазони куллаш зарурлигидан далолат берувчи муайян асослар билан белгиланади. Бундай асослар сифатида куйидагилар амал килади: узбошимчалик харакатларининг ижтимоий хавфлилиги, уларнинг статистик курсаткичлари, шунингдек жиддий зарар етказадиган Узбошимчаликка карши факат жиноят-хукукий воситалар билан курашиш мумкинлиги ва х.к.
4. Узбошимчалик учун жиноий жавобгарлик белгиланган конун нормаларининг ривожланиш тарихини куйидаги боскичларга ажратиш мумкин:
1-боскич: 1926 йилгача бУлган давр бу даврда мамлакатимиз худудида жиноят конунчилиги кодификация килинмаган, Узбошимчалик учун жиноий жавобгарлик масаласи асосан шариат коидалари асосида куриб чикил•ан ва хал килинган;
2-боскич: 1926-1960 йиллар — бу даврда 1926 йилги Жда Узбошимчалик учун жавобгарлик назарда тугилган аник норма белгиланган;
З-боскич: 1960-1995 йиллар — бу даврда 1959 йилги ЖК амалда бУлган ва 1926 йилдаги нормадан Фарк килувчи катор нормалар кодексда акс эпирилганлиги (жумаадан, етказилган зарарнинг хажми ва милДори бј'йича шарплар белгиланганлиги) сабабли алохида боскич сифатида ажратилди;
4-боскич: 1995-2009 йиллар — бу даврда жиноят конунида янги белгиланган принциплар асосида ЖК янги тахрирда ишлаб чилилди. ЖК 229-моддасида Узбошимчалик учун жавобгарлик назарда тутилди;
5-боскич: 2009 йилдан лозиргача бу даврда Узбошимчаликка нисбатан ярашувчилик институгининг жорий этиш имкони яратилди, шунингдек, жиноят конунида мавжуд айрим бУшликлар ва амалиетда юзага келаётган ноаникдищлар бартараф этилди.
5. Хорижий мамлакатлар жиноят конунларини Узбошимчалик учун жавобгарлик масаласи бУйича норматив ва функционал тахлил килиш уларни бир неча меъзонлар бУйича фаркланишини курсатди. Бундай меъзонлар каторига жиноят конунида Узбошимчалик учун жиноят таркибини белгилаш ва унинг турлари; тажовуз килинадиган жиноят объектининг турлари; жиноят окибатининг инобатга олиниши; жазони омрлаштирувчи холатлар ва уларнинг турлари; жазонинг
ОЕирлиги ва альтернатив жазолар; рагбатлантирувчи нормалунинг белгиланиши каби меъзонларни киритиш мумкин.
б. Узбошимчалик учун жиноят таркибини белгилаш ва унинг турлари меъзони бУйича жиноят конунларининг таллили кура, хорижий мамлакатларни куйидаги туртта гурухга ажратиш мумкињ биринчи гуру; — Узбошимчалик учун ягона жиноят таркиби белгилаган давлатлар (Россия Федерщияси, Латвия, Молдова, Арманистон, Озарбайжон, Туркманистон, Тожикистон, Киргизистон, Грузия, Болгария, Монголия); иккинчи гуру; — Узбошимчалик билан ботик килмишлар учун бир нечта жиноят таркиби белгиланган давлатлар (Беларусь Республикаси, Украина, Греция, Дания, Финляндия, Козористон, шу жумлаДан, Узбекистон Республикаси); учинчи гуру; — Узбошимчалик учун жиноий жавобгарлик назарда тутилмаган давлатлар (Швеция, Англия); тјртинчи гурд — ”Узбощимчалик” деб номланган алохида жиноят таркиби мавжуд бУлмаган, аммо унинг айрим шакллари учун жавобгарлик назарда тутилган давлатлар (Польша, Германия Федератив Республикаси, Швейцария, Испания, АКШ).

