Aviatsiya muhandisligi

Termoreaktiv plastmassalar

Termoreaktiv plastmassalarda bog’lovchi material sifatida

termoreaktiv polimerlarning smolalari qo’llanilib ularni polimerlashuv
(qotishi) jarayonini tezlatish maqsadida, qotiruvchilar (otverditeli),
tezlatuvchilar, yoki qotish jarayonini sekinlashtirish maqsadida,
sekinlatuvchilar hamda shakllash jarayonini osonlashtirish maqsadida
plastifikatorlar, rang berish maqsadida ranglatuvchilar qo‘shilgan
bo’ladi. Bunda bog’lovchi materialga bo’lgan asosiy talablarga:
yuqori yopishqoqlik yoki boshqacha qilib aytganda biriktiruvchilik
xususiyati; yuqori issiqbardoshlik; yuqori kimyoviy turg‘unlikka,
yuqori elektr izolyasiya xossalariga, qayta ishlash jarayoni osonligi,qotish jarayonida o‘lchamlaming kirishish darajasi kichikligi va
o‘zidan zararli taksik gazlami chiqarmasligi kerak. Bunda material-
dagi smolalar to‘ldiruvchi bilan birga birikib materialga tushayotgan
tashqi yuklamalami birga qabul qilishiga to‘g‘ri kelganligi uchun
qotish jarayonidan o‘tgan smola kerakli darajada mustahkamlikka ega
bo’lishligi talab etiladi. Termoreaktiv plastmassalarga qo‘shiladigan
bog’lovchilar yuqori yelimlash xossasiga ega bo’lishi uchun ular
qutubli bog’lanishga ega bo’lishligi kerak. Bundan tashqari,
materialdagi bog’lovchi va to’ldiruvchining issiqlikdan kengayish
koeffitsiyenti deyarli bir xil bo’lishligini ta’minlash zarur, aks holda
materialda o‘z-o‘zidan dars ketishlar kuzatiladi.
Sanoat miqyosida ishlab chiqariladigan termoreaktiv plastmas-
salarda bog’lovchi material sifatida: fenolformaldigid, kremniyorganik,
epoksid va o‘zgarmas yarim efirlar smolalari qo’llaniladi. Bularning
ichida yuqori yelimlash va biriktirish xossasiga ega bo’lgan
bog’lovchi epoksid smolasi hisoblanib yuqori mexanik xossaga ega
bo’lgan plastmassa ishlab chiqarishga imkon beradi. Kremniy organik
bog’lovchi va shisha tolasiga ega bo’lgan plastmassaning issiqbar-
doshligi 260-370°C ni tashkil etsa, fenolformaldigid qo’llanilgani
260°C, o‘zgarmas yarim efir va epoksid smolasiga ega bo’lgani 200°C
haroratga bardoshli bo’ladi. Epoksid smolasi va o‘zgarmas yarimefir-
larning eng muhim xossasiga ulaming yuqori temperaturalardan
tashqari past temperaturalarda polimerlashuv, ya’ni qotish jarayoni
sodir bo’lishligida boiib, bunda materialga zarar yetkazadigan
o‘zgarishlar kuzatilmaydi va o’lchamlaming kirishish darajasi juda
kichik qiymatlarda sodir boiadi. Bunday plastmassalarda gabarit
o’lchamlari katta bo’lgan konstruksion detallar ishlab chiqarishda
qo’llaniladi.
Termoreaktiv plastik massalarda qo’llaniladigan to’ldiruvchi
turiga ko‘ra ular kukunsimon, tolali va qatlamli plastmassalarga
bo’linadi.