  1. Узбошимчттик учун жавогарлик белгиланган давлатларни уларда тажовуз килинадиган жиноят объектининг турлари бУйича лам таснифлаш мумкин, жумладан тажовуз объекти турли давлатларда куйидагилар хисобланади: 1) давлат бошкаруви тартибини таьминловчи ижтимоий муносабатлар (РФ, Латвия, Беларусь Республикаси, Украина, Арманистон, Озарбайжон, Грузия, Туркманислон, Тожикистон, Киргизистон, Болгария, Монголия, шу жумлаДан, Узбекистон Республикаси); 2) давлат хавфсизлигини таъминловчи ижтимоий муносабатлар (Молдова); З) суд хокимиятининг дахлсизлиги ва шахснинг озодлигини таъминловчи ижтимоий муносабатлар (Испания); 4) шахснинг озодлигини таъминловчи ижтимоий муносабатлар (Греция); 5) ижтимоий бошкарув ва жамоат тартибини таъминловчи ижгимоий муносабатлар (Финляндия); б) мулк хукукининг даклсизлигини таъминловчи ижтимоий муносабатлар (Швеция, АКШ).

  2. Хорижий мамлакатларда узбошимчалик учун жазони омрлаштирувчи куйидаги холатлар белгиланган:

  • такроран содир этиш (Латвия, Молдова);

  • икки еки ундан ортик шахсга нисбатан содир этиш

(Молдова);

  • зурлик ишдатиб ёки зурлик ишлатиш билан куркитиб содир этиш (Козомстон, Латвия, Беларус Республикаси);

  • олдиндан тил бириктирган турух томонидан содир этилиши (Козомстон, Латвия);

  • уюшган гурух томонидан содир этилиши (Беларусь Республикаси, Молдова);

  • омр окибатларга сабаб бУлиш (Козогистон, Украина, Молдова);

  • курол ёки портловчи моддаларни куллаш оркали содир этиш (Латвия, Молдова, Испания);

  • улдириш ёки баданга огир шикаст етказиш билан куркитиш оркали содир этиш (Украина, Молдова);

- хаёт ва СОЕЛИК учун хавфли бУлмаган зурлик ишлатиш орлали содир этиш (Украина, Молдова);

  • хаёт ва соглущ учун хавфли булган зурлик ишлатиш оркали содир этиш (Молдова);

  • мулкни йУк килиш оркали содир этиш (Молдова);

  • жуда куп микдорда зарар етказиш (Молдова) ва л.к.

9. Узбошимчаликнинг объектини тамил килиш натижалари куйидаги хулосаларни ишлаб чикиш имконини берди:

  • Узбошимчалик жиноятининг махсус объекти давлат органлари фаолиятидаги хокимият ваколатларини амалга ошириш сохасидаги муносабатлар хисобланади;

  • Узбошимчаликнинг турдош объекти бошкарув тартибини мухофаза килувчи ижтимоий муносабатлар кисобланади.

- Узбошимчаликнинг асосий асосий бевосита объекти фукаролар уз субъектив хукукларини амалга оширишлари ва юридик ажамиятга молик харакатларни бажаришларини таьминлаш учун хизмат киладиган давлат ва махаллий бошкарув сохасидаги муносабатлар кисобланади.

  • Узбошимчаликнинг кушимча бевосита объекти шахснинг жукуютари ва конуний манфаатларини амалга ошириш билан боглик ижтимоий муносабатлардир.

10. Узбошимчаликда килмиш бир катор зарурий белгилар билан тавсифланади:

  1. субъектда жабрланувчига нисбатан какикий ёк-и фараз килинган хукущпарнинг мавжудлиги;

  2. мазкур хукукни амалга ошириш шаклининг Узбошимчалик хусусиятига эга эканлиги.

  1. Куйидаги тушунчаларга таъриф берилди:

хакикий хукук — бу шахсга конуний асосда тегишли бУлган
фараз килинган хукук — амалда шахсга тегишли бУлмаган, аммо у факгик холатларни нотугри бахолаш ёки уларга нотугри юридик бако бериш орлали, янглиш тарзда узида мавжуд деб фараз киладиган хукук.

  1. ЖК 229-моддасининг субъекти сифатида, бизнинг фикримизча, ваколатли субъект, яъни жабрланувчига нисбатан юкорида зикр этилган хукуџарга эга булган ёки бундай хукукларни уларнинг эгасидан олган шахс хисобланади.

б) Жиноят кодексини такомиллаштириш юзасидан таклифлар:
9. Узбошимчалик ларакатлари учун жавобгарлик тугрисидаги жиноят-хукукий нормани белгилашда айрим хорижий мамлакатларининг ижобий тажрибасини хисобга олиш максадга мувофик. Хусусан, Узбошимчаликнинг ижтимоий хавфлилик даражасини хисобга штан холда, мазкур килмиш учун жиноий жавобгарлик белгилашда унинг жазони огирлаштирувчи холатларни ажратиш, бунда жазони огирлаштирувчи холатда жиноят содир этиш учун амалдаги санкцияга караганда омррок жазоларни белгилаш йУли билан турли шаклларда содир этиладиган Узбошимчалик учун жавобгарликни дифференциация килиш мумкин.
Шу максадда Узбекистон Республикаси ЖК 229мошдасини куйидаги мазмундаги иккинчи ва учинчи кисмлар билан тулдириш таклиф килинади: ”Уша килмиш:
а) такроран;
б) бир гурух шахслар томонидан олдиндан тил бириктириб;
в) зурлик ишлатиб ёки зурлик ишлатиш билан куркитиб содир этилган бУлса;
г) жуда куп микдорда зарар етказишга сабаб бУлса, — энг кам ойлик иш хакининг юз бараваридан уч юз бараваригача микдорда жарима ёки уч йилгача ахлок тузатиш ишлари ёхуд уч йилгача озодликдан махрум лилиш билан жазоланади. Уша килмиш:
а) курол ишлатиб;
б) Улдириш ёки баданга оптр шикаст етказиш билан куркитиб;
в) уюшган гурд томонидан содир этилган бУлса;
г) бошка огир олибатларга сабаб бУлса, — энг кам ойлик иш хакининг уч бараваридан беш юз бараваригача микдорда жарима ёки уч йилдан саккиз йилгача озодликдан макрум килиш билан жазоланади.”.
10. Болгарияда мавжуд булган ижобий тажрибадан келиб чикиб, Узбекистон Республикаси ЖК 229-моддасини куйидаги талрирдаги кисм билан тулдириш максадга мувофик:
”Башарти шахс жиноят содир этилгандан сунг, жиноят окибатларини дархол бартараф этган ва жиноятни очишга ёрдам бергаи бУлса, унга нисбатан камок ёки озодликдан махрум килиш тарикасидаги жазо кулланилмайди.”.

  1. Кайд этилганлар юридик таклилни инобатга олиб кадма конунни тугри куллаш амалиетини яхшилаш максадида ЖК 229моддаси биринчи кисми диспозициясини куйидаги тахрирда баён этиш таклиф этилади:

”Узбошимчалик, яъни хакикий ёки фараз килинтан хукукларни узбошимчалик билан амалга оширишга каратилган харакат ёки харакатсизлик фукароларниш• хукуклари ёк-и конун билан курикданадиган манфаатларига ёхуд давлат ёки жамоат манфаатларига куп микдорда зарар ёки жиддий зиён етказилишига сабаб бУлса, -”.

  1. Узбошимчалик учун жиноий жавобгарлик ёшининг куйи чегарасини 18 ёш килиб белгилашни максадга мувофик, деб хисоблаймиз.

7. ЖК Махсус кисми XV бобининг мавжуд тузилмасидан келиб чикиб, )ККга куйидаги тажрирда янги — 2293-моддани киритишни таклиф киламиз:
З
”229-мошда. Мансабдор шахснинг ваколатларини Узбошимчалик билан Узлаштириш
Мансабдор шахснинг ваколатларини Узбошимчалик билан Узлаштириш куп микдорда зарар ёки жиддий зиён етказилишига сабаб бУлса, -”.
в) конунни куллаш амалиётини яхшилаш юзасидан тавсиялар:
1. Зарурий мудофаа ва охирги зарурат Узбошимчаликдан куйидаги белгилар бУйича фарыанади:
биринчиДан, зарурий мудофаа ва охирги зарурат холатларида конун билан рухсат этилган, ижтимоий фойдали
Килмиш содир этилади (албатта, уларнинг чегарасидан четга чикишга йУл кУйилмаган бУлса). Узбошимчалик эса хар доим жиноят конуни билан такшсланган, белгиланган бошкарув тартибига тажовуз киладиган ижтимоий хавфли килмиш кисобланади; иккинчидан, зарурий мудофаа ва охирги зарурат холатларида субъектга тегишли булган хукук бузилишининг олдини олиш (шу жумладан, уни тухтатиш)га каратилган харакатлар содир этилади. Узбошимчаликда эса, аксинча, йУкотилган хукукни тиклаш амалга оширилади; учинчидан, зарурий мудофаа холатида инсоннинг ижтимоий хавфли харакатлари куриманадиган хукукка зиён етказиш хавфининг манбаи кисобланади. Охирги зарурат холатида хавф манбалари доираси анча кенг: инсоннинг ижтимоий хавфли харакатлари, табиат кучлари, одам танасидаги физиологик
1 15
жараёнлар ва х.к. Узбошимчаликда эса субъектга тегишли хукукка зиён етказиш манбаси инсоннинг харакатлари хисобланади, шахс хукукларининг бузилиши замирида айнан шу омил ётади, кейинчалик мазкур шахс узбошимчалик харакатларини содир этади ва бузилган жукукџтарни тиклайди.
2. Талон-торож жиножглари ва Узбошимчаликни фарклаш куйидаги белгиларга кура амалга оширилиши хам мумкин:

  1. талон-торож жиноятлари аксарият лолларда каракат билан содир этилади (талон-торож килиш жиноятларида молмулкни олиб кУйиш, товламачиликда уни беришни талаб Килиш ва х, к.), Узбошимчалик эса, мазкур жиноятнинг мохиятидан келиб чикадиган бУлсак, харакатсизлик йУли билан — мажбуриятни бажаришдан бУйин товлаш оркали содир этилиши хам мумкин, масалан, ижарага олинган бинони кайтаришдан бУйин товлаш;

  2. талон-торож жиноятларида харакат доим мол-мулкка каратилади, Узбошимчалик эса мулкий хусусиятга эга бУлмаган хукукларни амалга ошириш пайтида, мол-мулкка таъсир курсатмасдан содир этилиши хам мумкин;

З) талон-торож хилиш жиноятларида конунда назарда тутилган окибатлар аник белгиланган хусусият касб этади — талон-торож килинган мол-мулк кийматидан келиб чикиб аникланадиган реал мулкий зарар етказишни на.зарда тутади. Узбошимчаликда келиб чикиши мумкин бУлган окибатлар конунда “куп микаорда зарар ёки жиддий зиён” атамаси билан белгиланган. Шундан келиб чикканда, Узбошимчаликда юз бериши мумкин бУлган окибатлар доираси талон-торож килиш жиноятларидагидан анча кенг — булар, масалан, бой берилган фойда, ташкилий окибатлар, сок-ликка зиён етказиш бУлиши мумкин;
4) талон-торож килиш жиноятлари ва товламачилик содир этиш усулига кура фарманади: угрилик яширинча, талончилик очикдан-очик, фирибгарлик эса алдаш ёки ишончни суиистеъмол килиш йУли билан содир этилади. Боскийчилик жисмоний ёки рухий зурлик ишлатиш йУли билан содир этилади, зурлик ишлатиш белгиси талончиликнинг жавобгарликни огирлаштирадиган холатларда содир этиладиган таркибида лам назарда тутилган. Узбошимчалик учун курсатилган усулларнинг бирортаси хам мукаррар белги хисобланмайди, лекин уларнинг исталган бири мавжуд бУлиши мумкин.
З. Узбошимчалик таркибида эса мансабдор шахслар кеч качон субъект сифатида амал килишлари мумкин эмас, чунки бошкарув тартибига карши жиноятлар уз мохиятига кура сувереннинг бошкарув карорларига бУйсунишга мажбур бУлган субъект томонидан ёки Лунда килиб айтганда, локимиятга бУйсунувчи субъект томонидан содир этилади.
117
“'збекис•гон Республикасининг Жиноят кодексига узгартип' ва кушимчалар киритиш тутрисида“ги Узбекистон Республикаси Конуни лоЙихаси юзасидан
КИЁСИй ЖАДВАЛ

Амалдаги тахрир

Таклиф этилаётган тах и

Асос

229-модда.
Узбошимчалик
Узбошимчалик,
яъни лакикий ёки фараз килинган кукукдарни Узбошимчалик билан амалга ошириш фукароларнинг хукуклари еки конун билан курикланадиган манфаатларига ехуд давлат ёки жамотт манфаатларига куп микдорда зарар Еки жидлиЙ зиён етказилишига сабаб

229-модда. узбошимч алик
узбошимчалик, яьни хакикий ёки фараз килингак хукущларни Узбошимчалик билан амалга оширишга каратилган харакат ёк•и харакатсизлик фукароларнинг ху.-гклари еки конун билан курикланадиган манфаатларига ёхуд давлат еки жамоат манфаатларига микцо да за Еки

Бизнинг фикримизча, Узбошимчаликнинг факат харакат орили содир этилади деб тушуниш ногугридир„ Чунки, кукук пассив шаклла амалга 01мирилиши кам мумкин. Узбошимчаликни жаракатсизлик йУли билан содир этишга жабрланувчига тсгишли молмулкни конунга хилоф равишда ушлаб туриш холлари мисол булиши мумкин. Бунда айбдор муайян каракатларжи бажариши (мол-мулкни жабрланувчига топшириши ёки ундан монеликсиз фойдаланиш имкониятини таьминлаши) шарт, лекин уларни бажармайди Бизнингча, харакатсизлик етказадиган зиён харакат етказадиган зиендан кам бУлмаслжги мумкин. Масалан, аЙбдор жабрланувчи Уви учун тирикчилик манбаи булиб хизмат адиган мол- ойдаланишига



булса, энг кам ойлик иш хакининт эллик бараваригача микдорда жарима еки икки йилгача ахлок тузатиш ишлари ёхуд уч ойгача камок билан жазоланади.

жиддий зиён етказилишига сабаб булса, знт кам ойлик иш лакининг зллик бараваригача микцорда жарима еки икки иилгача ахлок тузатиш ишлари ёхуд ойгача камок билан жазоланади. Уша килмиш:
а) такроран;
6) бир гуру; шахслар томонидан олди ндан бириктмриб;
в) зурлик ишлатиб Еки зурлик ишлатиаш билан куркитиб содир зтилган бУлса;
г) жуда куп микдорда зарар етказишга сабаб б лса

конунга хилоф равишда тускинлик килади. Жабрланувчи пул маблагларини олмаслиги натижасида жиддиЙ окибатлар келиб чикади — уни квартирадан кучириб юборишади, у кредит буйича туловларни амалга ошира олмаЙди, касал боласига дори-дармонлар харид кила олмайди ва \.к.
Жазони огирлаштирувчи кисмларнинг тулдирилишига сабаб эса, хорижий мамлакатларда узбошимчалик учу•н жазони огирлаштирувчи куйидаги холатлар белгиланган:

  • такроран содир этиш (Латвия, Молдова); - икки еки ундан ортик шахсга нисбатан содир этиш (Молдова);

  • зурлик ишлатиб Еки зурлик ишлатиш билан куркитиб содир зтиш (Козогистон, Латвия, Беларус республикаси); олдиндан тил бириктирган гурд томонидан седир этилиши Щозогистон, Латвия) уюшган гурд томонидан содир этилиши (Беларусь Республикаси, Молдова);

Оги окибатла га сабаб б лиш






энг кам ойлик хакииинг юз бараварида'1 уч юз бараваригача микдорда жарима йилгача ахлок тузатиш ишлари ехуд УЧ Йилгача озодликдан махрум килти билан жазоланади.
Уша килмиш:
а) курол ит.латиб;
б) улдириш ёки баданга огир шикает етказиш билан куркитиб;
в) уюшга.. гурух томонидан содир этилган бУлса;
г) бошка омр окибатларга сабаб бУлса, — энг кам ойлик иш

(Козогистон, Украина, Молдова); курол еки портловчи молдаларни куллаш оркали содир этиш (Латвия, Молдова, Испания); улдириш ёки баданга огир шикаст етказит билан куркитиш оркали содир этиш (Украина, Молдова);

  • лаёт ва соглик у-1ун хавфли булмаган зурлик ишлатиш оркали содир этиш (Украина, Молдова); хаёт ва соглик учун хавфли булган зурлик ишлатиш оркали содир этиш (Молдова);

  • МУЛКНИ ЙУК КИЛИШ оркали содир j1'IItiI (Молдова); жуда куп микдорда зарар стказиш (Молдова) ва Х.к.

Бизнижча, Вбошимчалик каракатлари учун жавобгарлик тугрисидаги жинояткукук,ий нормани белгилашда айрим хорижий мамлакатларининг ижобий тажрибасини кисобга Олиш максадга мувофик. Хусусан, Узбошимчаликнинг ижтимоиЙ хавфлилик да ини хисобга олган х






хакининг уч бараваридан беш юз бараваригача миМорда жарима ёки уч йилдан саккиз йилгача озодликдан махрум килиш билан жазол анади.
Башарти Шахс жиноят содир этилгандан жиноит окибатларини дархол бартараф этган ва жиноятни очишга ёрдам берган бУлса, унга нисбатан камок ёк•и озодликдан махрум килиш тарикасидаги жазо кулланилмайди.

килмиш учун жиноий жавобтарлик белгилашда унинг жазони огирлаштирувчи колатларни ажратиш, бунда жазони огирлаштирувчи холатда жиноят содир этиш учун амалдаги санкцияга Караганда огиррок жазоларни белгилаш ЙУли билан турли шаклларда содир этиладиган узбошимчалик учун жавобгарликни дифференциация длиш мумкин.
229-модданинг Янги тахририни кабул килишнинг долзарблиги куйидагилар билан изокланади:
биринчидан, узбошимчалик жамиятдаги конунга итоат руки ва адолатлилик мухитини бузувчи ижтимоий хавфли килмиш хисобланади. Жумладан, Узбошимчалик килмиши натижасида давлатнинг ”хокимият монополияси”га путур стказилиши, бошкарув тартибининг издан чикиши, иктисодиётга жуда куп микдорда зарар етказилиши, назоратсиз монополияларнинг вужудга кслиши, солимарни туламаслик, мажбуриятларни оммавий бажармаслигига сабаб б-лиши инг ек шахснинг









эркинлиги, шаьни ва кадр-киммати, мулк ва иктисодий фаолият, одил судлов манфаатлари ва хоказолар13 загар етказилиши мумкин. Бундан ташкари, мазкур килмим янги жиноятларнинг содир этилишига туртки бУлувчи '%иноят \щоги” хисобланади„ угибу жиноятни тад«ик цилиш оркали бу килмишнинг юкоридаги каби келиб чикиши мумкин булган оки батларини тугри бахолаш, жиноят конунинг функцияларидан келиб ЧИКкан холда бундай ок.ибатларни олдини олиш имкониятлари яратилади; иккинчидан, жиноят хукуки ншариясида ушбу жиноятнинг молияти ва мазмунини тушуниш, унинг учун жиноиЙ жавобгарликни бслтмлаш зарурати юзасидан турли карашлар мавкуд, Жумладан, фукаролик хукукини шахснинг уз хукукларини узи химоя килиши конуний чора сифатида белгиланган, шунингдек, Узбекисгон Республикаси Маьмурий жавобгарлик тугрисидаги КодеКСИИIП' 200-моддаеида Узбошимчалик учун маъмурий жавобгарлик назарда тутилган, ш экан шб жиноятнинг мохиятини









л$три тушунмаслик, унинг фукаролик-хукукий ва маьмурий-кукукий институтлардан фарклай олмаслик жиноятларни тугри квалификация килишга, конун нормасини аник ва бир хилда куллаш жараёнида етарли кийинчиликларни юзага келтиради, уз навбатида, айбсиз шахсларнинг асоссиз равишда жиноий жавобгарликка тортилиши Еки айбдор шахсларнинг асоссиз равишда жиноиЙ жавобгарликдан озод килинишига олиб келади. Мазкур моддани тадкик этиш орхали мазкур Жиноятни тушуНиШга ягона ёндашув ишлаб чикиш, унинг Ухшаш бутан фуцаролик-кукукий ва маъмурий-хукукий институглардан фарџарини тугри англаш учун тавсиялар ишлаб чилиш имконини беради; учинчидан, Мамлакатимизда жиноят конунини либерилаштириш юзасидан Олиб борилаётган жиноят-хукукий сиёсат мазмунидан келиб чиккан холда бошка килмишлар каторида ушбу жиноят утун жавобгарликни либераллаштириш масаласини иб чикиш кам н бидаги асосий










масалалардан кисобланади, llly максадда жиноят ! «онунлариии рагбатлантирувчи нормаларпинг белгиланиши мезони асосида мазкур модданинг тургинчи кисми таклиф килинади
Мазюур тавсияларни каётга жорий этиш эса, Уйлаймизки, мамлакатимизда амалга оширилаётган изчил суд-хукук ислокотларини узвийлигини таьминлаш имконини беради; туртинчидан, ЖК 229-моддаси юзасидан конунни куллаш амалиётини тамил килиш содир этилган килмишни тугри квалификация килишда, шу жумладан, уларни ухшаш таркибли жиноятлардан фармашда етарли кмйинчиликлар юзага келаёгганлини курсатди,

Тулдирилмокда

2293-модда. Мансабдор шахснинг ваколатларини
Узбошимчалик билан злашти иш

збошимчалик жиноятини таклил килишда Козогистон жиноят конуни кам вига хос хусусиятларга эгалигини кайд этиш жоиз, 2014 Йил 3 июлда кабул Килинган ва 2015 Йил
1 янва дан чга огистон ЖКда







М ансабдор шахснимг ваколатларини Узбошимчалик билан узлаштириш куп микдорда зарар ёки зиен сабаб булса, знг кам оЙлик иш жакининг бир 103 эллик бараваридан уч 103 бараваригача микдорда жарима еки беш йилгача муайян хукукцан махрум килиш екуд уч йилгача ахлок тузатиш ишлари ёки йилгача озодлиждан макрум килиш билан жазоланади, уша харакат:
а) жуда куп микд да за стказган

иккита мошдада Узбошимчалик билам боглик килмишлар учун жавобгарлик назарда тутилган : I) ЖК 389-моддаси узбошимчалик;
2) ЖК 390-моддаси масьул давлат лавозимларида бУлган мансабдор шахс ёки ваколат бсриладиган Хокимият ваколатини Узбодщмчщти$ билзн узлдштириш,
збошимчали книнг (389-модда) тавсифланиши Узбекистондаги Узбошимчалик жинояти тансифи билан ухшаш, яьни конунда белгиланандан коидага зид равишда хакикий еки фараз килинган хукукларни Узбошимчалик билан амалга ошириш узбошимчалик деб топилади. Аммо, ушбу жиноят учун жавобгарликнинг Узбекистондаги холатдан куЙидаги фарю1и жихатлари мавжуд:
биринчидан. Козогистон ЖК 389 -модцаси биринчи кисмида назарда тулмлган жиноят формал таркибли жиноятдир, Узбекистонда эса, ушбу килмиш моддиЙ гаркибли жиноят хисобланади„ Яъни, ушбу килмиш фукароларнинг кукукларИ ёки конун билан икланадиган ман аатла ига ёх д влат






лолда;
б) уюшган гурд манфаатларини кузлаб;
в) масъул мансабдор шахс томонидан содир зтилган булса, энг кам ойлик иш хакинииг уч 103 бараварилан олти юз бараваригача миыорда жарима Еки муайян кукукаан махрум килиб, беш йилгача озодликдан махрум килиш билан жазоланади.

еки жа:моат манфаатларига куп микдорда зарар ёки жиддиЙ зиён егказилишига сабаб бУлган тамирда жииоят сифатида балоланади;
иккинчидан, Узбекистонда узбошимчаликнинг жазо огирлаштирувчи жолатлари дифференцияси килинмаган, козогистонда эса, 389-модда турна кисмдан иборат ва жазони огирлаштирувчи холатлар назарда тугилган; ущинчидан, ю.корида каид этилганидек,
Козогистонда масьул давлат лавозимларида булган мансабдор шахснинг Еки ваколат берилган хокимият ваколатини Узбошимчалик билан Узлаштириш у-:ун алолида жавобгарлик белгиланган (ЖК 390-моддаси).

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ


РахбариЙ адабиётлар:
1. Каримов И.А. Инсон, унинг хукук ва эркинликлари — олий кадрият. Т. 14. — Т.: Узбекистон, 2006.
2. Каримов И.А. Мамлакатимизда демократик
ислолотларни янада чукурлаштириш ва фукаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси. Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси Конунчилик палатаси ва Сенатининг кушма мажлисидаги маъруза. 2010 йил 12 ноябрь. — Т.: Узбекистон, 2010.
З. Каримов И.А. Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси Конунчилик палатаси ва Сенатининг кушма мажлисидаги маъруза. 24 январь 2015 йил. — Т.: Узбекистон, 2015.
Норматив-хукукий хужжатлар:

  1. Модельный уголовный кодекс для стран СНГ /l' Информационный бюллетень МПА государств-участников СНГ. 1996. N2!O.

  2. Научно-практический комментарий к УК РФ: в 2 т. / Под ред. А.И.Панченко. Т. 2. — Н.Новгород, [996.

  3. Примерный уголовный кодекс США 1962 года. Официальный проект Института американского права. — М., 1999.

  4. Римское частное право. — М., 1999.

  5. Уголовный и Военно-уголовный кодексы Народной Республики Болгария / Пер. с болт. Ш.Грингауза, М.М.Якубовича. — М., 1961.

  6. Уголовный кодекс Германии (с изм. на 15.12.1994). —

м., 1996.

  1. Уголовный кодекс Испании 1995 года / Под ред.

Н.Ф.Кузнецовой, Ф.М.Решетникова. — М., 1998.
127

  1. Уголовный кодекс Латвийской Республики. СПб., 2001.

  2. Уголовный кодекс Республики Беларусь. Минск, 1999.

  3. Уголовный кодекс Республики Казахстан (с изменениями и дополнениями от 07.11.2014 г.). www.online.zakon.kz

  4. Уголовный кодекс Российской Федерации. Закон 13 июня 1996 года, N2 63-ФЗ. www.zakon.ru

15, Уголовный кодекс РФ: Научно-практический комментарий / Под ред. Л.Л.Кругликова, Э.С.Тенчова.
Ярославль, 1997.
1 б. Уголовный кодекс Узбекской ССР. — Самарканд: НККО Узсср, 1926.
17. Уголовный кодекс Украины (от 05 апреля 2001 г.). — Харьков, 2001.
[8. Уголовный кодекс Швейцарии (по сост. на 1.06.1999). — м., 2000.

  1. Уголовный кодекс Швеции 1962 года (по сост. на 1.05.1999) / пер. С.С.Беляева. - М., 2000.

  2. Уголовный кодекс штата Нью-Йорк 1967 года Н Уголовное право США: Сборник нормативных актов Под ред. Н.Д.Козочкина. — М., 1996.

  3. Уголовный, Уголовно-процессуальный и Уголовноисполнительный кодексы Польской Народной Республики / Под ред. М.А.Гельфера. - М., 1973.

  4. Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 1998 йил, 5-6-сонлар, 102-модда.

  5. Узбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг “Узгалар мулкини угрилик, талончилик ва боскинчилик билан талон-торож килиш жиноят ишлари бУйича суд амалиёти тугрисида”ги 1999 йил 30 апрелдаги 6-сон карори, 4-банд.

  6. Узбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 1998 йил 17 апрелдаги ”Ищгисодиёт сохасидаги жиноий ишлар бУйича суд амалиётида юзага келган айрим масалалар тук-рисида”ги карорининг 12-банди. // www.lex.uz

128

  1. Узбекистон Республикаси Олий Суди Пленумининг 2008 йил 15 майдаги ”Бир неча жиноят содир этилганда килмишни квалификация килишга доир масалалар тугрисида”ги карорининг 20-банди. // www.lex.uz

  2. Узбекистон ССР Олий Совети Президиумининг 1982 йил I октябрь ва 31 декабрдаги Фармонлари талририда. Н Узбекистон ССР Олий Советининг Ведомостлари, 1982 йил, 28сон, 492-модца; 1983 йил, 1-сон. 1-модда.

  3. Узбекистон ССРнинг Жиноят кодекси. 1977 йил I январгача бУлган Узгариш ва кушимчалар билан. Узбекистон, 1977.

  4. Эклога. Византийский законодательный свод VHIBeka I Вступит. статья, перевод, комментарии Е.С.Липшиц. — М., 1965.

Download 426,85 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish